kompozytorzy (P)

kompozytor; ur. 28 grudnia 1907, Śniatyń (Ukraina); zm. 25 sierpnia 1989, Paryż. Naukę gry na fortepianie rozpoczął w wieku 7 lat. Kontynuował ją w Instytucie Muzycznym w Krakowie (1919-21), a następnie w Konserwatorium Lwowskim (1921-25) pod kierunkiem Marii Sołtys. Od 1925 studiował historię sztuki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Równocześnie od 1928 odbywał studia muzyczne w Konserwatorium Warszawskim w klasie Kazimierza Sikorskiego, uzyskując w 1931 dyplom w zakresie teorii muzyki i kompozycji. Za swój debiut uznał wykonanie w tym samym roku w Warszawie Muzyki symfonicznej (1930), która odniosła potem również ogromny sukces podczas Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Londynie.
W latach 1931-39 Roman Palester wiele podróżował (głównie do Paryża). Jego utwory były wyróżniane licznymi nagrodami zarówno w Polsce, jak i za granicą, m.in. w 1932 na Konkursie Związku Towarzystw Śpiewaczych w Poznaniu nagrodzony został Pslam V na baryton, chór i orkiestrę (1930-31), w 1935 na Konkursie Towarzystwa Wydawniczego Muzyki Polskiej Wariacje na orkiestrę kameralną (1935) zdobyły I nagrodę, a w 1937 na Światowej Wystawie Paryskiej balet Pieśń o ziemi otrzymał złoty medal. W latach trzydziestych komponował również wiele muzyki filmowej, teatralnej i radiowej. Współpracował z takimi reżyserami jak Leon Schiller czy Juliusz Osterwa. W okresie tym brał także czynny udział w życiu muzycznym. Od 1936 pełnił funkcję sekretarza, a następnie – w latach 1938-39 – wiceprezesa Stowarzyszenia Kompozytorów Polskich. Od 1937 był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. Ponadto w 1939 uczestniczył w organizowaniu XVII Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Warszawie i Krakowie. Był również członkiem Rady Naczelnej Stowarzyszenia Autorów ZAiKS oraz rady muzycznej Towarzystwa Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych.
Lata II wojny światowej Roman Palester spędził w Warszawie. W 1940 przez około 6 tygodni był więziony na Pawiaku. Podczas Powstania Warszawskiego zaginęło wiele partytur jego utworów.
Po wojnie zamieszkał w Krakowie. W latach 1945-47 pracował jako profesor kompozycji w tamtejszej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Od 1 maja do 31 sierpnia 1945 pełnił również funkcję prorektora tej uczelni. Uważany był za jednego z najwybitniejszych ówczesnych kompozytorów polskich, co potwierdzały liczne nagrody oraz wykonania jego kompozycji w kraju i za granicą. W 1946 otrzymał, jako pierwszy, nagrodę muzyczną miasta Krakowa. Na Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Londynie w 1946 wykonano z dużym powodzeniem jego Koncert skrzypcowy (1939-41).
W 1947 Roman Palester przeniósł się do Paryża i poświęcił głównie komponowaniu. Dwa lata później, po Zjeździe Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie Lubuskim, na którym proklamowano podporządkowanie twórczości zasadom realizmu socjalistycznego, podjął decyzję o wyemigrowaniu z Polski. Do 1951 przebywał w stolicy Francji. W latach 1952-72 mieszkał w Monachium, gdzie pracował jako kierownik działu kulturalnego polskiej sekcji Radia „Wolna Europa”. Prowadził cykle audycji Muzyka obala granice, w których prezentował utwory wówczas w Polsce zakazane, oraz program Okno na świat, poświęcony najważniejszym wydarzeniom kulturalnym na Zachodzie. Od 1972 ponownie mieszkał w Paryżu.
Po wyjeździe Romana Palestra z kraju jego nazwisko zostało usunięte z wszelkich polskich publikacji, a partytury wycofane z obiegu. Zarząd Związku Kompozytorów Polskich skreślił go z listy członków. Zabroniono wykonywania jego muzyki. Tymczasem wiele znaczących (i nagrodzonych) jego utworów powstało na emigracji. W 1962 „akcja muzyczna” pod tytułem Śmierć Don Juana (1959-61) otrzymała I nagrodę na międzynarodowym konkursie na dzieło operowe, zorganizowanym przez włoską sekcję Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej. Dwa lata później – w 1964 – za dorobek twórczy z okresu emigracyjnego przyznano mu, jako pierwszemu polskiemu muzykowi, Nagrodę im. Alfreda Jurzykowskiego.
Okres milczenia wokół osoby Romana Palestra trwał w Polsce do 1977. W 1981 Związek Kompozytorów Polskich anulował swoją wcześniejszą decyzję i przyznał mu godność członka honorowego. Podobnie uczyniło Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej i Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego. Kompozytor odwiedził Polskę tylko raz – we wrześniu 1983 był obecny na prawykonaniu w Krakowie swojego Hymnus pro gratiarum actione na chór dziecięcy, 2 chóry mieszane i zespół instrumentalny (1979).
Roman Palester został pochowany na starym cmentarzu polskim w Montmorency. Zgodnie z ostatnią wolą kompozytora, jego spuścizna powróciła do Polski.

