A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | T | U | V | W | Y | Z |
Roman Palester,
kompozytor; ur. 28 grudnia 1907, Śniatyń (Ukraina); zm. 25 sierpnia 1989, Paryż. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w wieku 7 lat. Kontynuował ją w Instytucie Muzycznym Klary Umlaufowej w Krakowie (1919-21), a następnie w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie (1921-25) pod kierunkiem Marii Sołtys i Adama Sołtysa. Od 1925 studiował historię sztuki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Równocześnie od 1928 odbywał studia muzyczne w Konserwatorium Warszawskim w klasie Kazimierza Sikorskiego, uzyskując w 1931 dyplom w zakresie teorii muzyki i kompozycji. Za swój debiut uznał wykonanie w tym samym roku w Warszawie Muzyki symfonicznej (1930), która odniosła potem również ogromny sukces podczas Festiwalu Muzyki Współczesnej w Londynie i Oksfordzie. W 1931 rozpoczął pracę jako kierownik muzyczny Teatrów Miejskich we Lwowie. W latach 1931-39 Roman Palester wiele podróżował (głównie do Paryża). Jego utwory były wyróżniane licznymi nagrodami zarówno w Polsce, jak i za granicą, m.in. w 1932 na Konkursie Związku Towarzystw Śpiewaczych w Poznaniu nagrodzony został Pslam V na baryton, chór i orkiestrę (1930-31), w 1935 na Konkursie Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej Wariacje na orkiestrę kameralną (1935) zdobyły I nagrodę, a w 1937 na Światowej Wystawie Paryskiej balet Pieśń o ziemi otrzymał złoty medal. W latach trzydziestych XX wieku komponował również wiele muzyki filmowej, teatralnej i radiowej. Współpracował z takimi reżyserami, jak Leon Schiller, Wacław Radulski, Bronisław Dąbrowski. W okresie tym brał także czynny udział w życiu muzycznym. Od 1936 pełnił funkcję sekretarza, a następnie – w latach 1938-39 – zastępcy przewodniczącego Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich. Do 1938 roku był członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków w Paryżu. Działał w zarządzie polskiej sekcji Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (1938-1939 był jego wiceprezesem); w 1939 pełnił funkcję sekretarza XVII Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Warszawie i Krakowie. Był również członkiem Rady Naczelnej Stowarzyszenia Autorów ZAiKS oraz rady muzycznej Towarzystwa Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych. Artykuły muzykologiczne publikował w wiodących wówczas czasopismach muzycznych: "Kwartalniku Muzycznym", "Muzyce" i "Muzyce Polskiej". Lata II wojny światowej Roman Palester spędził w Warszawie, Jędrzejowie, Żerosławicach w województwie krakowskim i Zakopanem, zajmując się pracą kompozytorską. W 1940 przez około 6 tygodni był więziony na Pawiaku. W ty okresie zaginęło wiele partytur jego utworów. Po wojnie Palester zamieszkał w Krakowie. Wszedł do zarządu nowo powstałego Związku Zawodowego Muzyków (zostaje wybrany wiceprezesem Zarządu Głównego i prezesem Oddziału Krakowskiego) oraz do Rady Wydawniczej Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Zostaje ponadto członkiem Komisji Programowej Szkolnictwa Muzycznego i członkiem Rady Kulturalnej przy Ministerstwie Kultury i Sztuki. W latach 1945-47 pracował jako profesor klasy teorii i kompozycji w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej oraz pełnił funkcję prorektora tej uczelni. Uważany był za jednego z najwybitniejszych ówczesnych kompozytorów polskich, co potwierdzały liczne nagrody oraz wykonania jego kompozycji w kraju i za granicą. W 1946 otrzymał, jako