kompozytorzy (K)

[Richard Michael Klisowski]

kompozytor, poeta, skrzypek, dyrygent, teoretyk muzyki, redaktor, pedagog; ur. 29 października 1937, Łuck; zm. 30 marca 2024, Wrocław. Studiował cztery kierunki w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu: grę na skrzypcach w klasie Edwarda Statkiewicza (dyplom mgr nr 251, 1965), prowadzenie zespołów wokalnych i instrumentalnych w klasie Radomira Reszkego (dyplom magisterski nr 477, 1970), teorię muzyki (dyplom mgr nr 591 na podstawie pracy Koncerty skrzypcowe Grażyny Bacewicz, 1973) i kompozycję pod kierunkiem Tadeusza Natansona (dyplom mgr 1973). Studia kompozytorskie uzupełniał w Hochschule für Musik und darstellende Kunst (ob.: Universität für Musik. und darstellende Kunst) w Wiedniu w latach 1973–1977. Pod kierunkiem Dietera Kaufmanna ukończył z wynikiem bardzo dobrym studia eksperymentalnej muzyki elektroakustycznej (dyplom 1975). Studia kompozycji specjalnej odbyte najpierw pod kierunkiem Ericha Urbannera (1973/74), a następnie w klasie Romana Haubenstocka-Ramatiego (1974–1977), zakończył otrzymaniem dyplomu z wyróżnieniem w 1977.

Został laureatem wielu nagród kompozytorskich w kraju i za granicą, m.in. w 1969 otrzymał wyróżnienie za Pieśń o żołnierzach z Westerplatte na chór mieszany a cappella (1969) na Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim im. Stanisława Wiechowicza w Międzyzdrojach, w 1970 – III nagrodę za ten sam utwór na Konkursie Kompozytorskim z okazji 50-lecia Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu, w 1975 – II nagrodę za Lineamenti per chitarra solo (1975) na Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim na utwór na gitarę klasyczną w Łodzi oraz II nagrodę za Quartetto per archi (1975) na Konkursie Młodych Kompozytorów Związku Kompozytorów Polskich, w 1976 – III nagrodę we wszystkich kategoriach (I nie przyznano nikomu) za utwór Polichronia per percussione (1974) na konkursie „Neue Musik für die Musikschule” zorganizowanym z okazji 750-lecia miasta Hamm w RFN; III nagrodę i nagrodę Agfa Gevaert za Cadenza per violino, pianoforte e synthesizer (1975), IV nagrodę i nagrodę Universal Edition za Memento na taśmę (1976) i V nagrodę za La nature morte na taśmę (1975-76) na Międzynarodowym Konkursie Muzyki Eksperymentalnej SIMC w Wiedniu, nagrodę promocyjną radia austriackiego za Anantas-Emanation (1977).

W latach 80-tych XX wieku otrzymał dwie najwyższe nagrody: I nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Teatrów Pantomimy w Sofii (13-17.05.1986) jako kompozytor współautor spektaklu Teatru Mimu GEST p.t. „Próby” z muzyką elektroakustyczną oraz Grand Prix za Łuck-Holocaust na organy i perkusję na konkursie towarzyszącym XXII Legnickim Dniom Muzyki Kameralnej i Organowej (1989).

Zdobył również II nagrodę (I nagrody nie przyznano nikomu) na konkursie kompozytorskim im. K. Szymanowskiego w Warszawie (1992) za Sonate – Fantaisie pour violon seul. Hommage à Karol Szymanowski i I nagrodę za Baceviciana. Druid Story na konkursie kompozytorskim im. G. Bacewicz w Warszawie (1999). Nagrodę promocyjną otrzymał za Mantra-Tantra na głos, Yamaha’ę SPX 1000, taśmę skrzypce i fortepian na Międzynarodowym Konkursie Muzyki Komputerowej w Seulu (2000). Utwór ten, jako jedyny polski, był prezentowany na międzynarodowym festiwalu muzyki komputerowej w Seulu oraz w internetowym WebRadio w Korei. W 2006 roku po otrzymaniu nagrody na międzynarodowym konkursie zorganizowanym przez DEGEM (niemieckie stowarzyszenie muzyki elektroakustycznej), utwór Triptyque pour 3 jazzmans et tape prezentowany był w ramach Światowego Festiwalu Nowej Muzyki w Elektroakustycznej Nocy Muzycznej i w programie WebRadio w Stuttgarcie w Niemczech.

