| A | B | C | D | E | F | G | H | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | T | U | W | Z | Ż |
Moniuszko Stanisław Halka opera do libretta Włodzimierza Wolskiego – w 2 aktach (wersja wileńska, 1847) i w 4 aktach (wersja warszawska, 1857) |
|
Stanisław Moniuszko zaczął komponować swoją najsłynniejszą operę Halkę w 1846 roku w Wilnie, do libretta autorstwa warszawskiego poety Włodzimierza Wolskiego, twórcy poematu Halszka, którego główny wątek stał się podstawą opery. Akcja Halki rozgrywa się na Podhalu pod koniec XVIII wieku. Tytułową bohaterką jest wiejska dziewczyna, uwiedziona przez bogatego panicza Janusza. Owocem ich miłości jest dziecko. Janusz porzuca jednak Halkę i żeni się ze szlachcianką równą sobie stanem. Dziewczyna zjawia się na jego ślubie z zamiarem podpalenia kościoła, ale rezygnuje z tej myśli. Zostawia swoje dziecko w przydrożnej kapliczce, a sama popełnia samobójstwo rzucając się do rzeki. W początkowej tzw. wileńskiej wersji opera składała się jedynie z dwóch aktów. Kompozytor ukończył ją w 1847 roku. Pierwsze jej wykonanie odbyło się w Wilnie, w salonie Müllerów – teściów Moniuszki, w wersji estradowej w dniu 1 stycznia 1848 roku. Na scenie wystawiona została dopiero sześć lat później – 16 lutego 1854 roku, w gmachu poratuszowym w Wilnie. Niestety premiera dzieła spotkała się z niechęcią publiczności i krytyki. Kompozytor usiłował mimo to zainteresować operą dyrekcję Teatru Wielkiego w Warszawie. Jednak poruszony w dziele wątek nieślubnego romansu chłopki i szlachcica oceniony został jako gorszący. Dopiero w 1857 roku warszawski Teatr podjął próby nad przedstawieniem opery, o czym Moniuszko – co ciekawe – dowiedział się z gazety. Kompozytor nie tylko żywo uczestniczył w przygotowaniach do warszawskiego wykonania, ale także uzupełnił dzieło o kolejne, większe arie. W rezultacie opera rozszerzyła się do czterech aktów, zmienione też została partię Jontka – z barytonowej na tenorową. Do nowej, tzw. warszawskiej wersji dołączone zostały najsłynniejsze jej fragmenty: aria Halki Gdyby rannym słonkiem, aria Jontka Szumią jodły na gór szczycie, góralskie tańce oraz mazur kończący I akt. Premiera rozszerzonej Halki odbyła się 1 stycznia 1858 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie i odniosła ogromny sukces. Główne partie wykonali: Paulina Rivoli (Halka), Julian Dobrski (Jontek) i Wilhelm Troszel (Stolnik), a całość poprowadził zza pulpitu dyrygenckiego Włoch Jan Quattrini. Reżyserem spektaklu był Leopold Matuszewski, dekoracje przygotował wenecki malarz Antonio Sacchetti, a choreografię – Roman Turczynowicz. Od czasu warszawskiej premiery powodzenie Halki rosło z każdym dniem. Takiego sukcesu nie odniosła dotąd żadna opera polska. Dla Moniuszki otworzyła się droga kariery – stał się nie tylko ulubionym kompozytorem Warszawy, ale także objął stanowisko dyrygenta Teatru Wielkiego, a później jego dyrektora, zaś w 1866 roku został profesorem harmonii i kontrapunktu w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Halka natomiast wystawiana była prawie w każdym teatrze w kraju – do 1900 roku w samej Warszawie odnotowano 500 jej przedstawień, dziś natomiast liczba ta wzrosła do ponad dwóch tysięcy. Setki razy pokazywały ją też teatry w Bytomiu, Wrocławiu i Poznaniu, trafiła również na sceny zagraniczne, m.in. Pragi (pierwsze przedstawienie w 1868 roku, pod dyrekcją Bedřicha Smetany), Moskwy (1869), Mediolanu (1903), Wiednia (1926), Belgradu (1933), Zagrzebia (1934), Hamburga i Zurychu (1935), Berlina i Helsinek (1936), a po II wojnie światowej – Hawany, Meksyku, czy Osaki. Na przestrzeni lat w głównych rolach wystąpili tak wybitni artyści, jak – jako Halka: Janina Korolewicz-Waydowa, Maria Mokrzycka, Matylda Polińska, Franciszka Platówna, Antonina Kawecka, Alicja Dankowska, Maria Fołtyn, Barbara Zagórzanka, a w partii Jontka: Aleksander Myszuga, Ignacy Dygas, Stanisław Gruszczyński, Bogdan Paprocki, Wacław Domieniecki czy Wiesław Ochman. Halka uznawana jest za pierwszą polską operę narodową. O jej wyjątkowym znaczeniu stanowi przede wszystkim realistyczna wymowa społeczna – ustanowienie chłopskiej pary jako bohaterów oraz podjęcie wątku wyrządzonej im krzywdy było śmiałym posunięciem i wywołało żywe reakcje w społeczeństwie. Witold Rudziński w monografii Halki napisał: „Moniuszko odważnie złamał panującą konwencję. Wiedząc, jak bardzo wyrazistą i skuteczną formą oddziaływania społecznego jest teatr operowy, bez skrupułów wprowadził do opery temat zdecydowanie społeczny. To było miarą jego patriotyzmu, to było jego nowatorstwem od strony ideologicznej. Dzięki podjęciu tematu tego rodzaju opera jego stała się (...) namiętną, aktualną sztuką, która wstrząsnęła społeczeństwem, a dzięki niezwykle silnej prawdzie artystycznej – żyje po dziś dzień. (...) muzyka Moniuszki, wypływająca ze źródeł ludowych, jest na wskroś narodowa. Te wszystkie czynniki – odwaga podjętego tematu, przedstawienie w operze prawdziwych ludzi, celne wykorzystanie środków muzycznych dla realizacji wielkiego zamierzenia, polski, narodowy charakter muzyki – zadecydowały o trwałości Halki w polskim repertuarze operowym”. (Witold Rudziński „Halka” S. Moniuszki, PWM, Kraków 1954, s. 35-39)
Nowatorstwo muzyki opery polega przede wszystkim na ukazaniu emocji bohaterów, ich przeżyć i charakterów. Nie znajdziemy tu popisowych arii wokalnych – solowe, realistyczne arie i sceny zespołowe są podstawowym, dramaturgicznym środkiem, pokazującym reakcje bohaterów, ich działania i emocje. Nowością w Halce jest również sposób traktowania chórów – szlachty i górali – jako samodzielnych „postaci”, posiadających swój własny charakter. Forma opery została całkowicie podporządkowana treści, stąd nie brak w niej kontrastów oraz nietypowo zbudowanych arii i scen zbiorowych. O wysokiej wartości muzycznej, mimo niezbyt skomplikowanej harmoniki i dosyć skromnej orkiestracji, decydują również piękne, liryczne tematy muzyczne, na czele z tak słynnymi melodiami, jak wspomniane arie Gdyby rannym słonkiem Halki czy Szumią jodły na gór szczycie Jontka.
Anna Iwanicka-Nijakowska
|
|