indeks osób (K)

etnograf, folklorystka; ur. 17 kwietnia 1944, Siedlce. W Siedlcach ukończyła szkołę podstawową i średnią. Studiowała polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (1970-75) i etnografię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika Toruniu (1985-86).

W latach 1980-2015 pracowała w Centrum Kultury i Sztuki w Siedlcach im. Andrzeja Meżeryckiego: początkowo na stanowisku kierownika Działu Amatorskiego Ruchu Artystycznego, po 1986 roku na stanowisku instruktora do spraw kultury ludowej i teatru obrzędowego, nastęnie pełniła funkcję kierownika sekcji "Etnografia i Teatr Obrzędowy". W Centrum Kultury i Sztuki zajmowała się działalnością związaną z ujawnianiem, upowszechnianiem i dokumentowaniem zjawisk z kręgu ludowej kultury tradycyjnej południowego Podlasia i wschodniego Mazowsza. Organizowała serie pokazów tradycji ludowych (zwyczajów i obrzędów dorocznych), realizowała badania terenowe, kwerendy związane z tradycyjną muzyką ludową (kapele i śpiewacy), tradycjami kolędowania, zwyczajami ostatkowymi i wielkanocnymi. Zajmowała się również organizacją i realizacją konkursów adresowanych do wycinankarek z regionu kołbielskiego i Powiśla Garwolińskiego, strojami ludowymi regionów otaczających Siedlce. Od 2000 roku w Muzeum Regionalnym w Siedlcach pełniła stanowisko kustosza zbiorów etnograficznych.

Jest autorką i realizatorką cyklu imprez dorocznych „Żywa tradycja – pamięć pokoleń”, które ukazują lokalne tradycje ludowe. Do cyklu należały następujące prezentacje i konkursy: „Kolędnicy” – tradycje Bożego Narodzenia, „Kusaki” – tradycje ostatkowe, zapustne, „Tradycje wielkanocne”, Przegląd Zespołów i Solistów Ludowych woj. Siedleckiego (kontynuowany jako Mazowiecki Festiwal Kapel Śpiewaków Ludowych), „Powiślaki” – konkurs kapel i śpiewaków ludowych regionów nadwiślańskich w Maciejowicach (zapoczątkowała go w 1993), „Przy źródełku” – ludowe pieśni religijne i opowiadania o cudach i niezwykłych wydarzeniach przy cudownych źródełkach w sanktuariach Diecezji Siedleckiej (realizowane do 2000), „Jesienne wieczory” – prezentacje teatrów obrzędowych, „Adwentowe granie” – regionalny konkurs gry na ligawkach, gawędy o ligawkach oraz kiermasz ligawek.

Zorganizowała trzy obozy etnograficzne, wspólnie z katedrą Etnolingwistyki UMCS w Lublinie, dwa konkursy na wycinanki („Mistrzynie i uczennice” w 1990 i „Mazowieckie Tradycje Wielkanocne – zdobnictwo i wycinanki w 1992, zakończone wystawami w Garwolinie, Łukowie, Mińsku Mazowieckim i Siedlcach), wystawę „Stroje ludowe regionów województwa siedleckiego” w 1985 oraz dwa konkursy na zapis tekstów kolędniczych w latach 1988 i 1989.

Wspólnie z zespołami opracowała i doprowadziła do realizacji (współpracując z wiejskimi tkaczkami) projekty ubiorów ludowych dla 12 zespołów KGW, na podstawie starych fotografii, ubiorów zachowanych we wsi lub najbliższej okolicy i zbiorów muzealnych.

Przeprowadziła systematyczne poszukiwania wykonawców pieśni i muzyki ludowej: ci utalentowani muzycy wzięli udział w Festiwalu Kapel Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu i otrzymali najwyższe nagrody.

Spośród kapel, instrumentalistów i śpiewaków, którymi zajmowała się i przygotowywała do występów, wiele otrzymało nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”. Są to: kapela Tadeusz Zygadło z Goniwilka Starego i Stefan Trzpil z Mierżączki, kapela Braci Cicheckich z Grądek-Oblina, kapela Stefana Nowaczka z Podłęża i Stanisława Łoskota z Samogoszczy, kapela Stefana Nowaczka i braci Sławomira i Piotra Rutkowskich, kapela Władysława Zarzyckiego z Maciejowic, skrzypek Czesław Zarzycki z Sobolewa, śpiewaczka, gawędziarka, autorka widowisk obrzędowych Marianna Bienias z Woli Koryckiej Górnej, zespół ludowy KGW z Trzcińca, kapela Stanisława Ptasińskiego z Wielgolasu.

Zainteresowała dwadzieścia pięć Kół Gospodyń Wiejskich poszukiwaniem i prezentacją tradycji lokalnych z kręgu tradycyjnej kultury ludowej.

