muzykolodzy (M)

Jarosław Mianowski, muzykolog; ur. 31 lipca 1966, Toruń; zm. 23 lutego 2009, Wrocław. Studia magisterskie na kierunku muzykologia ukończył na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Tytuł magistra muzykologii uzyskał w 1990 roku na podstawie pracy Tonalny ethos w pieśniach i symfoniach Gustava Mahlera (promotor – prof. dr hab. Jan Stęszewski). W czasie studiów podjął pracę w Zespole Szkół Muzycznych w Toruniu, a po ich zakończeniu kolejno na Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego w Bydgoszczy, na Akademii Muzycznej im. I. J. Paderewskiego w Poznaniu i na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tytuł doktora nauk humanistycznych uzyskał na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w dniu 15 listopada 1998 roku na podstawie rozprawy Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XVIII i XIX wieku (promotor – prof. dr hab. Irena Poniatowska). W roku 2001 był stypendystą DAAD (stypendium w Berlinie). Był zatrudniony na stanowisku adiunkta w Katedrze Muzykologii na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. W końcu 2004 roku opublikował książkę Afekt w operach Mozarta i Rossiniego, która stała się rozprawą habilitacyjną. Tytuł doktora habilitowanego nauk humanistycznych uzyskał w 2006 roku.
Prowadził działalność naukową, uczestnicząc w międzynarodowych i krajowych konferencjach (m.in. Bolonia 1994, Wiedeń 1998, Warszawa – Kongres Chopinowski – 1999, Regensburg 2000, Kraków – Early Music – 2003) i publikując książki oraz artykuły w Polsce i za granicą.
Jego ostatnie zainteresowania badawcze koncentrowały się głównie wokół historii i estetyki dzieła operowego. W latach 2001-2004 realizował indywidualny grant badawczy KBN Afekt w operze. Ponadto zajmował się krytyką muzyczną publikując recenzję w prasie fachowej. W latach 1997-98 był redaktorem miesięcznika płytowego "Klasyka", zaś od roku 2001 do 2009 był redaktorem naczelnym periodyku "Operomania" wydawanego przez Teatr Wielki w Poznaniu oraz konsultantem programowym poznańskiego Teatru Wielkiego.

twórczość

Jego zainteresowania badawcze można podzielić na kilka spójnych i do pewnego stopnia rozłącznych obszarów. Pierwszy z nich, skoncentrowany wokół egzegezy XIX-wiecznej muzyki programowej, wytyczyła już praca magisterska, dotycząca pieśni i symfonii Gustawa Mahlera. Wykorzystanie w niej słabo jeszcze wtedy w Polsce znanej hermeneutycznej metody analizy i interpretacji dzieła muzycznego Constantina Florosa zaowocowało udziałem w licznych konferencjach naukowych (Poznań, Bydgoszcz, Kraków), szeregiem artykułów, w których dokonał jej aplikacji do rozmaitych dzieł z kręgu muzycznego romantyzmu.
Kolejny i bodaj najistotniejszy obszar jego badań wiąże się z historią i teorią opery XVIII i XIX wieku. Rozprawa doktorska, wydana (w postaci zmodyfikowanej) w 2000 roku dotyczy relacji treści librett, generowanych przez nie postaci i sytuacji scenicznych oraz odpowiednio wybieranych przez kompozytorów tonacji, które je oznaczają. Przedmiotem badań jest opera kompozytorów niemieckich od czasów Händla aż do Wagnera i R. Straussa. Praca składa się z części teoretycznej, poświęconej charakterystykom tonacji (Katalogi), części komparatystycznej, w której wydzielone są określone sfery znaczeń operowych, sygnowane przez określone tonacje (Kategorie) oraz części szczegółowej, w której zbadane zostały dwa systemy tonacji – Mozartowski i Wagnerowski (Systemy). Wokół tej książki powstało również szereg w części opublikowanych tekstów, a także prac seminaryjnych i magisterskich (m. in. wyróżniona praca magisterska dotycząca oper Schuberta, obroniona na Akademii Muzycznej w Poznaniu).
Także tematyka rozprawy habilitacyjnej, przygotowanej szeregiem opublikowanych już tekstów, a także referatów na konferencjach naukowych (Poznań, Kraków, Warszawa, Bolonia) dotyczy opery. Przedmiotem badań jest twórczość operowa w możliwie najszerszym continuum przestrzennym (włoska, francuska i niemiecka, a także, choć w mniejszym stopniu, twórczość obrzeży) i czasowym (XVII-XX wiek), rozpatrywana w kontekście jednego z istotniejszych dla niej czynników konstytutywnych – afektu. Dzieła, przeznaczone do analizy i interpretacji, fundujące przedmiot dociekań, wybrane zostały jako próbka reprezentatywna, powstała w oparciu o kryteria recepcji (tak w sensie historycznym, jak współczesnym). Teza rozprawy wiąże się z czasową eksterioryzacją historycznie ugruntowanego w muzykologii, lecz krótkotrwale w niej obecnego pojęcia afektu. Na podstawie relacji pomiędzy dziełami operowymi i afektami wydzielono tu trzy historycznie spójne paradygmaty w historii opery. Wydzielono psychologiczne, literackie, jak teatrologiczne aspekty przedstawiania afektów w operze, stąd praca ma charakter interdyscyplinarny.
Obok dwóch wymienionych zakresów zainteresowań równie cennym polem jego badawczej eksploracji była problematyka socjologii opery i muzyki w mediach. Przez lata stanowiła ona ważny dział jego zainteresowań. Opublikował szereg artykułów, stanowiących egzegezę spektakli teatralnych (Da Ponte-Mozart-Sellars. Opera w kulturze masowej?), telewizyjnych (Die Rückkehr des Vampirs - zwischen deutscher romantischer Oper und postmoderner Soap-opera), dotyczących teorii interpretacji (Przekleństwo interpretacji, czyli o alternatywnych wykonaniach muzyki dawnej). Wyjątkową wagę w swojej muzykologicznej identyfikacji przywiązywał do łączenia dyskursu naukowego z popularno-naukowym i do formy naukowego eseju. Owocowało to zarówno udziałem w konferencjach naukowych (Wiedeń, Regensburg, Poznań), publikacjami (Z notatnika operowego fetyszysty), jak pracą redakcyjną. Pozostając redaktorem naczelnym założonego przez siebie periodyku "Operomania", wydawanego przez Teatr Wielki w Poznaniu, starał się publikować teksty rzeczowe, pozbawione jednocześnie naukowej hermetyczności.
Obok wymienionych najważniejszych nurtów badawczych interesowały go także problemy związane z polską kulturą muzyczną (Moniuszko, Chopin, Szymanowski) i edukacją muzyczną (udział w konferencjach dla nauczycieli).
Jego pozamuzyczne zainteresowania i hobby stanowiły podróże egzotyczne, współczesna poezja i film – szczególnie kino hiszpańskie.

