animatorzy (P)

kompozytor i dyrygent; ur. 23 listopada 1933, Dębica. W latach 1954-58 studiował kompozycję pod kierunkiem Artura Malawskiego, a po jego śmierci u Stanisława Wiechowicza w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. W 1958 został wykładowcą kompozycji na swojej macierzystej uczelni, od 1972 do 1987 pełnił funkcję rektora. Działalność pedagogiczną prowadził również w Folkwang-Hochschule für Musik w Essen (1966-68) oraz Yale University w New Haven (1973-78). W latach 1968-70 był stypendystą Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) w Berlinie.
W latach 1987-90 pełnił funkcje dyrektora artystycznego Filharmonii Krakowskiej, w latach 1992 - 2002 - dyrektora artystycznego Festival Casals w San Juan w Puerto Rico. Od 1997 jest dyrektorem artystycznym Sinfonia Varsovia, od 1998 również doradcą artystycznym Beijing Music Festival w Pekinie.
Jako dyrygent Krzysztof Penderecki zadebiutował w 1971 w Donaueschingen, wykonując swój utwór Actions na zespół free-jazzowy (1971) i od tego czasu prowadzi intensywną działalność dyrygencką. W 1972 dokonał nagrania płytowego dla EMI swoich utworów z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach. Dyrygował wieloma renomowanymi orkiestrami na świecie, m.in. Müncher Philharmoniker, London Symphony Orchestra, Philadelphia Orchestra, New York Philharmonic Orchestra, orkiestrą radia japońskiego (NHK) w Tokio, orkiestrą filharmoniczną w Osace. W 1988 roku został pierwszym gościnnym dyrygentem Sinfonieorchester des Norddeutschen Rundfunks w Hamburgu, następnie Mitteldeutscher Rundfunk Sinfonie Orchester w Lipsku. Od 2000 jest gościnnym dyrygentem China Philharmonic Orchestra.
W 1959 zdobył I, II i III nagrodę na Konkursie Młodych Związku Kompozytorów Polskich: za Strofy na sopran, głos recytujący i 10 instrumentów (1959), Emanacje na dwie orkiestry smyczkowe (1958-59) oraz Psalmy Dawida na chór mieszany, instrumenty strunowe i perkusję (1958), w 1961 nagrodę za Tren „Ofiarom Hiroszimy” na 52 instrumenty smyczkowe (1959-61) na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu, w 1962 I nagrodę za Kanon na 52 instrumenty smyczkowe i taśmę magnetofonową (1962), dwukrotnie Prix Italia: w 1967 za Passio et mors Domini Nostri Jesu Christi secundum Lucam na 3 głosy solo, recytatora, 3 chóry mieszane, chór chłopięcy i orkiestrę (1963-66), a w 1968 za Dies irae. Oratorium ob memoriam in perniciei castris in Oświęcim necatorum inexstinguibilem reddendam na 3 głosy solo, chór mieszany i orkiestrę (1967). Penderecki otrzymał cztery nagrody Grammy od National Academy of Recording Arts and Sciences: w roku 1988 za II Koncert wiolonczelowy, nagrany dla wytwórni ERATO z Mścisławem Rostropowiczem jako solistą, w 1999 za najlepszą kompozycję muzyki współczesnej (II Koncert skrzypcowy) oraz nagranie płytowe tego koncertu z Anne-Sophie Mutter i London Symphony Orchestra pod jego batutą, a także w 2001 nagrodę „Best Choral Composition” za Credo. W 2008 roku została mu przyznana Polska Nagroda Filmowa Orzeł w kategorii Najlepsza Muzyka za film Katyń. Podczas Międzynarodowego Festiwalu Animacji Annecy 2011 przyznano Nagrodę Sacem dla najlepszej muzyki oryginalnej (Krzysztof Penderecki De natura honoris) w filmie braci Quay Maska.
Krzysztof Penderecki otrzymał wiele nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Państwową I stopnia (1968, 1983), Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1970), Nagrodę im. Gottfrieda von Herdera (1977), Nagrodę im. Jeana Sibeliusa (1983), Premio Lorenzo Magnifico (1985), Nagrodę Izraelskiej Fundacji im. Karla Wolffa (1987), Wielki Krzyż Zasługi Orderu Zasługi RFN (1990), Grawemeyer Award of the University of Louisville (1992), Nagrodę Międzynarodowej Rady Muzycznej UNESCO (1993), Order Za Zasługi dla Kultury Księstwa Monaco (1993), Krzyż Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993), austriackie odznaczenie honorowe „Za Osiągnięcia Naukowe i Artystyczne” (1994), Nagrodę Pro Baltica (1995), tytuł Commandeur dans l’Ordre des Arts et des Lettres (1996), Nagrodę Muzyczną miasta Duisburg (1999), AFIM Indie Award (1999), MIDEM Classical Award jako Best Living Composer of the Year (2000), Ordine al Merito della Repubblica