Nadzwyczajny koncert muzyki Prezydenta Republiki Chorwacji Ivo Josipovića z jego udziałem odbędzie się w piątek, 23 września 2011 roku, o godz. 19.30 w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie. To niespotykane w skali międzynarodowej wydarzenie w świecie muzyki i polityki, o randze niemal historycznej. Nie zdarzył się bowiem w historii Europy tak wyjątkowy splot okoliczności, by urzędujący prezydent państwa był jednocześnie czynnie działającym kompozytorem, i to – trzeba podkreślić – świetnym kompozytorem.
Mieczysław Kominek, dyrektor Polskiego Centrum Informacji Muzycznej POLMIC: Kiedy w kwietniu tego roku, podczas spotkania z Prezydentem Ivo Josipovićem w Zagrzebiu zaproponowałem zorganizowanie jego koncertu w Polsce, nawet nie przypuszczałem, że przyjmie moje zaproszenie. Tymczasem nie tylko się zgodził, ale odniósł się do tego pomysłu z prawdziwym entuzjazmem. Zaproponowaliśmy program koncertu i jego wykonawców, a Prezydent Josipović zmienił swój kalendarz tak, by we wrześniu być w Warszawie. Do Polski przyleci prosto z Nowego Jorku, gdzie uczestniczyć będzie w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ.
Podczas jedynego w Polsce koncertu Prezydenta Chorwacji usłyszymy aż pięć jego kompozycji: żartobliwą, przepełnioną spontaniczną radością charakterystyczną dla muzyki Josipovića Sambę da Camera na smyczki (1985), inspirowane powieścią Hermanna Hessego preludium fortepianowe Gra szklanych paciorków (1986), również fortepianowy, wyrafinowany brzmieniowo Jubilus (1992), melancholijną Żałobną pieśń na skrzypce i fortepian (1994) oraz Dernek na dwa fortepiany, perkusję i smyczki (1988), w którym „muzyczny humor skrzy się wszystkimi kolorami”. Wystąpią pianiści Bartłomiej Kominek i Paweł Kubica, skrzypek Janusz Wawrowski oraz jeden z najwybitniejszych zespołów specjalizujących się w wykonawstwie muzyki współczesnej – Orkiestra Muzyki Nowej pod batutą Szymona Bywalca.
Ivo Josipović, Prezydent Republiki Chorwacji, kompozytor, były Sekretarz Generalny Związku Kompozytorów Chorwackich i dyrektor festiwalu muzyki współczesnej Biennale Zagreb, gościć będzie w Warszawie na zaproszenie Polskiego Centrum Informacji Muzycznej POLMIC. Podczas tej nieoficjalnej wizyty weźmie także udział w Konferencji „Muzyka i polityka”, obok innych kompozytorów, polityków i administratorów z całej Europy i Stanów Zjednoczonych (24 września, godz. 10.00-17.30, Sala Balowa Pałacu Tyszkiewiczów-Potockich Uniwersytetu Warszawskiego, Krakowskie Przedmieście 32).
Patronat honorowy nad koncertem objął Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdan Zdrojewski.
Wstęp wolny. Bezpłatne zaproszenia na koncert do odbioru od 19 września 2011 roku w Punkcie Informacyjnym Zamku Królewskiego.