pierwszy, nagrodę muzyczną miasta Krakowa. Na Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Londynie w 1946 wykonano z dużym powodzeniem jego Koncert skrzypcowy (1939-41). W 1947 roku Palester, jako jeden z sześciu kompozytorów Europy i Ameryki Południowej, zrealizował zamówienie League of Composers w Nowym Jorku na napisanie utworu kameralnego (powstała Mała serenada na flet, skrzypce i altówkę). Dużą popularność zyskał w Polsce jako autor muzyki do pierwszych powojennych polskich filmów (Zakazane piosenki i Ostatni etap). W 1947 Roman Palester przeniósł się do Paryża i poświęcił głównie komponowaniu. Dwa lata później, po Zjeździe Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie Lubuskim, na którym proklamowano podporządkowanie twórczości zasadom realizmu socjalistycznego, podjął decyzję o wyemigrowaniu z Polski i odmówił propozycji objęcia stanowisk rektora Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie lub dyrekcji Filharmonii Narodowej. W 1951 roku kompozytor sam zrezygnował z członkostwa w ZAiKS-ie i wstąpił do Société des Auteurs, Compositeurs et Editeurs de Musique w Paryżu. Skreślono Palestra z listy członków Związku Kompozytorów Polskich. Do 1951 przebywał w stolicy Francji. W latach 1952-72 mieszkał w Monachium, gdzie pracował jako kierownik działu kulturalnego polskiej sekcji Radia „Wolna Europa”. Prowadził cykle audycji Muzyka obala granice, w których prezentował utwory wówczas w Polsce zakazane, oraz program Okno na świat, poświęcony najważniejszym wydarzeniom kulturalnym na Zachodzie. Współpracował z Międzynarodowym Towarzystwem Muzyki Współczesnej, był m.in. członkiem jury festiwali we Frankfurcie nad Menem (1951), Oslo (1953) i Sztokholmie (1956). Po wyjeździe Romana Palestra z kraju jego nazwisko zostało usunięte z wszelkich polskich publikacji, a partytury wycofane z obiegu. Zabroniono wykonywania jego muzyki. Tymczasem wiele znaczących (i nagrodzonych) jego utworów wykonywano z powodzeniem w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. W 1955 Palester otrzymał Nagrodę Muzyczną Polskich Oddziałów Wartowniczych przy Armii Amerykańskiej w Europie. W 1962 „akcja muzyczna” pod tytułem Śmierć Don Juana (1959-61) otrzymała I nagrodę na międzynarodowym konkursie na dzieło operowe, zorganizowanym przez włoską sekcję Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. Dwa lata później – w 1964 – za dorobek twórczy z okresu emigracyjnego przyznano mu, jako pierwszemu polskiemu muzykowi, nagrodę muzyczną Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku. W 1967 roku w Londynie został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Od 1972, po przejściu na emeryturę, ponownie mieszkał w Paryżu i poświęcił się wyłącznie pracy twórczej oraz pisaniu wspomnień Słuch absolutny. Okres milczenia wokół osoby Romana Palestra trwał w Polsce do 1977. Następnie utwory Palestra zaczęły się ponownie pojawiać w programach koncertowych. Na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w 1979 roku odbyło się prawykonanie Koncertu na altówkę i orkiestrę pod batutą Andrzeja Markowskiego; w roli solisty wystąpił Stefan Kamasa. W 1981 Związek Kompozytorów Polskich anulował swoją wcześniejszą decyzję i przyznał Palestrowi godność członka honorowego. Podobnie uczyniło Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej i Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego. Kompozytor odwiedził Polskę tylko raz – we wrześniu 1983 był obecny na prawykonaniu w Krakowie swojego Hymnus pro