omówienia utworów (K)

Kotoński Włodzimierz

Etiuda konkretna (na jedno uderzenie w talerz)

PWM, Kraków 1967, Wyd. II, s. 16 (partytura)
Z prac Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia

Pierwszy polski utwór na taśmę - Etiuda konkretna (na jedno uderzenie w talerz) Włodzimierza Kotońskiego - powstał właściwie jako "produkt uboczny" ukończonego w 1958 roku filmu animowanego znanych realizatorów tego gatunku, Hanny Bielińskiej i Włodzimierza Haupego, Albo rybka... Warstwę dźwiękową filmu, odpowiadającą surrealistycznemu obrazowi, stanowiła swoista metamuzyka, na którą składały się efekty elektroakustyczne. Twórcą tej ścieżki dźwiękowej był Włodzimierz Kotoński, którego podczas pracy nad nią w Studiu Eksperymentalnym Polskiego Radia w Warszawie zainteresował szczególnie efekt przetworzenia nagranego na taśmie dźwięku talerza. Zaraz po zakończeniu pracy nad filmem zajął się więc owym nagraniem i z jednego pojedynczego uderzenia "miękką pałką w średniej wielkości talerz turecki" skomponował utwór trwający 2 minuty i 41 sekund.
W książce "Muzyka elektroniczna" (Kraków 2002) kompozytor tak opisuje procedurę komponowania Etiudy: "W odróżnieniu od przeważającej większości dotychczasowych utworów muzyki konkretnej, materiał ten został potraktowany w sposób bardzo ścisły, wzorowany na serialnych kompozycjach elektronicznych. Dźwięk talerza został sfiltrowany na 5 pasm o różnej szerokości i przetransponowany na 11 wysokosci zgodnie z przyjętą skalą. Utworzono również specyficzną skalę czasów o 11 długościach trwania i 6 sposobach artykulacji, wyrażającą się stosunkiem czasu trwania dźwięku do następującej po nim pauzy w ramach przypadającej dla tego dźwięku jednostki czasu, i odpowiadającą im skalę dynamiczną mającą 11 stopni i 6 form obwiedni (3 narastające i 3 opadające). Całość skomponowana została zgodnie z regułami totalnej serializacji."
Utwór Włodzimierza Kotońskiego wykonany został na festiwalu "Warszawska Jesień" w 1960 roku, a potem na koncertach i festiwalach nowej muzyki w wielu krajach. W 1963 roku PWM opublikowało partyturę, używając skróconego tytułu Muzyka na jedno uderzenie w talerz i właściwie pod takim tytułem utwór Kotońskiego dziś funkcjonuje.