W 2008 utwór In Memory of John Cage został wyłoniony w drodze konkursu i jako jedyny reprezentował PSEME na międzynarodowym festiwalu federacji stowarzyszeń elektroakustycznych CIME: Electroacoustic Music Days 2008 – Rethymno na Krecie.

Jego muzykę wykonywano w Polsce (m.in. w Warszawie, Wrocławiu, Katowicach), a także w Bourges, Stockholmie, Grazu, Zagrzebiu, Eindhoven, Enschede, w ramach serii Gaudeamus-Konzerten (Holandia), Musik und Technik w Wiedniu, Geist und Form, Acustica, Elektronischer Frühling (Austria), Łucku i Równem na Ukrainie oraz w ramach portretów kompozytorskich w radiu polskim i austriackim.

Kompozycje Klisowskiego zostały nagrane dla Polskiego Radia, Telewizji Polskiej, Radia Austriackiego, Radia Francuskiego, Radia Niemieckiego i Radia Szwajcarskiego.

W latach 1973–1992 współpracował z wydawnictwami Universal Edition i Ariadne Verlag w Wiedniu. W okresie pobytu w Austrii występował jako skrzypek solista, kameralista i muzyk orkiestrowy (koncertmistrz).

Po powrocie do kraju (1978) był zatrudniony w Akademii Muzycznej we Wrocławiu najpierw jako wykładowca, potem starszy wykładowca, a po przewodzie II stopnia w AMFC w Warszawie jako docent i profesor (od 1990). Wykładał także w Hochschule für Musik und darstellende Kunst w Wiedniu oraz Hogeschool Enschede w Holandii.

W 1978 po otrzymaniu angażu na stanowisko wykładowcy kompozycji w PWSM we Wrocławiu utworzył studio muzyki eksperymentalnej i powołał do życia Wydawnictwo Autorskie oraz Grupę Muzyki Eksperymentalnej GEMEL (1979). Stały skład grupy poszerzany był w miarę potrzeb o grono współpracowników, twórców i wykonawców polskich i zagranicznych. Przy realizacji spektakli audiowizualnych Grupa GEMEL współpracowała między innymi z Ośrodkiem Teatralno-Plastycznym „Centrum Światła”, Teatrem Mimu „Gest”, aktorami Wrocławskiego Teatru Pantomimy, plastykami Teatru Polskiego we Wrocławiu, Teatrem Instrumentalnym „K&K” z Wiednia, z artystą plastykiem Andrzejem Bieniem, artystą fotografikiem Jerzym Olkiem, realizatorem efektów świetlnych Zbigniewem Suzem z Teatru Współczesnego we Wrocławiu i wieloma innymi. Grupa GEMEL dokonała licznych prawykonań światowych, polskich i wrocławskich utworów muzyki eksperymentalnej z udziałem znanych polskich i zagranicznych solistów i zespołów, między innymi na koncertach abonamentowych Filharmonii Wrocławskiej, na festiwalach Polskiej Muzyki Współczesnej, Dniach Muzyki Współczesnej, Festiwalach Oratoryjno – Kantatowych „Wratislavia Cantans” oraz na festiwalach międzynarodowych w Austrii. Na koncertach z Grupą GEMEL jako soliści wystąpili, między innymi: fleciści René Clemencic (flety proste) i Grzegorz Olkiewicz (flety poprzeczne), klarnecista Jan Tatarczyk, saksofonista Alan Pituch, oboista Igor Trella, puzonista Janusz Daniel, tubista Zdzisław Piernik, perkusista Jacek Wota i in., pianiści Andrzej Dutkiewicz, Mirosław Gąsieniec, Urszula Krysta i Grzegorz Kurzyński, śpiewaczka Barbara Krahel, aktorka Gunda König, skrzypkowie Krzysztof Bruczkowski, Romuald Gwardak, Ryszard M. Klisowski i Juliusz Michalski, wiolonczelistka Lidia Grzanka. Ponadto na syntezatorach grali: Włodzimierz Kotoński, Ryszard M. Klisowski, Ryszard Matusewicz i Ryszard Tomczyk. Reżyserię dżwięku sprawowali: Stanisław Janik, Ryszard M. Klisowski i Ryszard Matusewicz. Wśród zespołów znalazły się między innymi: Wrocławska Grupa Perkusyjna i zespoły instrumentalne Filharmonii Wrocławskiej.