gratiarum actione na chór dziecięcy, 2 chóry mieszane i zespół instrumentalny (1979) pod dyrekcją Tadeusza Strugały. Roman Palester został pochowany na starym cmentarzu polskim w Montmorency. Zgodnie z ostatnią wolą kompozytora, jego spuścizna powróciła do Polski. aktualizacja: Zespół POLMIC (2002), 2016, 2022 (wa) Strona internetowa o artyście: www.palester.polmic.pl twórczośćTwórczość Romana Palestra w dzisiejszym polskim życiu muzycznym niemal nie istnieje, co wobec jej wartości artystycznej jest złośliwym paradoksem współczesnej historii Polski. Nie ma jej zresztą również w obrazie muzyki polskiej ostatniego półwiecza, kształtowanym przez koncerty w polskich filharmoniach, przez nagrania płytowe oraz krytykę tych płyt i koncertów, a także przez muzykologię. Tymczasem bezpośrednio po II wojnie światowej Palester był głównym reprezentantem polskiego środowiska muzycznego na forum międzynarodowym, uważano go za najwybitniejszego polskiego kompozytora, widziano w nim nawet następcę Szymanowskiego. Kiedy więc w 1947 roku wyjeżdżał do Paryża, robił to z pewnością nie dla kariery, ani w poszukiwaniu popularności. Wyjeżdżał zresztą całkiem oficjalnie, za zgodą władz, z zamiarem utrzymywania pełnego kontaktu z krajem. Jednak przedłużający się pobyt za granicą był nie w smak komunistycznym władzom, które zaczęły szykanować kompozytora, próbując zmusić go do powrotu. W 1948 roku Palester odmówił udziału w Światowym Kongresie Intealektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. Była to propagandowa impreza komunistów, w której uczestniczył sam Pablo Picasso. Kompozytor przyjechał jednak rok później do Polski na Ogólnopolski Zjazd Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie. Zadekretowano tam nowy, socrealistyczny styl w sztuce, który miał obowiązywać równiez w muzyce. Palester został nazwany przez ministra kultury formalistą, co oznaczało oficjalną naganę. |
kompozycje
Sonatina na skrzypce i wiolonczelę (1929)
Kwartet smyczkowy nr 1 (1929-30)
Trzy pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny na sopran i fortepian (1930)
Psalm V na baryton, chór mieszany i orkiestrę (1930-31)
Taniec z Osmołody na orkiestrę symfoniczną (1932)
Symfonia dziecięca na 7 instrumentów (1932)
Symfonia nr 1 na wielką orkiestrę (1934-35)
Wariacje na orkiestrę kameralną (1935)
Mała uwertura na orkiestrę symfoniczną (1935)
Piosenka łowicka na fortepian (1935)
Pociąg towarowy na fortepian (1935)
Kanon na fortepian (1935)
Koncert na fortepian i orkiestrę (1935-36)
Kwartet smyczkowy nr 2 * (1936)
Sonatina na trzy klarnety (1936)
Pieśń o ziemi balet w trzech odsłonach (1937)
Tańce polskie z baletu Pieśń o ziemi na orkiestrę (1937)
Suita symfoniczna (1937-38)
Concertino na saksofon altowy i orkiestrę smyczkową (1938)
Sonata na dwoje skrzypiec i fortepian * (1939)
Divertimento na 6 instrumentów (1939-40)
Koncert na skrzypce i orkiestrę * (1939-41)
Sonatina na fortepian na 4 ręce (1940)
Symfonia nr 2 (1941-42)
Concertino na fortepian i orkiestrę (1942)
Kołacze poemat weselny na chór żeński i orkiestrę kameralną (1942)
Kwartet smyczkowy nr 3 * (1942-44)
Polonezy M. K. Ogińskiego na małą orkiestrę * (1943)
Dwie etiudy na fortepian (1943)
Requiem na 4 głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę * (1945-49)
Serenada na dwa flety i orkiestrę smyczkową * (1946)
Trio smyczkowe nr 1 (1946)
Nokturn [wersja I] na orkiestrę smyczkową * (1947)
Mała serenada na flet, skrzypce i altówkę (1947)
Sinfonietta na orkiestrę kameralną (1948)
