Polmic - FB

archiwum

Muzyka w okupowanej Warszawie

Muzyka w okupowanej WarszawieCykl trzech koncertów pod wspólną nazwą Muzyka w okupowanej Warszawie zaprogramowanych przez Towarzystwo im. Witolda Lutosławskiego, odbędzie się w Filharmonii Narodowej w dniach 12-14 września 2014 roku. Koncerty, organizowane w 75-tą rocznicę wybuchu II wojny światowej oraz 70-tą rocznicę Powstania Warszawskiego, poświęcone zostały muzyce, która powstawała i brzmiała w Warszawie lat 1939-1945. W programie znajdzie się zarówno muzyka pisana w owym czasie przez Witolda Lutosławskiego oraz kompozytorów pozostających w jego kręgu i należących do jego pokolenia, jak i utwory wykonywane na tajnych koncertach i w warszawskich kawiarniach.

Podczas pierwszego koncertu zabrzmią utwory symfoniczne komponowane w stolicy lat 1939-1945. Poza jednym wyjątkiem – Uwerturą tragiczną Andrzeja Panufnika – nie miały one szans na wykonanie podczas wojny, twórczość ta jednak stanowiła dla ich twórców azyl od otaczającej ich, stale zagrażającej rzeczywistości. Taki charakter mają UwerturaGrażyny Bacewicz, Koncert skrzypcowy Romana Palestra czy powstająca podczas wojny, lecz ukończona dopiero w latach powojennych I Symfonia Witolda Lutosławskiego. Świadczą o tym również formy muzyki „absolutnej”, pozbawione tekstu, po które sięgali kompozytorzy. Jedyny utwór zawierający tekst słowny z zawartych tu kompozycji lat 1939-1945 to Pieśni perskie Konstantego Regameya.

Drugi koncert cyklu złożony jest z kwartetów smyczkowych komponowanych i granych w okupowanej Warszawie – Romana Padlewskiego, Grażyny Bacewicz i Karola Szymanowskiego. Muzyka kameralna była wówczas wykonywana najczęściej, gdyż nie wymagała dużej przestrzeni i można ją było grać zarówno w kawiarniach, jak i na koncertach tajnych w mieszkaniach prywatnych. Szczególne miejsce zajmowała tu muzyka Karola Szymanowskiego jako symbol doskonałości artystycznej, wielkości polskiej kultury i umiejętności wyrafinowanego czerpania z polskiej muzyki tradycyjnej. Koncert poprzedzi prezentacja filmu dokumentalnego o Romanie Padlewskim – kompozytorze i skrzypku, który zginął podczas Powstania Warszawskiego.

Trzeci koncert serii Muzyka w okupowanej w Warszawie stanowi odwołanie do działalności najsłynniejszego duetu fortepianowego stolicy czasu wojny stworzonego przez Witolda Lutosławskiego i Andrzeja Panufnika. Koncert ten ma nieco inny charakter od dwóch wcześniejszych, gdyż głos jest tu oddany wykonawcom, którzy w twórczy sposób podchodzą do tej spuścizny: duetowi Lutosławski Piano Duo oraz kwartetowi Kwadrofonik. W pierwszej części koncertu zabrzmią fortepianowe aranżacje samego Lutosławskiego i podobne opracowania na dwa fortepiany autorstwa Debussy’ego i Ravela wykonywane przez Lutosławski Piano Duo, zaś w części drugiej w wykonaniu zespołu Kwadrofonik – dokonane przez sam kwartet, jak również przez kompozytorkę Martę Ptaszyńską – aranżacje utworów Ravela, Szymanowskiego i Lutosławskiego.