Ryszard Klisowski był organizatorem i dyrektorem artystycznym IV międzynarodowej edycji festiwalu „Dni Muzyki XX wieku” (1–16 kwietnia 1989) we Wrocławiu oraz organizatorem sesji naukowych poświęconych problematyce muzyki współczesnej. Przy współpracy z Polskim Radio i inżynierami: Stanisławem Rybarczykiem, Ryszardem Matusewiczem i Ryszardem Tomczykiem oraz elektrotechnikiem Stanisławem Janikiem uruchomił dwuletnie Studium Muzyki Eksperymentalnej dla studentów kompozycji Akademii Muzycznej we Wrocławiu (1978/79 – 1992/93). Zajęcia warsztatowe prowadzone były częściowo w Studiu Kwadrofonicznym Polskiego Radia i w Studio Audiowizualnym Akademii Muzycznej, natomiast przeważająca większość realizacji końcowych utworów elektroakustycznych miała miejsce w Studio Grupy GEMEL. Dzięki współpracy z Audiowizualnym Studio AM we Wrocławiu Grupa GEMEL zrealizowała kilkanaście płyt kompaktowych z utworami Ryszarda M. Klisowskiego, w tym jedną (CD 010) z utworami religijnymi z serii wydawniczej Silesian Chant. Obejmuje ona utwory oryginalne i autorskie opracowania muzyki od XIII–XXI wieku.

Opublikowano kilka tomików wierszy sonorystycznych Ryszarda Klisowskiego, dwie jego większe prace teoretyczne (Słowniczek określeń artykulacyjnych i dynamicznych, Koncerty skrzypcowe Grażyny Bacewicz) oraz liczne artykuły poświęcone problematyce muzyki współczesnej.

Wraz z żoną Walentyną Węgrzyn-Klisowską stworzył liczne opracowania unikatowych zabytków śląskiej muzyki średniowiecznej, renesansowej i barokowej oraz odnalezionych polskich utworów fortepianowych z XVIII i XIX wieku.

Był członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (SIMC), GEM, Österreichischer Komponistenbund, Stowarzyszenia Autorów, Kompozytorów i Wydawców (AKM) i AustroMechana w Wiedniu oraz Związku Kompozytorów Polskich (od 1988 roku), Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków SPAM, Polskiego Stowarzyszenia Muzyki Elektroakustycznej PSEME.

