W ramach międzynarodowej konferencji naukowej „Grieg meets Chopin: Warsaw meeting on geometric methods in science” 13 lipca 2023 w Nowej Miodowej odbyła się premiera AKUSTYCZNEGO fortepianu dekafonicznego, który powstał z inicjatywy Leszka Możdżera. Podczas jego koncertu muzyka zaprezentowała się w NOWYM STROJU, w którym zaciera się granica między dur i moll. Pierwszy na świecie tego rodzaju instrument, stworzony przez dziewięcioosobowy zespół, jest obecnie własnością znanego pianisty i kompozytora, a opracowane rozwiązania techniczne zostały zgłoszone do urzędu patentowego.
Co jest przedmiotem wynalazku? Jak widzimy na zdjęciu, liczba klawiszy na fortepianie pozostaje taka sama, ale liczba dźwięków w ramach oktawy jest zmniejszona. A więc głównym problemem badawczym był sposób strojenia chordofonów w alternatywnych skalach muzycznych o zmniejszonej liczbie stopni względem stroju oryginalnego. Ryzyko było ogromne: tego rodzaju przestrojenie instrumentu o typowej klawiaturze fortepianowej, wymagające zmiany całkowitego naprężenia strun, mogło powodować ich zerwanie. Polskim naukowcom udało się rozwiązać ten problem i uniknąć pogorszenia jakości dźwięku, a także nawiązać do idealnego według szkoły pitagorejskiej stroju!
Jak podkreślają sami fizycy, „pitagorejski system 10-stopniowy z interwałem seksty neutralnej (stosunek częstotliwości w interwale wynoszący 13:8) jest najbliższy 10-stopniowemu systemowi równomiernie temperowanemu. Innymi słowy w pitagorejskim systemie 10-stopniowym opartym o interwał seksty neutralnej koma pitagorejska obliczona dla typowego fortepianu jest najmniejsza spośród wszystkich systemów dzielących oktawę na N części”.
Wszystkie zalety wynalazku polskich specjalistów Leszek Możdżer zaprezentował podczas koncertu: prawykonał utwory skomponowane przez niego na 2 fortepiany (tradycyjny i dekafoniczny) oraz tylko na fortepian dekafoniczny, preparował instrument wkładając materiał pomiędzy struny a młotki, a także wykonał na fortepianie dekafonicznym parafrazy arcydzieł muzycznych. Udowodnił, że ten instrument o niezwykłej barwie brzmienia otwiera nowe możliwości wykonawcze, w tym bazujące na szybkiej repetycji dźwięków, jak również to, że fortepian dekafoniczny świetnie sprawdzi się jako instrument zespołowy – udało się bowiem zwiększyć wspólny zestaw dźwięków pomiędzy strojem dodekafonicznym i alternatywnym 10 TET.
Oto imiona twórców projektu: prof. dr hab. Paweł Nurowski (matematyk i fizyk z Centrum Fizyki Teoretycznej PAN), Aleksander Bogucki (fizyk z Instytutu Fizyki Doświadczalnej Wydziału Fizyki UW), Andrzej Włodarczyk (konstruktor i specjalista od fortepianów historycznych), Ryszard Mariański (technik budowy fortepianów), akustyk Sławomir Rosa, stolarz Roman Galiński, Jan Grzyśka i Mirosław Mastalerz (stroiciele fortepianów) oraz Leszek Możdżer – pomysłodawca projektu.
Science meets music! Przed nami nowe horyzonty akustyczne, perspektywy naukowe oraz projekty artystyczne i edukacyjne!
Dofinansowano ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021, w ramach projektu nr 2019/34/H/ST1/00636.
Wiktoria Antonczyk