Z okazji 90. rocznicy urodzin wybitnego dyrygenta i kompozytora Andrzeja Markowskiego i 70-lecia Związku Kompozytorów Polskich w dniach 25-27 października 2014 roku w Warszawie odbędzie się Tryptyk "Musica Vincit Omnia" - Generacje XVIII „polsko-amerykańskie”. Wstęp wolny.

Cykl „Musica Vincit Omnia” Fundacji im. Andrzeja Markowskiego został zainicjowany w roku 1999 w Waszyngtonie. Przed niemal dziesięciu laty pojawił się we Wrocławiu. W 2014 roku zawita do Warszawy. Oba miasta wydają się równie dobrze predestynowane do roli gospodarza, gdyż zarówno Warszawa, jak też Wrocław są kluczowe dla biografii patrona festiwalu i samej fundacji – Andrzeja Markowskiego, wybitnego dyrygenta, kompozytora, organizatora życia muzycznego. „Musica Vincit Omnia” – obecnie w formie tryptyku - to zawsze niezwykle osobisty, autorski, dopracowany w detalach festiwal, kreowany przez Małgorzatę Markowską, córkę artysty. To idea, by poprzez występ wybitnych artystów uczcić pamięć patrona fundacji, a jednocześnie w proponowanym programie nawiązać do profilu działalności Andrzeja Markowskiego.

Tegoroczny Tryptyk ma wymiar szczególny, do grona jego współorganizatorów dołączyli ważni partnerzy – Smithsonian Institution, Związek Kompozytorów Polskich, Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, Program II Polskiego Radia. Tryptyk wpisuje się w rozpoczynające się obchody 70-lecia Związku Kompozytorów Polskich, a także w rocznicę 90. urodzin Andrzeja Markowskiego, która przypadła 22 sierpnia. Festiwal został włączony do mającego już duże tradycje cyklu koncertów „Generacje”, organizowanego przez ZKP w celu prezentacji różnych pokoleń kompozytorów polskich i niekiedy zagranicznych XX i XXI wieku. Tym razem program wypełnią utwory kompozytorów polskich oraz amerykańskich.

A zatem: „Generacje XVIII – polsko-amerykańskie”. Na program podwójnego jubileuszu złożą się dwa uroczyste koncerty z udziałem Stevena Honigberga (wiolonczela) i Orkiestry Kameralnej AUKSO z jej Dyrektorem Artystycznym i dyrygentem Markiem Mosiem (25 października) oraz Jadwigi Kotnowskiej (flet) i Polskiej Orkiestry Sinfonia Iuventus pod dyrekcją Kennetha Slowika (27 października). Ideą zasadniczą tegorocznego projeku było ukazanie wzajemnego muzycznego wpływu Europy i Stanów Zjednoczonych, stąd swoiste festiwalowe „tematy” i „reminiscencje” na wielu obszarach: przypomnienie Toccaty Bolesława Szabelskiego, wykonywanej niegdyś przez Leopolda Stokowskiego, sięgnięcie do muzyki Aarona Coplanda, Amerykanina o europejskich korzeniach, obecność utworu Tomasza Sikorskiego („najbardziej amerykańskiego z polskich kompozytorów”). Stąd również wśród zaproszonych artystów znakomity amerykański wiolonczelista Steven Honigberg (po raz pierwszy w Polsce) w Koncercie wiolonczelowym Andrzeja Panufnika, a z drugiej strony (oceanu) wybitna polska flecistka Jadwiga Kotnowska w Koncercie na flet i orkiestrę Amerykanina Lowella Liebermanna. Wieczór kompozytorów polskich (25 października) zamknie Leonard Bernstein, wieczór amerykański (27 października) otworzy Grażyna Bacewicz. W środku Tryptyku – Kenneth Slowik, dyrektor muzyczny Smithsonian Institution i jego wykład w Bibliotece Uniwersyteckiej, poświęcony Marcie Graham, słynnej amerykańskiej tancerce i jej udziałowi w powstaniu baletu Appalachian Spring Coplanda (26 października). Niezwykle cenna jest w tym kontekście obecność waszyngtońskiego Smithsonian Institution, największego na świecie kompleksu muzeów i ośrodków edukacyjno-badawczych (obecnie jego kolekcje obejmują ponad 137 milionów eksponatów). Wśród zbiorów znajduje się The Hall of Musical Instruments, chlubiący się m. in. instrumentami Stradivariusa. Dyrektor muzyczny Instytutu Kenneth Slowik wystąpi na festiwalu w podwójnej roli, jako dyrygent i wykładowca.

