opisy płyt (A)

Andrzej Panufnik

Nocturne. Symphonic Works Volume 1

Niniejsza płyta rozpoczyna serię nagrań utworów symfonicznych Andrzeja Panufnika, wydawaną przez niemiecką wytwórnię w Osnabrücku we współpracy z Polskim Radiem. Na pierwszym krążku znalazły się rejestracje sześciu kompozycji, pochodzących z różnych okresów życia i twórczości kompozytora – od najwcześniejszej Uwertury tragicznej, powstałej w czasie okupacji w Warszawie w latach 1941-42, aż po skomponowaną pod koniec życia Harmony z 1988 roku. Wybór utworów nie jest przypadkowy – uszeregowane chronologicznie wskazują zarówno na kolejne ważne epizody w biografii kompozytora, jak i etapy w rozwoju indywidualnego stylu.

W otwierającej płytę, przepełnionej silną ekspresją Uwerturze tragicznej obecnych jest wiele odniesień do wojennej atmosfery. Z założenia utwór miał być muzyką abstrakcyjną, wykorzystującą oszczędny zestaw środków techniki kompozytorskiej. Brutalna rzeczywistość była jednak zbyt silnym przeżyciem dla Panufnika, który wprowadził w Uwerturze efekty przywołujące odgłosy spadającej bomby, przelatujących samolotów, czy serii z karabinu maszynowego. Kolejny Nokturn z 1947 roku to wizja tragicznych wspomnień, przepełnionych mrocznymi emocjami. Utwór wyróżnia nowatorstwo języka muzycznego, szczególnie w zakresie kolorystyki i poszukiwania nowych efektów brzmieniowych. W zupełnie odmiennym klimacie utrzymana została ukończona pięć lat później Uwertura bohaterska, której pierwszy zamysł powstał jeszcze w 1939 roku, po ataku hitlerowców na Warszawę. Miała ona wyrażać wiarę w zwycięstwo dzielnie walczących rodaków, jednak nadzieje te przekreślił najazd Rosji na Polskę. Kompozytor powrócił do pomysłu w 1952 roku, tworząc muzykę tchnącą optymizmem i pozytywną aurą brzmieniową.

Trzy pozostałe kompozycje powstały już po osiedleniu się Panufnika w Anglii, dokąd wyjechał szukając azylu przed politycznymi naciskami komunistów. Mimo, iż na Wyspach Brytyjskich znalazł swój nowy dom, nigdy nie zapomniał rodzinnego kraju i mocno przeżywał sytuację Polski, śledził wydarzenia oraz zmiany ustrojowe. I znów, podobnie jak w czasach wojennych i powojennych, wiele swoich emocji oraz refleksji przelał na karty partytur. Epitafium katyńskim z 1967 roku postanowił oddać hołd tysiącom polskich więźniów zamordowanych w Katyniu w 1940 roku, a także przypomnieć o tej zbrodni krajom zachodniej Europy. Kilkuminutowy utwór, skomponowany na zasadzie stopniowego crescendo, zakończonego potężnym fortissimo, porusza niezwykłą siłą ekspresji i dramatyzmem. Kolejnym przejawem walki kompozytora o słuszne idee była napisana w latach 1982-83 Procesja dla pokoju, dedykowana „Miłującym pokój ludziom wszelkich ras, religii, poglądów politycznych i filozoficznych.” Utwór jest rodzajem preludium symfonicznego, w którym zestawione zostały dwie warstwy – chorału (instrumenty dęte i smyczkowe) oraz marsza (perkusja). Płytę zamyka kompozycja niezwykle osobista – wspomniana Harmony, którą kompozytor postanowił uczcić 25. rocznicę swojego ślubu z Camillą Jessel. Tytułową harmonię życia w związku małżeńskim wyraził muzyką pełną liryzmu i poezji oraz spokojnych, „zgodnych” brzmień.

Wykonawcami wszystkich prezentowanych utworów jest jedna z wiodących orkiestr – Polska Orkiestra Radiowa pod batutą znanego dyrygenta, Łukasza Borowicza.

Anna Iwanicka-Nijakowska (2013)