Divertimento na 9 instrumentów (1948)
Suita weselna na mały zespół instrumentalny * (1948)
Symfonia nr 3 na dwie orkiestry smyczkowe (1948-49)
Wisła [wersja I] kantata na głos recytujący, chór mieszany i zespół instrumentalny (1948-49)
Symfonia nr 4 [wersja I] (1948-52)
Treny [wersja I] trzy fragmenty z Jana Kochanowskiego na głos i zespół instrumentalny * (1950-51)
Missa brevis na chór mieszany a cappella * (1951)
Passacaglia na orkiestrę (1953)
Nokturn [wersja II] na orkiestrę smyczkową (1954)
Adagio na orkiestrę smyczkową * (1954)
Preludia na fortepian (1954)
Variazioni per orchestra [wersja I] (1955)
Taniec polski z baletu Pieśń o ziemi na skrzypce i fortepian (1955)
Concertino per clavicembalo e dieci strumenti su temi di vecchie danze polacche * (1955)
Muzyka na dwa fortepiany i orkiestrę * (1956-59)
Koncert na skrzypce i orkiestrę [wersja II] (1957-59)
Study 58 na orkiestrę kameralną * (1958)
Piccolo Concerto per orchestra da camera * (1958)
Trio smyczkowe nr 2 (1959)
Śmierć Don Juana akcja muzyczna w jednym akcie * (1959-61)
Treny [wersja II] trzy fragmenty z Jana Kochanowskiego na głos i zespół instrumentalny * (1962,1973)
Śmierć Don Juana trzy fragmenty symfoniczne na orkiestrę (1963)
Varianti na dwa fortepiany * (1963-64)
Duety na dwoje skrzypiec * (1965)
Metamorfozy na orkiestrę (1966-68)
Trio stroikowe * (1967)
Variazioni per orchestra [wersja II] (1968)
Sonata na skrzypce i wiolonczelę * (1968)
Suita we czwórkę na obój, skrzypce, altówkę i wiolonczelę (1969)
Sonata na fortepian nr 1 * (1970-71)
Symfonia nr 4 [wersja II] * (1972)
Wariacje na fortepian * (1972)
Passacaglia na fortepian * (1973)
Kwartet smyczkowy nr 3 [wersja II] (1974)
Ekspresje na fortepian * (1974-75)
Trzy wiersze Czesława Miłosza na sopran i 12 instrumentów * (1975-77)
Koncert na altówkę i orkiestrę (1975-78)
Concertino na saksofon altowy i orkiestrę smyczkową [wersja II] (1977-78)
Symfonia nr 5 * (1977-81)
Monogramy koncert kameralny na sopran i fortepian * (1978)
Wisła [wersja II] kantata na głos recytujący, chór mieszany i zespół instrumentalny (1979)
Hymnus pro gratiarum actione na chór dziecięcy, 2 chóry mieszane i zespół instrumentalny * (1979)
Etiudy na fortepian (1979-81)
Sonata na fortepian nr 2 * (1980)
Koncert na skrzypce i orkiestrę [wersja III] (1984-85)
Listy do Matki kantata na baryton i małą orkiestrę (1984-87)
Trio na flet, altówkę i harfę (1985)
Wisła [wersja III] kantata na głos recytujący, chór mieszany i dwa fortepiany (1985)
Suita symfoniczna [wersja II] (1986)
Kolędy na chór mieszany (1988)
Kolędy na sopran solo z towarzyszeniem instrumentów (1988)
Psalm V [wersja II] na baryton, chór mieszany i orkiestrę (1988)
|
literatura wybrana
Helman Zofia Roman Palester. Twórca i dzieło, Musica Iagellonica, Kraków 1999
Helman Zofia Palester Roman w: Komponisten der Gegenwart (Hg. Hanns-Werner Heister, Walter-Wolfgang Sparrer), edition text + kritik, München 1992-
Helman Zofia Palester Roman w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. Stanley Sadie), vol. 18, Macmillan Publishers Limited, London 2001
Janicka-Słysz Małgorzata Krakowskie lata Stefana Kisielewskiego i Romana Palestra w: Krakowska szkoła kompozytorska 1888-1988 (red. Teresa Malecka), Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1993
Tarnawska-Kaczorowska Krystyna (red.) Muzyka źle obecna, Sekcja Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich, Warszawa 1989
Zdechlik Małgorzata Roman Palester. Portret zapomnianego kompozytora, "Muzyka21" 2007 nr 12, s.23-24
|