Patronat medialny nad Tryptykiem objęło Polskie Centrum Informacji Muzycznej.

 

Tryptyk polski

Tadeusz Baird (1928-1981, na zdjęciu po lewej) zapisał jedną z najpiękniejszych kart w muzyce polskiej XX wieku. O tym, że jest to karta stale i z wielką emocją odczytywana, przekonać może anonimowy wpis zagranicznego internauty pod jednym z utworów kompozytora, umieszczonym w Internecie: „Wcale nie chcę go lubić, gdy jednak go słucham, kończy się to zawsze dreszczem i łzami w oczach”. Colas Breugnon, suita w dawnym stylu na orkiestrę smyczkową z fletem, to młodzieńcza kompozycja Bairda z roku 1951. Jeszcze przez kilka lat twórca pozostawał w kręgu neoklasycyzmu. Suita składa się z sześciu krótkich, świetnie skontrastowanych części, z których trzecia i piąta nawiązują do starofrancuskich tańców. Oddychamy w tym utworze atmosferą stylizacji muzyki dawnej, jest to przykład neoklasycyzmu naznaczonego bardzo indywidualnym rysem, o czym najlepiej przekonują Kantylena miłosna i Smutna pieśń, wychodzące w piękny sposób poza oczywiste „archaizowanie”. Z części pogodniejszych z kolei przebija portret bohatera pierwowzoru literackiego.
W pełni dojrzałym przykładem neoklasycyzmu jest pochodząca z 1936 roku Toccata Bolesława Szabelskiego (1896-1979): dzieło podbijające słuchacza swą olbrzymią energią, motoryczną rytmiką, wyraziście zarysowanymi tematami, mistrzostwem orkiestracji. Toccata jest trzecią częścią Suity na orkiestrę symfoniczną. W nurcie neoklasycyzmu pozostaje też orkiestrowa Uwertura Grażyny Bacewicz (1909-1969), utwór czasu wojny (1943).
Sinfonietta na dwie orkiestry smyczkowe Kazimierza Serockiego (1922-1981) pochodzi z roku 1956 i jest, obok jego znakomitej Sonaty fortepianowej, jedną z kompozycji oznaczających przełom w twórczości podówczas 34-letniego kompozytora. Serocki odchodzi od folkloryzmu i tendencji neoklasycznych, skłania się ku technice dodekafonicznej, w utworze zawarte są liczne szeregi 12-tonowe. W częściach skrajnych dominuje „nastrój radosnego witalizmu” (Zieliński), środkowe Adagio zaś przynosi ekspresję poważną, a nawet momentami pełną tragizmu.
Koncert wiolonczelowy Andrzeja Panufnika (1914-1991, na zdjęciu po prawej) został ukończony krótko przed śmiercią kompozytora, 19 września 1991 roku. Powstał z myślą o wybitnym wiolonczeliście Mścisławie Rostropowiczu, który dokonał prawykonania utworu wraz z London Symphony Orchestra (dyrygował Hugh Wolff, w Londynie, 1992). Koncert składa się z dwóch części, strukturę całości wyznaczają typowe dla Panufnika prawa symetrii zwierciadlanej.
Tomasz Sikorski (1939-1988) należał do najbardziej oryginalnych kompozytorów swego pokolenia. Autor Samotności dźwięków uważany jest za jednego z głównych reprezentantów minimal music w Polsce, przynależność do tego nurtu w naturalny sposób łączy jego twórczość z kulturą amerykańską (w latach 1975-76 przebywał na stypendium w Stanach Zjednoczonych). Inspiracje literaturą, filozofią czy naturą nadawały jego kompozycjom dodatkową głębię. Doskonałym przykładem jest utwór Holzwege na orkiestrę z roku 1972, którego prawykonanie na „Warszawskiej Jesieni” w tym samym roku poprowadził Andrzej Markowski. Komentarz autora był lakoniczny: „Holzwege – Drogi do nikąd powstały na początku roku 1972. Jest to jednoczęściowy utwór orkiestrowy, stworzony pod wpływem inspiracji metaforą Heideggera”. Słuchacz śledzi tu dwa plany: dialogujące instrumenty dęte i dzwony oraz osobliwe ostinato I i II skrzypiec. Czujemy intuicyjnie, że kompozytor dotyka w utworze problematyki egzystencjalnej, zgodnie zresztą z powołaniem się na metaforę Heideggera.