publikacje

książki

Afekt w operach Mozarta i Rossiniego, Rhytmos, Poznań 2004

Semantyka tonacji w niemieckich dziełach operowych XVIII-XIX wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2000

rozprawy

24 Präludien von Chopin und die Charakteristiken der Tonarten im XIX. Jahrhundert w: Chopin and His Work in the Context of Culture, Warszawa 2003

Afekty w Rossiniowskich ansamblach w: Muzyka wobec tradycji. Idee – dzieło – recepcja, Warszawa 2004

Affektenlehre w perspektywie współczesnych teorii komunikacji. Między rozpoznaniem tradycji a adaptacją doktryny w: Muzyka i jej konteksty, cz. I, Poznań 2005

Carmen – opera komiczna! w: Carmen [program operowy], Teatr Wielki, Poznań 2000

Czarodziejski flet – Muzyczna wieża Babel dla każdego w: Czarodziejski flet [program operowy], Teatr Wielki, Poznań 1998

Da Ponte-Mozart-Sellars. Opera w kulturze masowej? w: Muzykologia wobec przemian kultury i cywilizacji, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2001

Der tonale Aspekt der Arien von Haendel und Mozart angesichts der Theorie der Affekten aus dem 18 Jahrhundert w: Theatre, Musique et Arts dans les Cours Europeennes de la Renaissance et du Baroque, Warszawa 1997

Diabolus in musica. Negatywne kategorie wyrazowe w muzyce G. Mahlera w: "Zeszyt Naukowy AM w Poznaniu" nr 7, Poznań 1994, s. 69-99.

Die Rückkehr des Vampirs - zwischen deutscher romantischer Oper und postmoderner Soap-opera w: „European Journal for Semiotic Studies. Signs, Music, Society” II, Wien 2001

Dramaturgiczna funkcja tonalności w ensemblach operowych Mozarta i Rossiniego w: Twórczość Gioacchino Rossiniego, Poznań 1993

Idiom muzyki góralskiej w twórczości K. Szymanowskiego - folklor, folkloryzm, akulturacja w: "Zeszyt Naukowy AM w Bydgoszczy" nr 5, Bydgoszcz 1993, s. 147-155.

III Symfonia Alfreda Schnittkego - mit o muzyce, „Monochord” nr 1, Poznań 1993, s. 35-43.