Italiana (2000), Premio Principe de Asturias de las Artes (2001), Nagrodę Wielką Fundacji Kultury (2002), Nagrodę im. Romano Guardiniego (2002), Preis der Europäischen Kirschenmusik (2003), Medal Fundacji Judaica (2003), Praemium Imperiale (2004), Order Orła Białego (2005), Commander of the Three Star Order Republiki Łotewskiej (2006), Doroczną Nagrodę Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2008), Nagrodę im. Józefa Chełmońskiego (2008), Złoty Medal Ministra Kultury Republiki Armenii (2008), Medal Leonardo da Vinci od Europejskiej Akademii Nauk w Hanowerze (2008), Order im. Bernardo O’Higginsa stopnia oficerskiego, Chile (2008), Honorowe Wyróżnienie Solidna Firma "za wybitną twórczość oraz promocję polskiej kultury w świecie" (2008), Honorowy Medal Thorunium w uznaniu za zasługi dla miasta Torunia (2008), Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska Neptun (2008). W ostatnich latach został uhonorowany następującymi nagrodami: Ordre de Mérite du Grand-Duché de Luxembourg (2009), Order Honorowy od Prezydenta Republiki Armenii (2009), Bronze Medal, Distinguished Visitor Uniwersytetu w Toronto (2010), Grand-Croix de l’Ordre „Pro Merito Melitensi” (2011), Nagroda „Ku Spotkaniu” Marszałka Senatu RP i Przewodniczącego Rady Federacji Zgromadzenia Federalnego Federacji Rosyjskiej (2011), Nagroda Polskiej Akademii Telewizyjnej Złoty Super Wiktor dla największej osobowości (2011), Lifetime Achievement Award 2012 International Classical Music Awards w Europa Universität Viadrina Frankfurt (2012), Odznaka Honorowa Województwa Podlaskiego (2013), Złoty Medal Honorowy za Zasługi dla Województwa Małopolskiego (2013).
Jest doktorem honoris causa Uniwersytetu w Rochester (1972), Saint Olaf College w Northfield w Minnesocie (1977), Uniwersytetu w Bordeaux (1979), Uniwersytetu w Leuven (1979), Georgetown University w Waszyngtonie (1984), Uniwersytetu w Belgradzie (1985), Universidad Autónoma de Madrid (1987), Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1987), Uniwersytetu Warszawskiego (1993), Akademii Muzycznej w Krakowie (1994), Akademii Muzycznej w Warszawie (1994), Universidad Católica Argentina w Buenos Aires (1994), Uniwersytetu w Glasgow (1995), Uniwersytetu Jagiellońskiego (1998), Universitatea Babeş-Bolyai w Klużu-Napoce (1999), Duquesne University w Pittsburghu (1999), Academia de Muzica „Gheorghe Dima” (1999), Universität Luzern (2000), Yale University w New Haven (2003), Uniwersytetu w St. Petersburgu (2003), Uniwersytetu w Lipsku (2003), Uniwersytetu w Seulu (2005), Konserwatorium w Erywaniu (2008), Akademii Muzycznej w Gdańsku (2008), Estońskiej Akademii Muzyki i Teatru (2009), Państwowego Uniwersytetu Sztuki im. Kotlarewskiego w Charkowie (2010), National University of Ireland, Maynooth (2010), Uniwersytetu Indiany (2017) oraz członkiem honorowym Royal Academy of Music w Londynie, Accademia Nazionale di Santa Cecilia w Rzymie, Kungliga Musikaliska Akademien w Sztokholmie, Akademie der Künste w Berlinie, Academia Nacional de Bellas Artes w Buenos Aires, Academie Internationale de Philosophie et de l’Art w Bernie, Polskiej Akademii Nauk, Académie Nationale des Sciences, Belles-lettres et Arts w Bordeaux, Royal Irish Academy of Music w Dublinie, American Academy of Arts and Letters, Academia Scientiarium et Artium Europaea w Salzburgu, Institut for Advanced Study University Bloomington, The Kościuszko Foundation w Nowym Jorku, Gesellschaft der Musikfreunde w Wiedniu, Academy for Performing Arts w Hong Kongu.
Z okazji jubileuszu 80. urodzin Krzysztofa Pendereckiego w 2013 roku zostało otwarte Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach. W tym samym roku zaprezentowano premierę niemiecko-polskiego filmu dokumentalnego Anny Schmidt Droga przez labirynt. Kompozytor Krzysztof Penderecki. W ramach specjalnego projektu „Thousand Voices for Piece” odbyła się w Brukseli światowa prapremiera Dies Illa napisanego z okazji 100-lecia wybuchu I Wojny Światowej. Światowa premiera Poloneza na orkiestrę autorstwa Pendereckiego zainaugurowała XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina . W 2015 roku Krzysztof Penderecki otrzymał tytuł Prezesa Honorowego Związku Kompozytorów Polskich.
 

