Polmic - FB

omówienia utworów (U)

A B C D E F G H J K L Ł M N O P R S T U W Z Ż


Urbaniak Łukasz

Missa in memoriam Beati Georgii Popiełuszko




(2012/2013)

Geneza utworu wiąże się z zamiarem upamiętnienia prezbitera rzymskokatolickiego oraz kapelana warszawskiej „Solidarności” – ks. Jerzego Popiełuszko. Zbliżająca się 30. rocznica męczeńskiej śmierci tego charyzmatycznego duchownego – symbolu walki z ustrojem totalitarnym (19 X 1984) stała się dla kompozytora pretekstem do stworzenia dzieła, będącego muzycznym hołdem dla tej wyjątkowej postaci. Niezmiennie aktualna nauka Kapelana „Solidarności” (oparta na przesłaniu "Nie daj się zwyciężać złu, ale zło dobrem zwyciężaj" [św. Paweł, Rz, 12, 21], nauczaniu Jana Pawła II oraz Stanisława Wyszyńskiego), radykalnie sprzeciwiająca się totalitaryzmowi i wszelkim formom zniewolenia, silnie akcentująca problemy związane z godnością człowieka i moralnością stanowi, jak podkreśla kompozytor, źródło inspiracji do refleksji nad kondycją współczesnego świata, a także rodzaj duchowego przesłania. Nie bez znaczenia dla Łukasza Urbaniaka, rodowitego bydgoszczanina, jest też fakt, iż ostatnie chwile życia Kapłana związane były właśnie z Bydgoszczą. To tu, 19 października 1984, w Kościele pw. Św. Polskich Braci Męczenników Popiełuszko odprawił swoją ostatnią Mszę, zaś spotkanie z wiernymi zakończył wymownymi słowami: „Módlmy się, byśmy byli wolni od lęku, zastraszenia, ale przede wszystkim od żądzy odwetu i przemocy”.

Przeznaczona na chór mieszany oraz małą orkiestrę symfoniczną Missa in memoriam Beati Georgii Popiełuszko składa się z czterech ogniw (Kyrie, Gloria, Sanctus, Agnus Dei). Fundamentem kompozycji jest łaciński tekst zaczerpnięty ze źródeł liturgicznych. Jego analiza, a następnie przeżycie, kontemplacja stały się dla kompozytora punktem wyjścia do wyłonienia nadrzędnych kategorii wyrazowych (m.in.: wzniosłość, błaganie, czy uwielbienie w Glorii) i podjęcia pracy nad warstwą dźwiękową utworu. W tym zakresie Missa nawiązuje do wcześniejszych kompozycji chóralnych oraz wokalno-instrumentalnych Łukasza Urbaniaka, a także utworów innych współczesnych twórców: Marka Jasińskiego, Pawła Łukaszewskiego, czy Johna Ruttera.

Muzyczną substancję kompozycji buduje dychotomia elementów epok minionych (m.in.: nawiązanie do melodyki chorału gregoriańskiego, renesansowej polifonii, wykorzystanie skal modalnych, techniki organalnej, obecność elementów harmoniki dur-moll) oraz zdobycze muzyki XX i XXI wieku (m.in.: operowanie akordami o niejednorodnej budowie).

Forma poszczególnych części rozwija się w oparciu o wykorzystanie zasady szeregowania odcinków, które tworzą większe struktury – fazy i segmenty, a te – części. Ważną rolę w kształtowaniu formy odgrywa elementarna struktura („motyw inicjalny”), która w dalszym przebiegu, poprzez wykorzystanie pracy tematycznej, ulega wielorakim przemianom na gruncie poszczególnych elementów muzycznych. Przebieg dramaturgiczny kompozycji (w dużym stopniu uzależniony od tekstu) oparty jest na fluktuacji napięć i odprężeń – zestawieniu tego, co statyczne (sprzyjające kontemplacji) i dynamiczne (eksponujące gwałtowność emocji).

Missa in memoriam Beati Georgii Popiełuszko powstała na zamówienie Ośrodka Promocji Kultury „Gaude Mater” w Częstochowie, przy dofinansowaniu (w ramach projektu „Zamówienia kompozytorskie”) Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prawykonanie kompozycji odbyło się 2 maja 2013 roku w Bazylice Klasztoru oo. Paulinów Jasnej Górze, podczas Liturgicznej Inauguracji XXIII Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Sakralnej. Wykonawcami byli: Chór Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego przygotowany przez ks. prof. Kazimierza Szymonika oraz Orkiestra „Nova et vetera” pod dyrekcją Michała Sławeckiego.

(Joanna Urbaniak)