| A | B | C | D | E | F | G | H | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | T | U | W | Z | Ż |
Karłowicz Mieczysław Symfonia e-moll op. 7 „Odrodzenie” (1902) |
|
Pracę nad swoją jedyną symfonią - e-moll op. 7 „Odrodzenie” rozpoczął Mieczysław Karłowicz w 1900 roku w Berlinie, gdzie studiował m.in. kompozycję u Heinricha Urbana. Ukończył ją po powrocie do kraju, w czerwcu 1902 roku. Utwór ten, wraz z Koncertem skrzypcowym zamyka w młodzieńczy okres twórczości – zbierania doświadczeń, pracy nad techniką i doskonalenia warsztatu kompozytorskiego. Jako jedna z dwóch jedynie kompozycji Karłowicza (obok poematu Powracające fale) zawiera szczegółowy program literacki pochodzący od kompozytora, który opublikowany został w dzienniku „Słowo Polskie” przed jej wykonaniem 7 kwietnia 1903 roku we Lwowie. Autor podjął w tekście najważniejsze problemy egzystencjalne człowieka. Treścią I części jest śpiew nad zmarłymi marzeniami młodzieńczymi: „żal i nieskończony smutek zalewają na wpół omdlałą duszę. Co począć, w którą iść stronę?... Wszechwładne prawo życia bierze jednak górę nad bezwładem. Powoli dusza otrząsa się z omdlenia; budzi się w niej mocny protest przeciwko zniechęceniu, a jednocześnie otwiera się przed jej oczyma bezkreśnie długa, szara droga do podwalin przyszłego istnienia: o d r o d z e n i a”.
Dalej pojawia się wątek nużących dni, wypełnionych drobnymi wysiłkami - mrówczej, powolnej praca u podstaw, gdzie jedynym wytchnieniem jest myśl o przyszłości. W tekście II części pojawia się wątek zmęczonej walką duszy, która usnęła i śni o chwili wyzwolenia, radości i łatwym życiu, sen jednak trzykrotnie przerywa złowroga pieśń przeznaczenia. Program III części opisuje szarą powszedniość, ale i rodzące się pragnienia m.in. wyśnionej kobiety. Ostatnie słowa opiewają zbliżającą się chwilę nowej walki i zwycięstwa, ukazuje się nowy świat – brzmi hymn odrodzenia: „Dusza stoi triumfująca i pogodna, zapatrzona w zaświaty, i wskazuje ludom wszystkim drogę do o d r o d z e n i a”.
W programie Symfonii nie chodzi jednak o dokładną ilustrację opisanych zdarzeń i treści, lecz o ogólne wrażenie pewnych przeżyć psychicznych. Symbolika przywołanych nastrojów przekłada się na określone sposoby prowadzenia linii melodycznej, motywikę, rytm i instrumentację.Kompozycja, przeznaczona na niewielkich rozmiarów orkiestrę, zbudowana została według tradycyjnego, czteroczęściowego schematu. Otwiera ją posępna w charakterze, powolna introdukcja (Andante), która przechodzi w utrzymane w formie sonatowej Allegro. Dominujący w nim nastrój melancholii podąża za treścią programu. Wątki odrętwienia duszy i metafory życia jako bezkresnej, szarej drogi wyrażone zostały dysonansową harmoniką oraz ciemnymi barwami instrumentów. Część drugą - Andante non troppo wyróżnia nastrój pogodny, liryczny. Z kolei w trzecim ogniwie – Vivace – utrzymanym w formie tradycyjnego scherza z triem, odnajdziemy wiele ciekawych pomysłów w zakresie rytmiki i harmoniki. Wątki dążenia wżyciu do przyjemności wyrażają szybkie zmiany tonacji, a motyw upragnionej kobiety – rozmarzona melodia w triu. Finałowe Allegro maestoso ukształtowane zostało na wzór swobodnej formy sonatowej, którą jednak kilkakrotnie przerywają osobne motywy muzyczne ze względu na program literacki (np. chorałowy hymn odrodzenia, który również kończy całą Symfonię). Prawykonanie utworu odbyło się 21 marca 1903 roku w Berlinie, podczas koncertu kompozytorskiego Karłowicza. Grała Berliner Philharmonisches Orchester, dyrygował sam kompozytor. Dwa tygodnie później, 7 kwietnia Symfonia była grana we Lwowie, a rok później – w Wiedniu i w Warszawie. Pomimo początkowych pochlebnych opinii krytyków, doceniających ciekawą instrumentację i technikę kompozytorską, w kolejnych recenzjach zaczęły pojawiać się też nieprzychylne głosy, oskarżające kompozytora o eklektyzm i naśladownictwo symfoniki Czajkowskiego i Wagnera. To z pewnością spowodowało coraz rzadszą obecność utworu w programach koncertów. Niemniej warte odnotowania jest, że 6 grudnia 1980 roku Teatr Wielki w Łodzi zrealizował balet do muzyki Symfonii Karłowicza i wierszy Kazimierza Tetmajera, zatytułowany Odrodzenie. Pierwsze nagranie Symfonii na płycie długogrającej ukazało się w 1974 roku w wykonaniu Orkiestry Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy pod batutą Bohdana Wodiczki (Muza SXL 1072, dostępne także w wersji cyfrowej - Olympia OCD 304). Spośród współczesnych rejestracji na płytach CD warte wyróżnienia są dwa, opublikowane w 2008 roku – Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Jerzego Salwarowskiego (DUX 0656) oraz orkiestry Sinfonia Varsovia pod kierownictwem Jerzego Maksymiuka (BeArTon CDB042). Pełne wydanie nutowe Symfonii e-moll op. 7 „Odrodzenie” Mieczysława Karłowicza ukazało się w 1993 roku nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Anna Iwanicka-Nijakowska
|
|