Tryptyk amerykański

Problemów egzystencjalnych, odwiecznej zagadki istnienia z pewnością dotyczy także The Unanswered Question. Autorem fascynującego utworu jest Charles Ives (1874-1954), kompozytor amerykański, którego należałoby określić jako jednego z największych nowatorów w muzyce XX wieku. Dzieło jest pierwszym ogniwem większej całości, zatytułowanej Two Contemplations z roku 1906 (drugi utwór to równie sławny Central Park In the Dark). W The Unanswered Question (Pytanie bez odpowiedzi) odnajdziemy ten sam niepokój, którym przepełnione są Holzwege Sikorskiego. Pytanie zadaje trąbka na tle smyczków, inne instrumenty dęte „odpowiadają”.
Concerto in Es „Dumbarton Oaks” na orkiestrę kameralną Igora Strawińskiego (1882-1971, na zdjęciu po lewej) powstało w latach 1937-38 (w 1945 roku kompozytor uzyskał obywatelstwo amerykańskie). Posiadłość Dumbarton Oaks w Waszyngtonie była siedzibą państwa Bliss, filantropów i kolekcjonerów, dla których z okazji 30. rocznicy ich ślubu Strawiński napisał swój utwór. Inspiracją były Koncerty Brandenburskie Bacha, a zwłaszcza III Koncert (słyszymy jego motyw). Kompozytor wprowadza tu 15 instrumentów, traktowanych solistycznie. Dość krótkie, trzyczęściowe dzieło jest wspaniałym przykładem jedynego w swoim rodzaju stylu Strawińskiego z drugiego, neoklasycznego okresu twórczości.
Appalachian Spring pozostaje jednym z najbardziej znanych utworów Aarona Coplanda (1900-1990). Dzieło powstało w 1944 roku jako balet, zamówiony przez wybitną tancerkę amerykańską Marthę Graham, stąd pierwotny tytuł Ballet for Martha. Treścią utworu jest świętowanie nadejścia wiosny przez amerykańskich pionierów z XIX wieku. Sukces baletu sprawił, że powstała również suita orkiestrowa, ciesząca się dużym powodzeniem. Appalachian Spring o znamionach neoklasycznych to muzyka komunikatywna, oparta na dość tradycyjnym języku dźwiękowym. Przemawiająca do wielu słuchaczy, podobnie jak twórczość Leonarda Bernsteina (1918-1990), słynnego dyrygenta, wspaniałego kompozytora i popularyzatora muzyki. Uwertura Candide, niezwykle błyskotliwa i pełna temperamentu, pochodzi z jego musicalu o tym samym tytule, wystawionego na Broadway’u w roku 1956.
Lowell Liebermann to amerykański kompozytor współczesny (rocznik 1961), absolwent Juilliard School of Music. Zajmuje się także dyrygenturą, jest pianistą. Cieszy się opinią jednego z najczęściej grywanych kompozytorów amerykańskich swego pokolenia. Jego styl wydaje się dość konserwatywny, z drugiej zaś strony zwraca uwagę znakomity warsztat kompozytorski. Taką ogólną opinię z pewnością potwierdza Koncert na flet i orkiestrę, pochodzący z roku 1992.

ZOBACZ: program Tryptyku i plakat z logotypami - plik PDF