aktualizacja: styczeń 2016 (wa)

Strona internetowa kompozytora: www.krzysztofpenderecki.eu

twórczość

Krzysztof Penderecki to zjawisko w historii muzyki, nie tylko polskiej, zupełnie wyjątkowe. W muzyce XX wieku nikt chyba nie zrobił takiej kariery, jak on. Nie zrobił jej również tak szybko! Może tylko Igor Strawiński mógłby mu dorównać. I podobne, jak Strawińskiego, są meandry drogi twórczej Pendereckiego. Miał sukcesy od samego początku. Kiedy w 1959 roku rozstrzygnięto II Konkurs Młodych Kompozytorów Związku Kompozytorów Polskich, po rozszyfrowaniu godeł, którymi były opatrzone złożone anonimowo partytytury, okazało się, że zdobywcą I, II i III nagrody jest nieznany nikomu 28-letni asystent Wydziału Kompozycji w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie - Krzysztof Penderecki! Nagrodzonymi utworami były Strofy na sopran, głos recytujący i 10 instrumentów, Emanacje na dwie orkiestry smyczkowe oraz Psalmy Dawida na chór mieszany, instrumenty strunowe i perkusję. Partyturę Strof, wykonanych na festiwalu „Warszawska Jesień” tego samego roku, zabrał po koncercie niemiecki wydawca Herman Moeck. Wkrótce utwór był grany w całej Europie, a Penderecki otrzymał zamówienie od słynnego festiwalu w Donaueschingen. W roku 1960 pisze utwór zatytułowany 8’37” (tyle trwała ta kompozycja), za który w rok później otrzymuje nagrodę Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO w Paryżu. Utwór nazywa się teraz Tren „Ofiarom Hiroszimy” i nadają go stacje radiowe na całym świecie, Penderecki zaś staje się czołowym przedstawicielem awangardy muzycznej tamtych czasów. Potwierdza tę pozycję niezwykłymi Fluorescencjami wykonanymi po raz pierwszy w roku 1962 w Donaueschingen. Poza instrumentami wielkiej orkiestry symfonicznej Penderecki wprowadza tutaj zawieszony arkusz blachy do imitowania grzmotów, gwizdki, kawałki szkła i metalu pocierane pilnikiem, grzechotki, dzwonek elektryczny, piłę, maszynę do pisania i syrenę alarmową. Instrumenty tradycyjne też brzmią niezwyczajnie, bo dźwięki są wydobywane z nich w zupełnie niekonwencjonalny sposób. Pendereckiego zna już cały muzyczny świat. Tak się przynajmniej wydaje... do momentu prawykonania w roku 1966 w Münster Pasji według św. Łukasza. Oznacza ona zerwanie z radykalizmem awangardy. Penderecki stworzył dzieło przystępne dla zwykłego melomona, o zrozumiałej treści, konstrukcji i emocji. Sam mówił: „Nie zależy mi na tym, jak Pasja zostanie określona, czy jest tradycjonalna, czy awangardowa. Dla mnie jest po prostu autentyczna. I to wystarczy.” Wystarcza do dziś. Penderecki jest sobą w każdym utworze i nie deprymuje go krytyka. A narażał się krytyce coraz częściej. Wystarczy powiedzieć, że w napisanej w 1978 roku operze - sacra rappresentazione Raj utracony dopatrywano się pastiszu muzyki Wagnera. Nie był to dla Pendereckiego komplement. On jednak trwa przy swoim i pisze taką muzykę, jaką chce pisać. Czy zdradził ideały młodości?

kompozycje

literatura wybrana

publikacje