muzykolodzy (Ż)

muzykolog; ur. 10 stycznia 1946, Rokitnica. Studiowała arabistykę (1963-68) i muzykologię (1971-73) na Uniwersytecie Warszawskim. W 1973 roku została pracownikiem naukowym Instytutu Muzykologii UW, otworzyła przewód doktorski u Anny Czekanowskiej. W 1976 roku otrzymała tytuł doktora nauk humanistycznych. W następnych latach odbyła staże naukowe w kilku zagranicznych ośrodkach: Salzburg Seminar in American Studies w Austrii (1976), Queen University of Belfast. Department of Social Anthropology w Wielkiej Brytanii (1981), Hebrew University w Jerozolimie w Izraelu (1987). W 1987 roku uzyskała habilitację. Pełniła funkcję wicedyrektora Instytutu Muzykologii UW w latach 1988-91. W 1995 roku rozpoczęła kierowanie Zakładem Muzykologii Systematycznej. W 1996 roku otrzymała tytuł profesora. W latach 1998-2016 pełniła funkcję dyrektora Instytutu Muzykologii UW.

Uczestniczyła w licznych krajowych i zagranicznych konferencjach naukowych, przebywała na stypendium naukowym w Indiana University w Bloomington. Visiting Senior Scholar (2001), wygłaszała wykłady w Oxford University. Faculty of Music (2003), Goldsmith College. Department of Ethnomusicology (2003).

Jest członkiem Związku Kompozytorów Polskich, European Society for Cognitive Sciences of Music, European Seminar in Ethnomusicology, International Council for Traditional Music, American Society for Ethnomusicology.

Otrzymała Nagrodę Rektora Uniwersytetu Warszawskiego (1979) za zbiór prac Studia Etnomuzykologiczne, Nagrodę II stopnia Rektora Uniwersytetu Warszawskiego (1988) za rozprawę Symbole czasu i przestrzeni w muzyce Azji Centralnej, Nagrodę CLIO II stopnia (1995) za książkę Muzyka w kulturze, Nagrodę CLIO I stopnia (2000) za Opowieść o Szalonej Harman i Aszyku zakochanym w księżycu.

aktualizacja: grudzień 2014 (mkk)

twórczość

Sławomira Żerańska-Kominek jako etnomuzykolog korzysta w swojej pracy naukowej z metod wypracowanych przez etnomuzykologię, psychologię muzyki i antropologię kognitywną. Prowadziła jak dotąd badania arabskiej średniowiecznej kultury muzycznej, muzyki obszaru Azji Centralnej, tradycji muzycznej Turkmenów, tradycji muzycznej mniejszości litewskiej w Polsce, kierowała badaniami nad funkcjonowaniem mitu Orfeusza w europejskiej sztuce i kulturze, realizowała badania nad koncepcją harmonii sfer w ujęciu Marina Mersenne’a.

Działalność naukową rozpoczęła od studiów nad arabsko-muzułmańskimi źródłami teoretycznymi. W pierwszych opracowaniach naukowych dokonała przekładu i analizy teoretycznego traktatu wchodzącego w skład encyklopedii arabskiej z X-wieku. Następnie zajęła się teorią rytmu, podejmując próbę analizy i interpretacji rytmów występujących w wybranych traktatach arabsko-muzułmańskich. Przedmiotem jej dysertacji doktorskiej była teoria arabskich systemów tonalnych opisanych w siedmiu traktatach pochodzących z X-XIII wieku. Ostatecznie analiza źródeł teoretycznych stała się punktem wyjścia do charakterystyki paradygmatu arabsko-muzułmańskiej musica speculativa. Ten obszar działalności naukowej Sławomiry Żerańskiej-Kominek, nawiązujący do tradycji orientalistyki muzykologicznej, prezentuje obszerne opracowanie Teoretyczne podstawy arabskiego systemu tonalnego (1986).

Badania nad klasyczną muzyką kultur Azji stanowiły przedmiot przewodu habilitacyjnego i zaprezentowane zostały w książce Symbole czasu i przestrzeni w muzyce Azji Centralnej (Kraków 1987). Objęły one jedną z form klasycznej muzyki azjatyckiej - wcześniej znaną w niewielkim stopniu europejskim badaczom - tzw. szaszmakom. Szczegółowe analizy odnosiły się do struktury instrumentalnych części szaszmakomu, a ich wynikiem stała się zaprezentowana w pracy koncepcja modelowania struktury muzycznej. Interpretacja badanej struktury miała na celu odkrycie jej symbolicznych znaczeń oraz ukazanie psychologicznych determinant i pozamuzycznych związków procesu kompozytorskiego.

