| A | B | C | D | E | F | G | H | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | T | U | W | Z | Ż |
Szymanowski Karol Harnasie. Balet-pantomima w trzech obrazach na tenor solo, chór mieszany i orkiestrę op. 55 do scenariusza kompozytora i Jerzego Mieczysława Rytarda Karol Szymanowski - Dzieła, Tom 24 PWM, Kraków 1985 / c. Editions Max Eschig, Paryż 1935, s. LXX + 149 (partytura) |
|
Szymanowski zapoznawał się z folklorem góralskim od najmłodszych, dziecięcych lat. Pociągał go oryginalny urok tej niezwykłej kultury. Pisał, że "gdy się pojmie prawdziwą góralska pasję do nadawania plastycznych kształtów wszystkiemu, co Górala w życiu otacza, gdy się przeniknie te chropawe, kanciaste, jakby w opornym głazie kute formy, ukazuje się w tej muzyce prawdziwe oblicze nieugiętego, twardego, specyficznie góralskiego «liryzmu», przedziwna «epickość» spokojnie falującej powierzchni i głęboko na dnie ukryta, teatralna niemal «dramatyczność» treści, znajdująca swój wyraz w tańcu." Ślady folkloru podhalańskiego - od bardzo słabych, po wyranie czytelne - odnajdziemy w wielu utworach Szymanowskiego: w mazurkach, II Kwartecie smyczkowym, IV Symfonii "Koncertującej", II Koncercie skrzypcowym, także w Stabat Mater, a nawet w Pieśniach kurpiowskich. Ale najbardziej wyraźna jest inspiracja muzyką góralską w balecie Harnasie - w bezposrednich cytatach, elementach zapożyczonych z folkloru, bądź też we własnych motywach i frazach. Pierwszy impuls do myśli o stworzeniu takiego dzieła dał Szymanowskiemu kontakt z muzyką Strawińskiego w roku 1912. Znane były wówczas balety Ognisty ptak, Pietruszka i Święto wiosny. W 1913 sam Strawiński prezentował Szymanowskiemu w Londynie swoje Wesele. Wreszcie kontakt ze słynnymi Baletami rosyjskimi Diagilewa pobudził Szymanowskiego do bardziej konkretnego działania i w roku 1922 zbierał już w Zakopanem pierwsze materiały do swojego baletu. W 1923 roku odbywało się wesele zaprzyjaźnionej z Szymanowskim góralki - Heleny Gąsienicy-Roj z Jerzym Rytardem. Szymanowski był drużbą i wypełniał wszystkie obowiązki związane z tą funkcją - wraz z zapraszaniem gości na wesele w wigilię ślubu, połączonym z piciem wódki u każdego zapraszanego. Na weselu Rytardów pomysł baletu skrystalizował się ostatecznie. Scenariuszem zajęli się Rytardowie, rozpracowując szczegółowy plan kompozytora. Praca nad Harnasiami trwała osiem lat, w całości balet został ukończony w roku 1831. Scenariusz Harnasiów jest jakby mitologicznym uogólnieniem góralszczyzny - akcja jest symboliczna, postacie nie mają imion, występują "Dziewczyna", "Pasterz", "Zbójnik". Balet składa się z trzech obrazów - trzeci ma charakter epilogu i Szymanowski wahał się co do jego charakteru. Ostatecznie rozbudował kończącą utwór ostatnią scenę obrszu drugiego, dając tancerzom okazję do popisania się swym kunsztem w efektownym trzecim obrazie. Obraz I - Hala - rozpoczyne się redykiem owiec. Jedna z dziewcząt spotyka nieznanego górala, kt6rego rozpoznaje później jako zbójnickiego harnasia. Ten wyznaje jej swoje uczucia. Obraz II to wesele Dziewczyny. W kulminacyjnym momencie weselnej zabawy wpadają zbójnicy - nieznajomy harneś porywa pannę młodą. Obraz III pokazuje zekochanych na hali w głębi gór wśród gromady zbójników. O muzyce Harnasiów pisał wybitny muzykolog Adolf Chybiński: "Ta niewielka, choć smukła partycja, licząca w wyciągu fortepianowym zaledwie 86 stron, mknącym ponadto w przeważnie szybkim tempie, jest naładowana szczelnie tak bardzo skondensowaną i rzeczową treścią o tak przejmującym i porywającym wyrazie, zrodzonym z płomiennej fantazji i nastrojowo-malowniczego słyszenia i widzenia piękna Podhala i Tatr, że nawet najchłonniejszy umysł muzyczny musi słuchać tej muzyki z zapartym oddechem. Tu nie ma czasu na żadne refleksje i spoczynki w emocji." Prapremiera baletu odbyła się w roku 1935 w Pradze, w rok później wystawił Harnasie w Grand Opéra w Paryżu słynny tancerz i choreogref Serge Lifar. Był to niezwykły sukces kompozytora w niespełna rok przed śmiercią. Polska premiera sceniczna odbyła się w Teatrze Wielkim w Poznaniu w roku 1938, w tym samym roku Harnasie wystawiono w Warszawie. Dzisiaj wykonuje się ten utwór w całości lub tylko w częściach, z chórem i solistą lub bez. Najpopularniejszymi fragmentemi są sceny: Redyk, Marsz i Taniec zbójnicki, Taniec góralski i Hala. Dużą popularność zdobył Taniec z Harnasiów, transkrypcja na skrzypce i fortepian dwóch fragmentów z baletu autorstwa kompozytora i skrzypka Pawła Kochańskiego. |
|