omówienia utworów

omówienia utworów (P)

Paderewski Ignacy Jan

Koncert fortepianowy a-moll op. 17

(1888)

Koncert fortepianowy a-moll op. 17 zaliczany jest do najpopularniejszych utworów zarówno w dorobku Ignacego Jana Paderewskiego, jak w całej polskiej literaturze fortepianowej. Pierwsze fragmenty dzieła – wstępne Allegro – powstały już w 1882 roku, pisane były zatem ręką młodego, dwudziestokilkuletniego twórcy. Paderewski wykonał je rok później na jednym z wieczorów Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego. Pozostałe części powstawały na przestrzeni kilku następnych lat, m.in. w 1884 roku w Zakopanem i Krakowie oraz w Wiedniu, gdzie Paderewski podjął studia pianistyczne pod kierunkiem słynnego profesora Teodora Leszetyckiego, któremu Koncert jest dedykowany. Ostatecznie całość ukończona została latem 1888 roku w Paryżu. Prawykonanie Koncertu fortepianowego miało miejsce 20 stycznia 1889 roku w Wiedniu w interpretacji znanej pianistki Anetty Jessipowej, żony Leszetyckiego, oraz orkiestry pod batutą Hansa Richtera. Kilka tygodni później, 8 kwietnia 1889 roku Koncert a-moll ta sama artystka zagrała po raz pierwszy w Warszawie. Znany krytyk Jan Kleczyński po wysłuchaniu warszawskiego koncertu napisał:

„Dzieło Paderewskiego ma tematy śliczne, pełne serdeczności w pierwszej mazurowej części, poetyczne w Romansie, pełne namiętności w Finale, orkiestra nieraz łączy się z fortepianem w dowcipnych kombinacjach, sam zaś solowy instrument traktowany jest wybornie.” („Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” nr 289 z 17 kwietnia 1889, cyt. za: Andrzej Piber Droga do sławy. Ignacy Paderewski w latach 1860-1902, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982, s. 528)

Utwór wyróżnia piękna melodyka, subtelna emocjonalność, wyważona wirtuozeria i przejrzysta faktura, zwłaszcza instrumentu solowego, a także klarowna konstrukcja. Koncert rozpoczyna allegro sonatowe, środkowy Romans posiada formę pieśni, a finałowe Allegro molto vivace – ronda. Zaintonowaną przez fortepian główną myśl muzyczną I części (Allegro) cechuje charakterystyczna rytmika, a dopełnia ją śpiewny motyw nawiązujący do muzyki ludowej. Kontrastuje z nim drugi temat allegra – spokojny, powolny, początkowo o opadającym kierunku melodii, potem łagodnie kołyszącym. Liryczny Romans przynosi nastrój poezji i romantyzmu. Piękny, melancholijny temat środkowego ogniwa wędruje pomiędzy partiami fortepianu, skrzypiec i wiolonczeli. Finałowe rondo porusza z kolei niezwykłą ekspresją, rozmachem i dynamizmem, a wieńczy je uroczysty chorał.

Koncert fortepianowy a-moll, oprócz Anetty Jessipowej, miał w swym repertuarze także sam Paderewski, który wielokrotnie prezentował go podczas swoich tournée artystycznych. Na płytach długogrających nagrał kompozycję Karol Radziwonowicz wspólnie z Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji w Katowicach pod batutą Antoniego Wita (Muza SX2949, wersja na CD – Polskie Nagrania PNCD 105) i Barbara Hesse-Bukowska z tym samym zespołem pod dyrekcją Jana Krenza (Muza XL0196, wersja na CD – Olympia OCD302). Rejestracji na płytach kompaktowych dokonali m.in. Janina Fialkowska z Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia pod kierownictwem Antoniego Wita (Naxos 8.554020), Piers Lane i BBC Scottish Symphony Orchestra pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka (Hyperion 66452), Earl Wild i London Symphony Orchestra pod batutą Arthura Fiedlera (Ivory Classics IC 77003), Karol Radziwonowicz z Filharmonią Krakowską pod dyrekcją Rolanda Badera (Koch Schwann 3-1145-2), Felicja Blumental i Vienna Symphony Orchestra z Helmutem Froschauerem (Brana Records BR 0028), Ian Hobson z Sinfonią Varsovią pod batutą Jerzego Maksymiuka (Polskie Radio PRCD141), Piotr Paleczny z tą samą orkiestrą (BeArTon CDB018), czy Ewa Kupiec i Radio Sinfonie-Orchester Frankfurt pod kierownictwem Hugh Wolffa (Koch Schwann 36550-2).

Anna Iwanicka-Nijakowska