Nadzwyczajny koncert monograficzny Prezydenta Republiki Chorwacji Ivo Josipovića – z udziałem Kompozytora
pod honorowym patronatem Bogdana Zdrojewskiego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
piątek, 23 września 2011, godz. 19.30 Sala Wielka Zamku Królewskiego w Warszawie
Program:
Samba da Camera (1985), Igra staklenih perli [A Game of Glass Beads] (1986), Dernek (1988), Jubilus (1992), Žalobni pijev [Mournful Song] (1994)
Wykonawcy:
Bartłomiej Kominek fortepian
Paweł Kubica fortepian
Janusz Wawrowski skrzypce
Orkiestra Muzyki Nowej
Szymon Bywalec dyrygent
Koncert towarzyszy Międzynarodowej Konferencji „Muzyka i polityka” (24 września 2011, godz. 10.00-17.00, Sala Balowa Pałacu Tyszkiewiczów Potockich – Uniwersytet Warszawski, Krakowskie Przedmieście 32, www.iamic2011.pl)
Ivo Josipović (ur. 1957), prezydent Republiki Chorwacji, jest profesorem prawa i kompozytorem, zaś przed wyborem na urząd prezydencki był posłem do parlamentu krajowego. Ukończył Wydział Prawa w Zagrzebiu, uzyskując tytuł magistra, a następnie doktora tamtejszej uczelni. Również w Zagrzebiu zdał egzaminy adwokackie. Kompozycję studiował w tamtejszej Akademii Muzycznej pod kierunkiem Stanko Horvata. Od roku 1984 pracował na Wydziale Prawa, zaś w 2000 roku został profesorem nadzwyczajnym prawa karnego krajowego i międzynarodowego. W Akademii Muzycznej w Zagrzebiu, w latach 1987-98 wykładał harmonię. Przez szereg lat był także dyrektorem Biennale Muzycznego w Zagrzebiu i sekretarzem generalnym Związku Kompozytorów Chorwackich. Za swoje kompozycje otrzymał liczne krajowe i międzynarodowe nagrody. Jako ekspert w dziedzinie prawa wydał kilka książek oraz liczne publikacje naukowe i eksperckie. Jest także autorem lub współautorem wielu ustaw Chorwackiego Zgromadzenia Narodowego. Zajmował się w szczególności zagadnieniami prawa autorskiego i jego wprowadzania w Chorwacji. W 2003 roku został posłem do Zgromadzenia Narodowego, zaś 10 stycznia 2010 wygrał wybory prezydenckie i w dniu 18 lutego tego samego roku został zaprzysiężony jako Prezydent Republiki Chorwacji.
„Jako kompozytor, Josipović jest wiernym uczniem Stanko Horvata, co objawia się wielką dbałością o warsztat, stanowiący punkt wyjścia wszystkich jego przedsięwzięć twórczych. Można jednak także powiedzieć, że Josipović odszedł daleko od wzorców otrzymanych od swojego nauczyciela, ponieważ w swoich kompozycjach – takich, jak Samba da camera na trzynaście instrumentów smyczkowych lub orkiestrę smyczkową (1985), Drmeš for Penderecki na orkiestrę tamburica (1986), czy Dernek na dwa fortepiany i smyczki (1988) – zawsze pozostawiał nieco miejsca, gdzieś na marginesie rozpoznawalnych wzorców formalnych, na radość, na swawolną grę z aktem tworzenia sztuki.” (z katalogu Związku Kompozytorów Chorwackich).
W utworze Samba da camera (1985) na trzynaście instrumentów smyczkowych lub orkiestrę smyczkową, ulubiony przez Josipovića żartobliwy, swawolny efekt uzyskany został dzięki wykorzystaniu wzorców rytmicznych i melodycznych samby. Głównym celem kompozytorskiej zabawy materiałem jest tu odnalezienie reguły, zgodnie z którą wzorce te mogłyby zostać zaaranżowane i przetworzone w obrębie utworu. W tym celu Josipović wykorzystuje pewne typowe cechy wybranych wzorców tak, by dzięki swojej rozpoznawalności mogły one przeprowadzić słuchacza przez pozornie nieustabilizowany formalnie krajobraz dźwiękowy, w którym następstwo wzajemnie skontrastowanych kształtów formalnych i procedur twórczych zostaje określone wyłącznie na zasadzie czystego przypadku. W cyklu pięciu niepowiązanych ze sobą części można jednak odnaleźć znajomy porządek formalny. Wstępne Moderato, w którym wybrane segmenty stopniowo układają się w swobodnie zakomponowane pionowe struktury dźwiękowe, jest także „podniesieniem kurtyny” w najbardziej konwencjonalnym znaczeniu słowa „introdukcja”. Allegro ritmico wprowadza wybrane wzorce; Moderato to odcinek statyczny oparty na nucie pedałowej A, zbudowany na podstawowym wzorcu melodycznym. Pierwsze Allegro molto e ritmico jest przetworzeniem wcześniej eksponowanego materiału, zaś końcowe Allegro molto e ritmico to szybki odcinek finałowy, w których pierwotnie wprowadzone wzorce i techniki powracają, zaś poszerzone środki wykonawcze obejmują m.in. uderzenia w pudło instrumentu i okrzyki. Dwa dłuższe odcinki, oznaczone jako senza misura (pomiędzy drugą a trzecią oraz czwartą a piątą częścią utworu) mogłyby zakłócić ten porządek formalny o wypróbowanym oddziaływaniu na psychikę słuchacza, wskazujący na technikę kompozycji opartą o następstwa przyczynowo-skutkowe. Jednak aleatoryczne potraktowanie tych odcinków nadaje im charakter sytuacji przejściowych nie zakłócających układu części głównych.