Koncepcja tzw. historyczności wykonań muzyki dawnej wobec współczesnej socjologii kultury w: "Zeszyt Naukowy AM w Poznaniu" nr 6, Poznań 1994, s. 89-93.

Konfiguracja tonalna w "Das Lied von der Erde" G. Mahlera jako funkcja filozoficznego przekazu utworu , w: "Zeszyt Naukowy AM w Bydgoszczy" nr 4, 1993, s. 45-69.

Kretzschmar und seine Gedankenwelt in Polen (z Janem Stęszewskim) w: Hermann Kretzschmar, Chemnitz 1998

La funzione dramaturgica della tonalita negli ensemble lirici di Mozart e Rossini w: Momenti di storia musicale fra Italia e Polonia. Contributi al Convegno nel Secondo Centenario della nascita di Gioacchino Rossini, Bologna 1993

Metafizyka II Symfonii G. Mahlera w: "Zeszyt Naukowy AM we Wrocławiu" nr 61, Wrocław 1993, s.63-78.

O istocie formy sonatowej w: Homines, Ars et Scientia pod red. J. Astriaba, A. M. Kempińskiego i H. Kostrzewskiej, Poznań 2000

O trzech kręgach moniuszkowskiej mitologii. Apologeci, krytycy i socrealiści w: Opera polska w XVIII i XIX wieku pod red. M. Jabłońskiego, J. Stęszewskiego i J. Tatarskiej, Poznań 2000

Po naszemu? Oj tak, bracie. O narodowym micie Moniuszki i jego przykrych dla polskiej lultury konsekwencjach w: Halka [program operowy], Teatr Wielki, Poznań 2000

Przekleństwo interpretacji, czyli o alternatywnych wykonaniach muzyki dawnej w: Na początku wieku. Rozważania o tradycji, Wydawnictwo PTPN, Poznań 2002

Requiem czy wyzwanie. O Mszy Es-dur Schuberta w: "Zeszyt Naukowy AM we Wrocławiu" nr 66, Wrocław 1998, s.53-58.

Rossini alla polacca czyli o obecności Polski w Europie w nie tak bardzo minorowym tonie, „Forum Muzykologiczne” 2004 nr 1, Warszawa 2004, s. 48-53.

Syndrom arii koncertowych Mozarta w: "Zeszyt Naukowy AM we Wrocławiu" nr 63, Wrocław 1994, s.63-77.

Teatr Mozartowski - galeria postaci kobiecych w: "Zeszyt Naukowy AM w Poznaniu" nr 3, Poznań 1993, s.45-51.

The Curse of Interpretation – Alternative Interpretations of Ancient Music w: Bach 2000. Music between Virgin Forest and Knowledge Society, Brno 2003

Tonalny ethos w pieśniach i symfoniach Gustawa Mahlera, „Muzyka” 1993, nr 1, Kraków 1993, s.3-38.

Topika "Winterreise" F. Schuberta - między metafizyką a algebrą, „Monochord” nr 4, Poznań 1994, s.19-24.

Undine. W okowach niemieckiego romantyzmu w: Ondyna [program operowy], Teatr Wielki, Poznań 2004

Vado, ma dove? Genotypes of Affections in Mozart’s Operas w: Early Music - Contexts and Ideas, Kraków 2003

Związki słowno-muzyczne w Magnificat Bacha i Mozarta - analiza porównawcza w: "Zeszyt Naukowy AM we Wrocławiu" nr 60, Wrocław 1992, s.93-104.

artykuły

Don Giovanni między tekstami, „Operomania” nr 2(13), Poznań 2003, s. 2-5.

Mit Moniuszki. Między apologią i krytyką, „Operomania” nr 4(10), Poznań 2003, s. 4-7.

Miłość i ból! I świat, i marzenie! Niemiecka pieśń romantyczna, „Klasyka” nr 6, Poznań 1998, s. 16-24.

Miłosierdzie Edypa, Fierrabras Schuberta, „Operomania” nr 4(24), Poznań 2006, s. 12-13.

Muzyczny Wietnam. W poszukiwaniu ginącej tradycji (z Ryszardem D. Goliankiem), „Klasyka” nr 11, Poznań 1998, s. 20-25.

Rossini mało znany, „Operomania” nr 1(1), Poznań 2001, s. 9-10

W sidłach interpretacji czyli o alternatywnych wykonaniach muzyki dawnej, „Opcje” 1999 nr 6 (29), Katowice 1999, s.60-62.

W stronę fenomenu opery, „Operomania” nr 5(16), Poznań 2004, s. 10-12.

Z notatnika operowego fetyszysty, „Opcje” 2002, 4/5, Katowice 2002, s.36-39