Koncertom towarzyszy wystawa Muzyka w okupowanej Polsce 1939-1945, autorstwa dr Katarzyny Naliwajek-Mazurek z Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Ekspozycja przedstawia skutki polityki Trzeciej Rzeszy na terenach Polski czasu II wojny światowej: niszczenie kultury i muzyki polskiej, wraz z towarzyszącymi jej prześladowaniami i eksterminacją na tle rasowym i narodowościowym. Życie w okupowanej Warszawie oraz wojenne losy wybitnych kompozytorów polskich, takich jak Witold Lutosławski i Roman Padlewski, to jedne z istotniejszych tematów wystawy. Przedstawione są działania środowiska muzycznego w celu ochrony zagrożonych kolegów i przypadki, kiedy pozwoliło to na przetrwanie muzyków lub innych osób (wśród innych przykład kompozytora Piotra Perkowskiego, który bezpośrednio przyczynił się do uratowania Władysława Szpilmana). Ważne miejsce poświęcone jest muzyce i postaci Chopina – zarówno z punktu widzenia jej funkcji jako elementu tożsamości kulturowej Polaków, jak i z punktu widzenia okupantów. Poza dziejami muzyki klasycznej, opisane są także przejawy życia muzycznego w gettach i obozach oraz losy muzyków więzionych w tych miejscach. Ofiarą działań okupantów padli muzycy polscy pochodzenia żydowskiego, którzy zostali w większości zamordowani wraz ze swymi rodzinami, a także wielu muzyków polskich. Przedstawienie ich sylwetek ma na celu wydobycie ich z niepamięci i przywrócenie szerszej świadomości społecznej.

Wystawa, której organizatorem i współtwórcą ze strony niemieckiej jest Frank Harders-Wuthenow, powstała dzięki współdziałaniu kilku instytucji, m.in. Instytutu Muzykologii UW, berlińskiego stowarzyszenia Room 28 oraz Towarzystwa im. W. Lutosławskiego. Została sfinansowana w głównej mierze ze środków Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Prezentacje wystawy, zaprojektowanej przez warszawskie Studio 27, nagrodzonej Hosenfeld/Szpilman Gedenkpreis na Uniwersytecie w Lüneburgu (2011), odbywają się w szeregu ośrodków niemieckich, w tym w ramach Schleswig-Holstein Musik Festival (2010), na uczelniach berlińskich (Hanns Eisler Hochschule für Musik, 2011; Universität der Künste, 2013/2014), w lipskiej Hochschule für Musik (2014) oraz obecnie podczas Usedomer Musik Festival, a także w Polsce i we Francji.

 

Warszawa podczas II wojny światowej z pełnej żywiołowej energii stolicy europejskiej o intensywnym życiu muzycznym została przez nazistowskie Niemcy przekształcona w miejsce zniszczenia i śmierci. 75 lat temu, we wrześniu 1939 roku miasto zostało rozorane nalotami Luftwaffe, które między innymi zniszczyły budynki Filharmonii i Opery, wraz z kolekcjami instrumentów i zbiorów nutowych o wartości trudnej do ocenienia. Wkrótce władze niemieckie rozpoczęły prześladowania byłych obywateli II Rzeczpospolitej połączone z niszczeniem oraz rabowaniem zasobów jej kultury. Łapanki, aresztowania, więzienie na Pawiaku i tortury w siedzibie Gestapo w Alei Szucha, egzekucje uliczne, kolejne transporty odchodzące do obozu Auschwitz i innych obozów koncentracyjnych zaczęły wyznaczać realia egzystencji warszawiaków. W listopadzie roku 1940 osoby uznane przez władze niemieckie za Żydów zostały zamknięte w utworzonym na terytorium Warszawy getcie, które dla większości z nich stało się miejscem śmierci lub – po przeżyciu miesięcy w tej zamkniętej części miasta, gdzie umierano z głodu, zostali zamordowani w obozie zagłady w Treblince. Część mieszkających w getcie dotrwała do czasu powstania w kwietniu 1943, gdy getto i jego mieszkańcy zostało ostatecznie zniszczone przez oddziały niemieckie i ukraińskie. Rok później podobne oddziały dokonały całościowej zagłady miasta w trakcie i po Powstaniu Warszawskim, mordując setki tysięcy ludności cywilnej.