Strona internetowa o artyście: www.palester.polmic.pl 

twórczość

Twórczość Romana Palestra w dzisiejszym polskim życiu muzycznym niemal nie istnieje, co wobec jej wartości artystycznej jest złośliwym paradoksem współczesnej historii Polski. Nie ma jej zresztą również w obrazie muzyki polskiej ostatniego półwiecza, kształtowanym przez koncerty w polskich filharmoniach, przez nagrania płytowe oraz krytykę tych płyt i koncertów, a także przez muzykologię. Tymczasem bezpośrednio po II wojnie światowej Palester był głównym reprezentantem polskiego środowiska muzycznego na forum międzynarodowym, uważano go za najwybitniejszego polskiego kompozytora, widziano w nim nawet następcę Szymanowskiego. Kiedy więc w 1947 roku wyjeżdżał do Paryża, robił to z pewnością nie dla kariery, ani w poszukiwaniu popularności. Wyjeżdżał zresztą całkiem oficjalnie, za zgodą władz, z zamiarem utrzymywania pełnego kontaktu z krajem. Jednak przedłużający się pobyt za granicą był nie w smak komunistycznym władzom, które zaczęły szykanować kompozytora, próbując zmusić go do powrotu. W 1948 roku Palester odmówił udziału w Światowym Kongresie Intealektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu. Była to propagandowa impreza komunistów, w której uczestniczył sam Pablo Picasso. Kompozytor przyjechał jednak rok później do Polski na Ogólnopolski Zjazd Kompozytorów i Krytyków Muzycznych w Łagowie. Zadekretowano tam nowy, socrealistyczny styl w sztuce, który miał obowiązywać równiez w muzyce. Palester został nazwany przez ministra kultury formalistą, co oznaczało oficjalną naganę.
Mimo obaw kompozytor zdołał wrócić do Paryża, ale dopiero w 1950 roku podjął decyzję o pozostaniu na emigracji. Dnia 25 sierpnia londyński „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” zamieścił notatkę: „Roman Palester, znany kompozytor polski, znalazł się w Polsce na indeksie jako «formalista» i muzyk ulegający wpływom Zachodu. Wezwany do powrotu do kraju, Palester odmówił i pozostał w Paryżu. Palester jest pierwszym wybitnym przedstawicielem sztuki zza żelaznej kurtyny, który wybrał «wolność».” Kompozytor zostaje skreślony z list członkowskich Stowarzyszenia ZAiKS i Związku Kompozytorów Polskich, na jego nazwisko cenzura wprowadza zapis. Z encyklopedii, słowników, katalogów wydawniczych i wszelkich innych publikacji znikają najdrobniejsze nawet wzmianki o Palestrze. Wydane utwory idą na przemiał. Zabronione zostaje wykonywanie muzyki Palestra w salach koncertowych i w audycjach radiowych. Powoli znika też Palester ze świadomości środowiska muzycznego.
Sam Palester nie chciał tracić kontaktu z krajem i zdołał podtrzymać go w dość swoistej formie. W 1952 roku rozpoczyna wraz z żoną pracę w nowo powstałej sekcji polskiej Radia „Wolna Europa”. Będzie tam przez dwadzieścia lat kierownikiem działu kulturalnego. Później pisał, że „Monachium dawało nam jedyne w swoim rodzaju, niezastąpione poczucie najbliższego, codziennego kontaktu z krajem. To był kontakt z tym, co się działo w najbardziej prozaiczny sposób każdego dnia, a nie jakieś bujanie «kulturalno-wspominkowe». Żyliśmy tym, co się tam działo do tego stopnia, że niekiedy w ogóle nie czuliśmy, że jesteśmy na emigracji.” W „Wolnej Europie” dawał Palester przegląd wydarzeń kulturalnych, wygłaszał felietony, nawiązywał do sytuacji w kraju. W jednej ze swoich pierwszych audycji z cyklu Muzyka obala