W 1988 został odznaczony przez Ministra Kultury i Sztuki tytułem: „Zasłużony Działacz Kultury” i przez Radę Państwa Srebrnym Krzyżem Zasługi. Wojewódzka Rada Narodowa we Wrocławiu przyznała mu Złotą Odznakę: „Zasłużony dla Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”. W 1993 otrzymał Medal Festiwalu Wratislavia Cantans.

twórczość

Ryszard Mieczysław Klisowski o swojej twórczości kompozytorskiej: "Ryszard Klisowski jest jednym z prekursorów muzyki elektroakustycznej w Polsce. Jego zainteresowanie użyciem taśmy, syntezatora, komputera i innych mediów elektronicznych wiąże się z poszukiwaniami sonorystycznymi – służy wynajdywaniu niekonwencjonalnych brzmień, wygenerowanych przez media elektroniczne bądź naturalne źródła dźwięku i instrumenty. Brzmienia te spajał kompozytor ze sobą w mobilne formy, których podstawą są modele strukturalne traktowane wariabilnie, zaprojektowane do łączenia w większe całości. Eksperymentalne poszukiwania Klisowski uwieńczył wprowadzeniem całego szeregu pomysłów służących uzyskiwaniu oryginalnych kształtów brzmieniowych, także w odniesieniu do form instrumentalnych i wokalnych nawiązujących w sposób swobodny do tradycji.

Technologia klasycznego studia muzyki elektroakustycznej ulegała w twórczości Klisowskiego procesowemu wzbogacaniu dochodząc w latach 1990-tych do cyfrowego zapisu. Nowe programy komputerowe umożliwiły także dokonanie cyfrowego „masteringu” wszystkich wcześniej skomponowanych utworów: konkretnych, elektronicznych i mieszanych (tape music).

Od początku pracy w studio kompozytor interesował się tworzeniem live electronic music (Cadenza...). Wypływało to bezpośrednio z eksperymentalnych poszukiwań nowych brzmień i tworzonych intuicyjnie improwizowanych form. Indywidualną cechą sonoryzmu Klisowskiego jest swobodne nawiązanie do tradycji kolorystycznych szkoły francuskiej i wiedeńskiej – proponujących subtelne strukturowanie „mikrobarw” w tzw. Klangfarbenmelodien.

W latach 1980-tych Klisowski zainteresował się szerzej twórczością multimedialną, tworząc dzieła zaciekawiające efektami świetlnymi, przestrzennymi itp. W ostatnich dekadach zeszłego stulecia jego twórczość poszerzyła się w swym wymiarze o nawiązanie w poszczególnych utworach do bardziej odległych tradycji, nie tracąc jednak swego współczesnego oblicza i indywidualnego charakteru. Nie polega to na zarzuceniu nowatorskiego języka muzycznego nawet w utworach o tematyce religijnej, humanistycznej czy filozoficznej (Gloria, Stabat Mater, Łuck-Holocaust, Anantas – Emanation) zaczerpniętej z tradycji Zachodu (średniowiecze) i Wschodu (hinduizm). Pośrednio łączy się z tym nurtem medytatywny charakter muzyki opartej na pierwszoplanowym, formotwórczym potraktowaniu barwy dźwięku, szczególnie w takich utworach, jak Musica Mundana i The Rays of K2.

Zainteresowanie brzmieniem słów i możliwościami ich przekształceń w różnych językach doprowadziły do powstania poezji sonorystycznej o walorach muzycznych. Wiersze sonorystyczne autora należy jako utwory czytać głosem w sposób melorecytatywny. Wiele z nich stało się tworzywem większych autonomicznych utworów muzycznych (Mantra-Tantra, Quadrature, Vers-Alya), lub posłużyło jako warstwa dźwiękowa obrazów filmowych (KUB, OUTSIDE/PoZa).

Obok stabilnych form „zamkniętych” kompozytor tworzy formy wariabilne i „otwarte” o zmiennym kształcie formalnym przy współudziale kreacyjnych zdolności wykonawców. Specyficzny charakter mają utwory poliwersyjne przeznaczone na zmienne składy wykonawcze. Pomimo eksperymentatorskich poszukiwań kompozytor wykazuje wielką dbałość o formalny kształt utworów. Wypływa ona z logicznych związków użytych środków warsztatowych. Krzysztof Bilica określił to lapidarnie jako germańską dbałość o formę, francuską wrażliwość na kolorystykę i słowiańską [ułańską?] fantazję".

kompozycje

publikacje