animatorzy (P)

kompozytor i dyrygent; ur. 23 listopada 1933, Dębica; zm. 29 marca 2020, Kraków. W latach 1954-58 studiował kompozycję pod kierunkiem Artura Malawskiego, a po jego śmierci u Stanisława Wiechowicza w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. W 1958 został wykładowcą kompozycji na swojej macierzystej uczelni, od 1972 do 1987 pełnił funkcję rektora. Działalność pedagogiczną prowadził również w Folkwang-Hochschule für Musik w Essen (1966-68) oraz Yale University w New Haven (1973-78). W latach 1968-70 był stypendystą Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) w Berlinie.

W latach 1987-90 pełnił funkcje dyrektora artystycznego Filharmonii Krakowskiej, w latach 1992-2002 - dyrektora artystycznego Festival Casals w San Juan w Puerto Rico. Od 1997 był dyrektorem artystycznym Sinfonia Varsovia, od 1998 również doradcą artystycznym Beijing Music Festival w Pekinie.

Jako dyrygent Krzysztof Penderecki zadebiutował w 1971 w Donaueschingen, wykonując swój utwór Actions na zespół free-jazzowy (1971) i od tego czasu prowadził intensywną działalność dyrygencką. W 1972 dokonał nagrania płytowego dla EMI swoich utworów z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach. Dyrygował wieloma renomowanymi orkiestrami na świecie, m.in. Müncher Philharmoniker, London Symphony Orchestra, Philadelphia Orchestra, New York Philharmonic Orchestra, orkiestrą radia japońskiego (NHK) w Tokio, orkiestrą filharmoniczną w Osace. W 1988 roku został pierwszym gościnnym dyrygentem Sinfonieorchester des Norddeutschen Rundfunks w Hamburgu, następnie Mitteldeutscher Rundfunk Sinfonie Orchester w Lipsku. Od 2000 był gościnnym dyrygentem China Philharmonic Orchestra.

Krzysztof Penderecki otrzymał 146 nagród i odznaczeń.

Został laureatem takich konkursów kompozytorskich, jak Konkurs Młodych Związku Kompozytorów Polskich (w 1959 zdobył I, II i III nagrody za Strofy, Emanacje oraz Psalmy Dawida), Konkursu Kompozytorskiego im. Artura Malawskiego w Krakowie 1962 (I nagroda za Kanon), Międzynarodowego Konkursu „Wawrzyn Olimpijski” w Monachium (w 1972 za utwór Ekecherija), dwukrotnie otrzymał Prix Italia: w 1967 za Passio et mors Domini Nostri Jesu Christi secundum Lucam, a w 1968 za Dies irae. Oratorium ob memoriam in perniciei castris in Oświęcim necatorum inexstinguibilem reddendam. Penderecki otrzymał nagrodę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1961) za Tren „Ofiarom Hiroszimy”, sześć nagród Grammy od National Academy of Recording Arts and Sciences. W 2008 roku została mu przyznana Polska Nagroda Filmowa Orzeł w kategorii Najlepsza Muzyka za film Katyń. Podczas Międzynarodowego Festiwalu Animacji Annecy 2011 przyznano Nagrodę Sacem dla najlepszej muzyki oryginalnej (Krzysztof Penderecki De natura honoris) w filmie braci Quay Maska.

O randze twórcy świadczą liczne odznaczenia krajowe i zagraniczne, a także nagrody i tytuły przyznane artyście w różnych krajach całego globu, m. in. Nagroda Związku Kompozytorów Polskich (1970), Nagroda im. Gottfrieda von Herdera (1977), Nagroda im. Jeana Sibeliusa (1983), Premio Lorenzo Magnifico (1985), Nagroda Izraelskiej Fundacji im. Karla Wolffa (1987), Wielki Krzyż Zasługi Orderu Zasługi RFN (1990), Grawemeyer Award of the University of Louisville (1992), Nagroda Międzynarodowej Rady Muzycznej UNESCO (1993), Order Za Zasługi dla Kultury Księstwa Monaco (1993), Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1993), austriackie odznaczenie honorowe „Za Osiągnięcia Naukowe i Artystyczne” (1994), tytuł Commandeur dans l’Ordre des Arts et des Lettres (1996), Nagroda Muzyczną miasta Duisburg (1999), AFIM Indie Award (1999), MIDEM Classical Award jako Best Living Composer of the Year (2000), Ordine al Merito della Repubblica Italiana (2000), Premio Principe de Asturias de las Artes (2001), Nagroda Wielką Fundacji Kultury (2002), Nagroda im. Romano Guardiniego (2002), Preis der Europäischen Kirschenmusik (2003), Medal Fundacji Judaica (2003), Medal z okazji 300-lecia Petersburga (2004), Praemium Imperiale (2004), Order Orła Białego (2005), Commander of the Three Star Order Republiki Łotewskiej (2006), Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2008), Złoty Medal Ministra Kultury Republiki Armenii (2008), Medal Leonardo da Vinci od Europejskiej Akademii Nauk w Hanowerze (2008), Order im. Bernardo O’Higginsa stopnia oficerskiego, Chile (2008), Ordre de Mérite du Grand-Duché de Luxembourg (2009), Order Honorowy od Prezydenta Republiki Armenii (2009), Bronze Medal, Distinguished Visitor Uniwersytetu w Toronto (2010), Grand-Croix de l’Ordre „Pro Merito Melitensi” (2011), Nagroda Polskiej Akademii Telewizyjnej Złoty Super Wiktor dla największej osobowości (2011), Lifetime Achievement Award 2012 International Classical Music Awards w Europa Universität Viadrina Frankfurt (2012), Medal Prezydenta Republiki Armenii (2013), Order Chorwackiej Jutrzenki (2013), Złoty Krzyż Zasługi od Orderu Świętego Stanisława BM (2013), Nagroda Międzynarodowego Festiwalu w Stambule za całokształt twórczości (2013), estoński Order Krzyża Ziemi Maryjnej pierwszej klasy (2014), Zasłużony dla Kultury Peru (2014), Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2018), World Soundtrack Awards za osiągnięcia życia na Festiwalu Filmowym w Gandawie (2019).

Otrzymał 39 tytułów doktora honoris causa szkół wyższych w Argentynie, Belgii, Bułgarii, Estonii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Korei Południowej, Łotwie, Niemczech, Peru, Polsce, Rosji, Rumunii, Serbii, Szawajcarii, Ukrainie, USA i Wielkiej Brytanii.

Został członkiem honorowym 35 instytucji w Argentynie, Armenii, Austrii, Chinach, Estonii, Francji, Hong Kongu, Irlandii, Niemczech, Polsce, Rosji, Szwajcarii, Szwecji, Ukrainie, USA, Wielkiej Brytanii i we Włoszech.

Z okazji jubileuszu 80. urodzin Krzysztofa Pendereckiego w 2013 roku zostało otwarte Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach. W tym samym roku zaprezentowano premierę niemiecko-polskiego filmu dokumentalnego Anny Schmidt Droga przez labirynt. Kompozytor Krzysztof Penderecki. W ramach specjalnego projektu „Thousand Voices for Piece” odbyła się w Brukseli światowa prapremiera Dies Illa napisanego z okazji 100-lecia wybuchu I Wojny Światowej. Napisany w 2015 roku z okazji 100. rocznicy ludobójstwa Ormian psalm Domine quid multiplicati sunt po raz pierwszy został wykonany w Carnegie Hall przez ormiański Hover State Chamber Choir. Lacrimosa nr 2 napisana została z okazji odsłonięcia Pomnika Pamięci Ofiar Zbrodni Pomorskiej 1939 i prawykonana w 2018 roku w Toruniu. Światowa premiera Poloneza na orkiestrę autorstwa Pendereckiego zainaugurowała XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. W 2018 roku, w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, powstała Fanfara dla Niepodległej, zamówiona przez PWM Edition, która zabrzmiała 11 listopada 2018 roku w 11 prestiżowych salach koncertowych na świecie oraz na 11 estradach koncertowych w Polsce.

Krzysztof Penderecki został honorowym patronem polskich i międzynarodowych konkursów i festiwali oraz innych wydarzeń artystycznych, m.in.: Krzysztof Penderecki Festival in Armenia w Erywaniu, Międzynarodowy Festiwal im. Krzysztofa Pendereckiego – poziom 320 w Zabrzu, Konkurs Kompozytorski im. Krzysztofa Pendereckiego odbywający się w ramach Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego Sopot Classic, Certamen Compositorum Internationale ARBORETUM – Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Krzysztofa Pendereckiego w Radomiu.

W 2015 roku Krzysztof Penderecki otrzymał tytuł Prezesa Honorowego Związku Kompozytorów Polskich.
 

aktualizacja: 2020 (wa)

Szczegółowe informacje o życiu i twórczości kompozytora dostępne są na stronach: http://www.krzysztofpenderecki.eu i https://penderecki-center.pl/krzysztof-penderecki 

twórczość

Krzysztof Penderecki to zjawisko w historii muzyki, nie tylko polskiej, zupełnie wyjątkowe. W muzyce XX wieku nikt chyba nie zrobił takiej kariery, jak on. Nie zrobił jej również tak szybko! Może tylko Igor Strawiński mógłby mu dorównać. I podobne, jak Strawińskiego, są meandry drogi twórczej Pendereckiego. Miał sukcesy od samego początku. Kiedy w 1959 roku rozstrzygnięto II Konkurs Młodych Kompozytorów Związku Kompozytorów Polskich, po rozszyfrowaniu godeł, którymi były opatrzone złożone anonimowo partytytury, okazało się, że zdobywcą I, II i III nagrody jest nieznany nikomu 28-letni asystent Wydziału Kompozycji w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie - Krzysztof Penderecki! Nagrodzonymi utworami były Strofy na sopran, głos recytujący i 10 instrumentów, Emanacje na dwie orkiestry smyczkowe oraz Psalmy Dawida na chór mieszany, instrumenty strunowe i perkusję. Partyturę Strof, wykonanych na festiwalu „Warszawska Jesień” tego samego roku, zabrał po koncercie niemiecki wydawca Herman Moeck. Wkrótce utwór był grany w całej Europie, a Penderecki otrzymał zamówienie od słynnego festiwalu w Donaueschingen. W roku 1960 pisze utwór zatytułowany 8’37” (tyle trwała ta kompozycja), za który w rok później otrzymuje nagrodę Tribune Internationale des Compositeurs UNESCO w Paryżu. Utwór nazywa się teraz Tren „Ofiarom Hiroszimy” i nadają go stacje radiowe na całym świecie, Penderecki zaś staje się czołowym przedstawicielem awangardy muzycznej tamtych czasów. Potwierdza tę pozycję niezwykłymi Fluorescencjami wykonanymi po raz pierwszy w roku 1962 w Donaueschingen. Poza instrumentami wielkiej orkiestry symfonicznej Penderecki wprowadził tutaj zawieszony arkusz blachy do imitowania grzmotów, gwizdki, kawałki szkła i metalu pocierane pilnikiem, grzechotki, dzwonek elektryczny, piłę, maszynę do pisania i syrenę alarmową. Instrumenty tradycyjne też brzmią niezwyczajnie, bo dźwięki są wydobywane z nich w zupełnie niekonwencjonalny sposób. Pendereckiego zna już cały muzyczny świat. Tak się przynajmniej wydaje... do momentu prawykonania w roku 1966 w Münster Pasji według św. Łukasza. Oznacza ona zerwanie z radykalizmem awangardy. Penderecki stworzył dzieło przystępne dla zwykłego melomona, o zrozumiałej treści, konstrukcji i emocji. Sam mówił: „Nie zależy mi na tym, jak Pasja zostanie określona, czy jest tradycjonalna, czy awangardowa. Dla mnie jest po prostu autentyczna. I to wystarczy.” Penderecki był sobą w każdym utworze i nie deprymowała go krytyka. A narażał się krytyce coraz częściej. Wystarczy powiedzieć, że w napisanej w 1978 roku operze - sacra rappresentazione Raj utracony dopatrywano się pastiszu muzyki Wagnera. Nie był to dla Pendereckiego komplement. On jednak trwał przy swoim i pisał taką muzykę, jaką chciał pisać. Czy zdradził ideały młodości?...

kompozycje

literatura wybrana

publikacje