Dernek na dwa fortepiany (lub dwa klawesyny) i smyczki (1988) to najpełniejszy i najdoskonalszy przykład dominującej właściwości muzyki Josipovića, jaką jest esencjalna radość i uczucie przyjemności, nawet wówczas, kiedy melancholijna kantylena wprowadza element innego nastroju dla zrównoważenia wymowy utworu. Za żartem i swawolą kryje się u Josipovića jasność myśli i przejrzystość języka muzycznego wyrażającego wybrane uczucia. W całej kompozycji, muzyczny humor skrzy się wszystkimi kolorami w precyzyjnie opracowanych motywach, zaś dźwiękowa zabawa wpisana zostaje w klarowną strukturę formalną dzieła.
Preludium fortepianowe Gra Szklanych Paciorków (1986) to jedna z najpopularniejszych i najczęściej wykonywanych kompozycji Ivo Josipovića. Jej związek z powieścią Hermanna Hessego pod tym samym tytułem polega co najwyżej na podobnym procesie myślowym prowadzącym do powstania dzieła. Właściwym punktem wyjścia tej kompozycji jest metafora wysublimowanej gry, obrotów muzycznych cząstek, nieodwracalnie rozproszonych na przestrzeni całego utworu. Za pomocą żartobliwego malarstwa muzycznego, Josipović nakreśla reguły swojej własnej Gry Szklanych Paciorków, w której paciorki, miast być rzucane na oślep na białe i czarne klawisze instrumentu, co skutkowałoby przypadkową grą dźwięków, spływają w obfitości na klawiaturę. W tle tego „opadania paciorków” pozostaje autor ze swoją określoną intencją – ten, który wie, czym i jak grać. Jego obecność zaznacza się w rozważnym kierowaniu strukturą; autor prowokuje instrumentalistę, inspiruje go do interpretacji utworu poprzez zorganizowaną swobodę notacji muzycznej, która sprawia, że wykonawca staje się współodpowiedzialny za przebieg gry muzycznej – nie tylko za sam jej żartobliwy wyraz, lecz także za jej cechy dźwiękowe.
Wszystkie te elementy pojawiają się także w późniejszym o kilka lat utworze Jubilus (1992), będącym niejako dopełnieniem wyżej opisanej kompozycji. Utwór ten ma podobną strukturę i kieruje się regułami podobnymi do Gry Szklanych Paciorków; na tym jednak analogie się kończą, ponieważ owe zasady objawiają się w dwóch różnych okresach twórczości kompozytora na zupełnie różne sposoby, co rzutuje także na poziom duchowy, na którym toczy się gra. Jubilus utkany jest ze struktur bardziej wyrafinowanych i ukierunkowanych. Fortepian objawia tu wszystkie swoje właściwości i oblicza, zaś spektrum dynamiczne rozciąga się od ledwie słyszalnego do potężnego brzmienia. Linearny rozwój kompozycji przechodzi przez wszystkie poziomy intensywności brzmienia. Ekspresja jest kolorystycznie bogatsza, a gra dźwięków – miejscami trudna do wysłyszenia bez wytężania słuchu. Powstaje krucha i zwiewna siateczka dźwiękowa – i wówczas nagle, jakby znikąd, pojawiają się dźwięki chorwackiej kolędy Król niebios narodził się, które będą odtąd rozbrzmiewać przez pozostałą część utworu, jak dźwiękowy kod i klucz do tytułu dzieła – Jubilus.
Jednoczęściowa kompozycja Žalobni pjev (Pieśń żałobna) na skrzypce i fortepian pochodzi z roku 1994. Dominuje tu nastrój melancholii, jednak z pewnymi „wycieczkami” w kierunku innych typów ekspresji. Postmodernistyczny język muzyczny łączy elementy podejścia tradycyjnego z technikami awangardy. Według chorwackiej muzykolog Sanji Raca, utwór ten jest „rozdarty między dwoma światami – zimnej, nieustępliwej, niszczącej i brutalnej siły, przeciwstawionej smutkowi i szlachetnemu bólowi.”
Organizator: Związek Kompozytorów Polskich / Polskie Centrum Informacji Muzycznej POLMIC
Partnerzy: Ambasada Republiki Chorwacji w Rzeczypospolitej Polskiej, Zamek Królewski w Warszawie
Koncert zorganizowany dzięki pomocy finansowej Instytutu Muzyki i Tańca