| A | B | C | D | E | F | G | H | J | K | L | Ł | M | N | O | P | R | S | T | U | W | Z | Ż |
Szymanowski Karol III Symfonia „Pieśń o nocy” op. 27 na tenor (lub sopran) solo, chór mieszany i orkiestrę do słów Mewlany Dżalaluddin Rumiego (1914-16) |
|
Pierwsze szkice III Symfonii, dedykowanej matce kompozytora – Annie z Taubów Szymanowskiej, powstały latem i jesienią 1914 roku w Tymoszówce. Prace nad dziełem kontynuował Karol Szymanowski wiosną i latem 1916 roku, ale całość ukończył dopiero pod koniec lipca. Autorem tekstu wykorzystanego w utworze jest perski poeta z XIII wieku, Dżalaluddin Rumi. Polski przekład jego poematu pt. Pieśń o nocy, autorstwa jednego z ulubionych poetów Szymanowskiego – Tadeusza Micińskiego, opublikowany został w 1905 roku na łamach znanego miesięcznika literacko-artystycznego „Chimera”. Ukazaną w wierszu wizję nocy, przynoszącej zrozumienie tajemnicy Boga i istnienia, a także towarzyszący jej nastrój niezwykłości wyraził kompozytor muzyką niezwykle emocjonalną, zmysłową, miejscami wręcz ekstatyczną. Jej charakterystyczny, niepowtarzalny koloryt Szymanowski uzyskał poprzez wprowadzenie licznych elementów orientalnych – specyficznych zwrotów melodycznych (o kierunku opadającym), formuł rytmicznych (tanecznych), melizmatów i ornamentów. Śpiewne, uczuciowe melodie powierza przy tym nie tylko śpiewakom, ale także skrzypcom, które prowadzą je zwłaszcza w wysokich rejestrach. Ponadto „Nowość stylu III Symfonii” – jak podkreśla znany badacz twórczości Szymanowskiego, Tadeusz A. Zieliński – „przejawia się, poza sferą ekspresji, przede wszystkim w warstwie brzmieniowej. Szymanowski okazuje się tu mistrzem niezwykle subtelnej i wyrafinowanej kolorystyki orkiestrowej, przekraczającej niekiedy w śmiałości pomysły Rawel i Strawińskiego; pewne „fantastyczne” efekty brzmieniowe (jak np. kumulacje glissand) były w tym czasie zupełnie nowe”. (Tadeusz A. Zieliński Szymanowski. Liryka i ekstaza, PWM, Kraków 1997, s. 95) Kompozycja jest także efektem poszukiwań przez Szymanowskiego nowych rozwiązań w zakresie dramaturgii cyklu symfonicznego. W jednoczęściowej formie wyodrębnione zostały trzy fazy: pierwsza (na tenor solo, chór i orkiestrę) ma charakter wprowadzenia, środkowa (orkiestrowa) utrzymana została w stylu orientalnego, barwnego tańca i scherza, natomiast ostatnie ogniowo (znów przeznaczone na pełną obsadę) posiada cechy adagia, zwieńczonego kulminacją (misterium) i kodą. Całość przypomina bardziej poemat symfoniczny, niż tradycyjną symfonię, na co wskazywał nawet Szymanowski w liście do Aleksandra Silotiego, pianisty i dyrygenta, który planował podjąć się prawykonania III Symfonii ze swoją orkiestrą w Petersburgu w dniu 19 listopada 1916 roku (do którego jednak nie doszło, mimo zaawansowanych przygotowań): „Symfonia trwa 20-22 minut i można by ją nazwać poematem symfonicznym. (Ma ona drugi tytuł: Chant de la nuit [...]). Ale ponieważ żywię organiczny wstręt do „poematów symfonicznych” (jako tytułu), niech lepiej pozostanie Symfonia (w kolejności trzecia). [...] Tenorowe solo w symf. ma bardzo duże znaczenie i trwa trochę mniej niż połowę czasu wykonania całej symfonii. Wydaje mi się, że jest to bardzo wdzięczny materiał dla śpiewaka; jest ono bardziej melodyjne niż deklamacyjne i wymaga dość silnego i wdzięcznego głosu o barwie lirycznej. Chór – z wyjątkiem partii początkowej, w której ma bardzo ważną rolę – raczej epizodyczny; raczej harmonicz. niż polifon., w kilku miejscach bez tekstu słownego”. (Karol Szymanowski. Korespondencja, Tom I: lata 1903-1919, s. 472-473, list z 10 VIII 1916 do Aleksandra Silotiego, oprac. Teresa Chylińska, PWM, Kraków 1982).
Pierwsze wykonanie dzieła (mimo wcześniejszych wspomnianych planów premiery w Petersburgu) – bez głosu solowego i chóru – miało miejsce w Londynie, dnia 24 października 1921 roku, pod dyrekcją Alberta Coatesa. Pełna, kompletna prezentacja odbyła się dopiero w siedem lat później, 3 lutego 1928 roku we Lwowie w interpretacji Stanisławy-Korwin Szymanowskiej oraz chóru i orkiestry pod batutą Adama Sołtysa. Od tego czasu III Symfonia cieszy się niesłabnącą popularnością na całym świecie. Jeszcze w tym samym, 1928 roku została wykonana m.in. w Buenos Aires pod kierownictwem Grzegorza Fitelberga i w Nowym Jorku pod dyrekcją Leopolda Stokowskiego.
Kompozycja ta po raz pierwszy została wydana na płycie (chociaż w Archiwum Polskiego Radia znajduje się wcześniejsze nagranie, z Aliną Bolechowską w roli solistki, dokonane w 1951 roku podczas Festiwalu Muzyki Polskiej w Warszawie) w 1955 roku w interpretacji Stefanii Woytowicz, Chóru Filharmonii Krakowskiej i Orkiestry Filharmonii Narodowej pod batutą Witolda Rowickiego. Nagranie to, zarejestrowane w kwietniu 1952 roku, ukazało się w kilku wydaniach, m.in. nakładem Polskich Nagrań, Muzy. Do dziś III Symfonia „Pieśń o nocy” doczekała się kilkunastu innych wydań płytowych, z wieloma wybitnymi artystami-śpiewakami w roli solistów i pod dyrekcją znakomitych dyrygentów, m.in. z Wiesławem Ochmanem i Jerzym Semkowem (EMI – kilka edycji), Jadwigą Gadulanką i Tomaszem Bugajem (Schwann / Polyphonia), Ryszardem Karczykowskim i Antalem Dorati (Decca) oraz Jonem Garissonem i Simonem Rattlem (EMI – kilka edycji).Pierwodruk dzieła został opublikowany w 1925 roku przez Universal Editionw Wiedniu, w dwóch wersjach językowych – polskiej (w przekładzie Tadeusza Micińskiego) i niemieckiej (autorstwa Hansa Bethge’a). Po wojnie, w 1967 roku Polskie Wydawnictwo Muzyczne wydało III Symfonię z tekstem w trzech językach – oprócz wspomnianych wyżej polskiego i niemieckiego także w tłumaczeniu angielskim (Anny i Adama Czerniawskich). Anna Iwanicka-Nijakowska
|
|