W ramach kolejnego projektu badawczego Sławomira Żerańska-Kominek skoncentrowała się na przemianach tradycji muzycznej mniejszości litewskiej w Polsce. Zajęła się badaniem przemian świadomości muzycznej tej grupy etnicznej. Dla stwierdzenia stopnia etnomuzycznej identyfikacji grupy zastosowała test psychologiczny (gdzie tożsamość z grupą wskazywała percepcja stopnia bliskości / odległości stylu własnego i obcego). Techniki psychometryczne - stosowane na szeroką skalę w kognitywnej psychologii muzyki - w badaniach muzyki ludowej nie były wcześniej wykorzystywane. Wyniki badań przedstawia opracowanie Muzyka w przemianach tradycji etnicznych Litwinów w Polsce zawarte w publikacji Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce. Litwini, Białorusini, Ukraińcy (Warszawa 1990).

Przegląd problemów współczesnej etnomuzykologii prezentowanych podczas wykładów w Instytucie Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego Sławomira Żerańska-Kominek opublikowała w książce Muzyka w kulturze (Warszawa 1995).

Model kultury muzycznej Turkmenów i jego ukształtowania przez wierzenia, praktyki szamanistyczne oraz badania stylu muzycznego jako jednego z głównych wyznaczników tej kultury wyznaczyły zakres kolejnego projektu badawczego. Zastosowanie techniki pomiarowej znanej pod nazwą dyferencjału semantycznego (łączącej metodę kontrolowanych skojarzeń i technikę skalowania wielowymiarowego) umożliwiło przeprowadzenie szczegółowych - nie przeprowadzanych ze względu na trudności pomiarowe - analiz barwy głosu turkmeńskich śpiewaków. Na podstawie analiz zebranego materiału - 186 pieśni w wykonaniu 54 bardów (bagszy) - Sławomira Żerańska-Kominek uzyskała typologiczną charakterystykę stylów wokalnej muzyki turkmeńskiej oraz klasyfikację turkmeńskich śpiewaków ze względu na reprezentowane przez nich style wykonawcze. Opracowania i materiały zebrane podczas badań stały się podstawą książki Opowieść o Szalonej Harman i Aszyku zakochanym w Księżycu (Kraków 1998). Zebrany materiał źródłowy - pieśni turkmeńskich bardów - zamieszczony został wraz z towarzyszącymi artykułami na dwóch wydawnictwach CD.

Książka pod redakcją Sławomiry Żerańskiej-Kominek - Mit Orfeusza. Inspiracje i reinterpretacje w europejskiej tradycji artystycznej (Gdańsk 2003) - prezentuje interpretacje znaczenia mitu Orfeusza w europejskiej sztuce i kulturze w pracach specjalistów z różnych dziedzin humanistyki. Artykuł Sławomiry Żerańskiej-Kominek Portret wenusjańskiego artysty w balladzie Roberta Henrysona „Orpheus and Eurydice” poświęcony został mitowi Orfeusza w reinterpretacji XV-wiecznego szkockiego poety. W latach 2006-2009 Sławomira Żerańska-Kominek realizowała interdyscyplinarny projekt badawczy poświęcony toposowi ogrodu w kulturze europejskiej. Książka Muzyka w ogrodzie-ogród w muzyce (Gdańsk 2010) pod jej redakcją zawiera studia specjalistów reprezentujących różne dziedziny humanistyki – muzykologów, historyków sztuki oraz literaturoznawców. Jest autorką zamieszczonego w tym tomie studium pt. „Był maj w widzeniu moim sennym...” Ogród miłości jako symbol odnowienia życia.

W latach 2010-2014 Sławomira Żerańska-Kominek realizowała następujące tematy badawcze: 1. Koncepcja historii muzyki oralnej na przykładzie traktatu o muzyce Darwisza Ali Czangi (XVI w.), 2. Muzyka w relacjach polskich podróżników na Wschód muzułmański ze szczególnym uwzględnieniem pamiętnika Sur leschevaux Orientaux Wacława Rzewuskiego Emira, 3. Muzyka w dziełach Gentile da Fabriano (XV w.), 4. Motywy muzyczne w IkonologiiCesaregoRipy. W roku 2014 opublikowała książkę Muzykalne dzieci Wenus i inne studia z antropologii muzyki (Warszawa 2014) oraz rozpoczęła projekt „Muzyka jako praktyka magiczna na podstawie Les echecs amoureux (XV w.) Evrarta de Conty".
 

publikacje