granice powiedział: „Piękna i zaszczytna nazwa artysty pociąga za sobą wysokie zobowiązania moralne, pewną konieczność zachowania w sztuce odpowiedniego poziomu etycznego - po prostu wymaga moralności i uczciwości artystycznej w najwyższym stopniu, obowiązkiem artysty-twórcy jest zachować nieubłaganą i niezachwianą szczerość wyrazu, dać obraz niezafałszowanej prawdy. Jedynie wówczas dzieło sztuki posiada owe czyste walory duchowe, humanistyczne, których realizacja jest celem jego istnienia. Sztuka, która przestaje być równocześnie prawdą, traci wszystkie swe cechy spirytualistyczne i spada do rzędu błahej gry form, słów czy kolorów. Sztuka, aby była istotnie dobra i twórcza, musi być wiernym zwierciadłem niezakłamanej moralności i prawdy wewnętrznej.”
Pracując w „Wolnej Europie” nie tylko nie zaniechał Palester komponowania, ale tworzył swoje najwybitniejsze dzieła. Jednak do roku 1977 jego utwory właściwie nie były w Polsce wykonywane. Jedynie w krótkim okresie popaździernikowej odwilży można było usłyszeć muzykę Palestra. W 1977 roku Związek Kompozytorów Polskich doprowadził do uchylenia „zapisu” cenzury. Doszło do pierwszych wykonań. Na festiwalu „Warszawska Jesień” w 1979 roku odbyło się prawykonanie Koncertu na altówkę i orkiestrę. Dwa lata później Walne Zebranie Związku Kompozytorów Polskich podjęło uchwałę anulującą decyzję o wykluczeniu Palestra ze Związku, następne zaś w roku 1983 nadało mu godność członka honorowego. A jednak do renesansu muzyki Palestra w polskim życiu muzycznym nie doszło. Właściwie nikt jej nie potrzebował: dla jego równieśników była mglistym wspomnieniem, młodsi jej nie znali. Palester jawił się jako szanowany reprezentant minionej epoki.
Trochę też w takim charakterze przyjmowany był w roku 1983 w Krakowie. Zorganizowanie tej wizyty graniczyło z cudem, bo Palester wciąż był przecież „wrogiem Polski Ludowej”. A jednak odbyły się dwa koncerty, spotkanie ze słuchaczami, kompozytor odwiedził też Polskie Wydawnictwo Muzyczne i Akademię Muzyczną. Witano go wszędzie bardzo serdecznie, on sam był ogromnie wzruszony. Następną okazją do szerszej prezentacji muzyki Palestra były dopiero jego osiemdziesiąte urodziny w roku 1987. Kompozytor ze względu na zły stan zdrowia na obchody do kraju nie przyjechał. Rok później na „Warszawskiej Jesieni” odbyło się prawykonanie V Symfonii, przyćmiły ją jednak inne festiwalowe wydarzenia: pierwsze wykonanie w Polsce Koncertu fortepianowego Lutosławskiego przez Krystiana Zimermana oraz przedstawienia opery Pendereckiego Czarna maska. Festiwal „Warszawska Jesień” przedstawił jeszcze w 1992 roku „Akcję sceniczna w jednym akcie” pod tytułem Śmierć Don Juana, rok później Adagio, w 1994 zaś roku Missa brevis, ale na tym się prezentacja dorobku twórczego Palestra - przynajmniej na razie - zakończyła.
Sygnałem do podjęcia starań o przywrócenie Romanowi Palestrowi i jego muzyce właściwego miejsca w polskim życiu muzycznym i w najnowszej historii muzyki polskiej może być książka Zofii Helman Roman Palester. Twórca i dzieło, opublikowana przez krakowskie wydawnictwo Musica Iagellonica w 1999 roku.
Bez twórczości Romana Palestra obraz muzyki polskiej II połowy XX wieku jest więc niepełny, a polskie życie muzyczne na pewno uboższe. Można mieć tylko nadzieję, że uda się przezwyciężyć jeszcze jedną złośliwą spuściznę komunizmu.

kompozycje

literatura wybrana