Jest inspiratorką powstania teatrów obrzędowych w powiatach otaczających Siedlce. Przygotowuje, wspólnie z zespołami, scenariusze widowisk na tematy ogłaszane w regulaminie prezentacji. Tematami widowisk były: wspólne zajęcia kobiet, lecznictwo ludowe, targi jarmarki - wiejski handel, urodziny dziecka, śmierć i pogrzeb, kojarzenie małżeństw, wesele, budowa domu, pożary we wsi, młyny i młynarze, Żydzi i kontakty z Żydami, diabeł, cuda i niezwykłe wydarzenia, dziady – żebracy, nieślubne dziecko, święto Matki Boskiej Zielnej, chrzciny. Dzięki inspiracji i systematycznym konsultacjom repertuarowym i teatralnym z inicjatywy Wandy Księżopolskiej powstało wiele cennych poznawczo i interesujących artystycznie widowisk, które są oglądane w najbliższej okolicy, zapraszane na pokazy do szkół i parafii.

Wanda Księżopolska przygotowuje wydawnictwa zawierające opracowane teksty źródłowe (na podstawie zasobów archiwalnych). Jest to seria „Zwyczaje i obrzędy, wierzenia ludowe, wschodnie Mazowsze i południowe Podlasie” obejmująca: „HERODY z Dębego Wielkiego” (2007), „POŚNIK HERODY z Trzcińca” (2009), „HERODY, KRAKOWSKIE WESELE Gręzów, gm. Kotuń” (2012), „Śpiewnik wg rękopisów Heleny Zielińskiej z Trzcińca” (pogrzebowy) (2008), „Pieśni Marianny Rokickiej i zespołu z Rudzienka” (2009), „Tradycje wielkanocne w Gręzowie” (2011), „Tradycje Wielkanocne w Podcierniu” (2011), „Tradycje wielkanocne w Karczach” (2012), „Tradycje wielkanocne w Trzcińcu” (2014), „Gręzów. Kronika działalności Koła Gospodyń Wiejskich i zespołów artystycznych, 1971-2011” (2012), „Kolędowanie. Południowe Podlasie i wschodnie Mazowsze”.

W Muzeum Regionalnym w Siedlcach przygotowała wiele wystaw czasowych: „Sztuka ludowa południowego Podlasia i wschodniego Mazowsza” (pokonkursowa) prezentowana w Muzeum w Siedlcach i Łukowie, „Zmienność i trwanie” – sztuka ludowa południowego Podlasia i wschodniego Mazowsza, prezentowana w muzeach w Siedlcach i Łukowie, „W polu i w zagrodzie”, wystawa sprzętów gospodarskich ze zbiorów Muzeów Regionalnych w Siedlcach i w Łukowie, „Modlitwy domowe i polne. Znaki ludowej religijności, Podlasie i Mazowsze, XIX, XX w.” (wystawa zdobyła w 2007 roku „Srebrną wierzbę”, II nagrodę w konkursie „Mazowieckie Zdarzenia Muzealne – Wierzba”, organizowanym dla muzeów w województwie mazowieckim), „Tęsknota za białą chatą. Obraz wsi w twórczości współczesnych ludowych artystów południowego Podlasia i wschodniego Mazowsza”, „Od adwentu do zapustów”. Jest też autorką dwóch wystaw stałych: „Podsiedlecka wieś, I poł. XX wieku” – izba regionalna oraz „W szlacheckim zaścianku, druga izba, XIX/ XX wiek”.

Prowadzi dokumentację swej działalności; posiada fonotekę zawierającą 587 kaset audio z wywiadami, nagraniami terenowymi i nagraniami prezentacji scenicznych.

Jest jurorem rozmaitych konkursów regionalnych, m.in. „Korowód Kolędowy”

Za swoją wszechstronną działalność otrzymała szereg nagród i odznaczeń: nagrodę im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej” za realizacje cyklu „Żywa tradycja – pamięć pokoleń” (1998),„Dyplom za niezwykłe oddanie i wielki wkład pracy w utrzymanie ludowej tradycji i pielęgnowanie rodzimej kultury” nadany przez Sejmową Komisję Kultury i Środków Przekazu (2001), dyplom honorowy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Za szczególne zasługi w upowszechnianiu kultury ludowej, „Medal Czterdziestolecia Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą „Za szlachetną, pełną pasji i poświęcenia pracę, dzięki której trwają spotkania z autentycznym dziedzictwem kultury ludowej”, odznakę „Zasłużony dla kultury polskiej” za prace z teatrami obrzędowymi, na wniosek MRS Dyplom Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Za wkład pracy w zachowanie i pielęgnowanie kultury ludowej Podlasia i Mazowsza”, nagrodę prezydenta miasta Siedlce „Siedlecki wawrzyn”, brązowy medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2016).

aktualizacja: 2017 (Maria Kominek-Karolak), 2024 (Wiktoria Antonczyk)

Fot. K. Mazur