omówienia utworów (S)

Szymanowski Karol

Pięć pieśni do słów poetów niemieckich op. 13

na głos z fortepianem (1905-07)

Pięć pieśni op. 13, napisanych przez Karola Szymanowskiego w latach 1905-07, jest owocem zainteresowania kompozytora modernistyczną poezją niemiecką – m.in. wierszami Richarda Dehmela (pieśń nr 1 Stimme im Dunkeln [Głos w mroku] i nr 3 Auf See [na morzu]), Friedricha Bodenstedta (pieśń nr 4 Zuleikha [Zulejka]), Otto Juliusa Bierbauma (pieśń nr 5 Die schwarze Laute [Czarna lutnia]). Pieśń druga Christkindleins Wiegenlied [Kołysanka Dzieciątka Jezus] powstała do słów ze znanego zbioru pieśni Des Knaben Wunderhorn C. Brentana i A. Von Arnima. Pieśni nr 1, 3 i 4 dedykowane są Zdzisławowi Jachimeckiemu, natomiast nr 2 i 5 – lwowskiemu poecie Stanisławowi Barączowi, który jest również autorem ich polskiego przekładu. Prawykonanie kompozycji odbyło się 27 lutego 1912 roku w Wiedniu w interpretacji siostry kompozytora Stanisławy Korwin-Szymanowskiej i Artura Rubinsteina przy fortepianie.
W pieśniach przeważa „liryka nastrojowo-kontemplacyjna, skupiona wokół jednego obrazu poetyckiego, z charakterystycznym paralelizmem między opisywanym pejzażem a odpowiadającym mu stanem psychicznym zawartym często w jednym słowie: żal, tęsknota, smutek”. (Zofia Helman Pieśni karola Szymanowskiego w kontekście literackim i muzycznym jego czasów, w: Pieśń w twórczości Karola Szymanowskiego i jemu współczesnych. Studia pod redakcją Zofii Helman, Musica Iagellonica, Kraków 2001, s.12).
Charakterystyczne tematy – samotności, nieszczęśliwego losu, tęsknoty, miłości – wyraził Szymanowski muzyką nawiązującą do stylu późnoromantycznego, zwłaszcza dzieł Ryszarda Wagnera i jego Tristana i Izoldy (chromatyka „tristanowska”). Dominuje w niej również linearność w zakresie kształtowania faktury fortepianowej, tak symptomatyczna dla utworów wokalnych z tych lat niemieckich kompozytorów - Arnolda Schönberga i Albana Berga.
Pieśni op. 13 Szymanowskiego doczekały się wydania nutowego (w polskiej i niemieckiej wersji językowej) już w 1911 roku, a po II wojnie światowej kilku następnych (w całości i jako pojedyncze pieśni, także w języku rosyjskim). Ponadto w 1937 roku Grzegorz Fitelberg opracował pieśni nr 2 i 4 na orkiestrę symfoniczną. Popularność kompozycji potwierdzają także liczne jej wykonania w kraju i za granicą, jak również nagrania fonograficzne. Pierwsza rejestracja pieśni nr 4 w interpretacji rodzeństwa kompozytora: Stanisławy Korwin-Szymanowskiej i Feliksa Szymanowskiego (Parlophon 4416) pochodzi już z 1930 lub 1931 roku. Natomiast w 1960 roku Stefania Woytowicz i Orkiestra Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Witolda Rowickiego zarejestrowali dla Polskich Nagrań (Muza XL 0066) wersję orkiestrową. Wśród współczesnych nagrań na uwagę zasługuje z pewnością wykonanie Piotra Beczały i pianistki Reinild Mees, które znalazło się na czteropłytowym albumie zawierającym komplet pieśni Karola Szymanowskiego, wydanym w 2004 roku przez holenderską firmę Channel Classics.

Anna Iwanicka-Nijakowska