Kompozytorzy i muzycy stali się ofiarami tej niemającej precedensu hekatomby. Zginęli prawie wszyscy muzycy mający żydowskich przodków, uznani przez przysłane z Trzeciej Rzeszy władze za Żydów i z tego „paragrafu” skazani na straszliwą śmierć. Należała do nich znaczna część muzyków orkiestry Filharmonii Warszawskiej. Tylko część z nich przetrwała „po stronie aryjskiej”. Najsłynniejszym przykładem takiego ocalenia jest historia Władysława Szpilmana, w pomoc któremu zaangażowana była elita muzyków polskich, począwszy od Piotra Perkowskiego po Witolda Lutosławskiego. W getcie komponowano muzykę, jednak uległa ona zagładzie niemalże w całości wraz z jej twórcami lub później, podczas planowego palenia tej części miasta przez oddziały niemieckie. Muzykę komponowaną w pozostałej części Warszawy spotkał również los tragiczny: znaczna część – a w przypadku szeregu kompozytorów – większość lub całość ich twórczości została zniszczona. Nawet jeśli rękopisy kompozytorskie nie uległy spopieleniu w trakcie Powstania Warszawskiego lub już po jego kapitulacji, karty wielu partytur uległy zniszczeniu w ruinach, które zalewały deszcze, by później pokrył je śnieg; podczas gdy ich twórcy oraz ich bliscy – ci, którzy przetrwali powstanie – zostali z miasta przymusowo „wysiedleni”. Część rękopisów kompozytorów żyjących w okupowanej Warszawie, którzy nie byli Żydami, jak i większość twórców tych kompozycji jednak przetrwała. Tym utworom – ukrytym w piwnicach lub zakopanym, cudem odnalezionych na śmietniku albo zachowanych jedynie w postaci mikrofilmu przesłanego tajną drogą do Londynu – poświęcona jest seria koncertów Muzyka w okupowanej Warszawie.

dr Katarzyna Naliwajek-Mazurek
------------------------------------

Muzyka w okupowanej Warszawie
Warszawa, 12-14 września 2014
PROGRAM

Honorowy Patronat Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego

Piątek, 12 września 2014 r., godz. 19:30

Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej

Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Narodowej
Jacek Kaspszyk – dyrygent
Krzysztof Bąkowski – skrzypce
Robert Gierlach – baryton

w programie
Andrzej Panufnik – Uwertura tragiczna [1941-1942]
Roman Palester – Koncert skrzypcowy (III wersja) [1941]
***
Grażyna Bacewicz – Uwertura [1943]
Konstanty Regamey – Pieśni perskie do słów Omara Chajjama na baryton i orkiestrę [1942]
Witold Lutosławski – I Symfonia [1941-1947]


Sobota, 13 września 2014 r., godz. 18:00
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej

wykonawcy
Kwartet Śląski
Szymon Krzeszowiec – I skrzypce
Marcin Markowicz – II skrzypce
Łukasz Syrnicki – altówka
Piotr Janosik – wiolonczela

w programie
Projekcja filmu dokumentalnego Aleksandry Osadowskiej-Padlewskiegj Pamięci Romana Padlewskiego
***
Roman Padlewski – II Kwartet smyczkowy [1940-1942]
***
Grażyna Bacewicz – II Kwartet smyczkowy [1943]
Karol Szymanowski – II Kwartet smyczkowy op. 56 [1927]


Niedziela, 14 września 2014 r., godz. 18:00
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej

wykonawcy
Lutosławski Piano Duo* ׀ Kwardofonik**
Emilia Sitarz, Bartłomiej Wąsik – fortepiany
Magdalena Kordylasińska, Miłosz Pękala – perkusja

w programie
Witold Lutosławski – Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany*
Robert Schumann / Claude Debussy – Six études en forme de canon op.56*
Claude Debussy – Prélude à l'après-midi d'un faune*
Maurice Ravel – Bolero*
***
Maurice Ravel / Kwadrofonik – Ma mère l'oye**
Karol Szymanowski / Kwadrofonik – Trzy obrazy z baletu Harnasie**
Witold Lutosławski / Marta Ptaszyńska – Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany i perkusję**

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
W dniach 12-30 września 2014 r. w Sali Balowej Filharmonii Narodowej prezentacja wystawy Katarzyny Naliwajek-Mazurek Muzyka w okupowanej Polsce 1939-1945.

www.lutoslawski.pl 


Przedsięwzięcie współfinansowane ze środków m.st. Warszawy oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego