omówienia utworów (G)

A B C D E F G H J K L Ł M N O P R S T U W Z Ż


Górecki Henryk Mikołaj

Beatus vir, psalm na baryton solo, chór i wielką orkiestrę op. 38


PWM, Kraków 1982, s. 74 (partytura)

 

zobacz: pierwsza strona

Utwór został zamówiony przez kardynała Karola Wojtyłę dla uczczenia 900 rocznicy męczeńskiej śmierci krakowskiego biskupa Stanisława (później ogłoszonego świętym). Henryk Mikołaj Górecki skomponował Beatus vir już po wyniesieniu Karola Wojtyły na stolicę apostolską. Praca nad utworem trwała od 2 kwietnia do 19 maja 1979 roku, a prawykonanie dzieła odbyła się w Krakowie, w kościele Franciszkańskim 9 czerwca 1979 roku, podczas pierwszej pielgrzymki Papieża do Polski. W partii solowej wystąpił Jerzy Mechliński, Orkiestrę i Chór Filharmonii Krakowskiej, poprowadził kompozytor. Ojciec Święty, któremu dzieło zostało dedykowane, wyraził swoje uznanie dziękując publicznie Góreckiemu za dostarczenie "tak głębokiego doznania".
Tekst kompozycji Górecki zaczerpnął z Księgi Psalmów. Wybrane wersety z psalmów 142, 30, 37, 66 i 33 skojarzone są z wydarzeniami sprzed 900 lat. W 1079 roku biskup Stanisław Szczepanowski, oskarżający króla Bolesława Śmiałego o nadużywanie władzy, dołączył do buntu przeciw królowi i został zabity podczas odprawiania nabożeństwa. Postać św. Szczepana jest od wieków otaczana w Polsce szczególną czcią, stąd liczne utwory muzyczne, rzeźby i obrazy upamiętniające Świętego. Teksty psalmów skierowane są również do Jana Pawła II. W Beatus vir, podobnie jak w poprzednich dziełach Góreckiego, takich jak Ad Matrem czy II Symfonia "Kopernikowska", tekst determinuje charakter muzyki.
Górecki stosuje w utworze monumentalną obsadę wykonawczą: 4-głosowy chór, którego partię opatrzył dopiskiem "molto grande", sugerującym jak najliczniejszy zespół, i bardzo rozbudowaną orkiestrę z poczwórnym zespołem instrumentów dętych oraz "jak najliczniejszymi" smyczkami ("archi - molti strumenti"). Z rozbudowaniem obsady idzie w parze rozbudowanie formy dzieła. Przebieg dźwiękowej narracji determinują proste muzyczne motywy i zredukowane do minimum połączenia harmoniczne. W kodzie utworu kompozytor wprowadza dwa fragmenty o symbolicznym znaczeniu. Jedenastokrotne powtórzenie czteromiarowego ostinata symbolizuje dzień i miesiąc śmierci św. Stanisława (11.IV). Podobnie w innym fragmencie kompozytor zaszyfrował datę wyboru Karola Wojtyły na Papieża (16.X). Charakterystyczne jest, że tylko w tych symbolicznych momentach pojawiają się w obsadzie dzwonki orkiestrowe i dzwony rurowe.
Beatus vir został zaplanowany jako pierwszy z kilku utworów, które mają stanowić cykl pod tytułem Sancti Tui Domine florebunt sicut lilium. Kolejną częścią cyklu inspirowanego życiem Świętych jest Kantata o Św. Wojciechu "Salve Sidus Polonorum" op. 72 na wielki chór mieszany, dwa fortepiany, organy i zespół instrumentów perkusyjnych, ukończona w 2000 roku. Beatus vir nie jest jedynym utworem dedykowanym Papieżowi. Kilkanaście lat po jego skomponowaniu powstał utwór Totus Tuus op. 60, napisany z okazji trzeciej pielgrzymki Ojca Świętego do Polski.