z historii muzyki polskiej

Niewiadomski Stanisław

Niewiadomski Stanisław, kompozytor, pedagog, dyrygent, publicysta i krytyk muzyczny; ur. 4 listopada 1857, Soposzyn koło Żółkwi; zm. 15 sierpnia 1936, Lwów. Kształcił się początkowo pod kierunkiem Karola Mikulego w Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie. W 1880 zadebiutował jako kompozytor kantatą Akt wiary na bas, chór męski i orkiestrę, napisaną ku uczczeniu 50 rocznicy Powstania Listopadowego. Uznanie, z jakim spotkał się ten utwór wpłynęło na decyzję obrania kariery muzycznej. W latach 1882-85 studiował kompozycję, najpierw w Konserwatorium Towarzystwa Przyjaciół Muzyki w Wiedniu pod kierunkiem Franciszka Krenna, a następnie w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Lipsku u Salomana Jadassohna.
Po powrocie do Lwowa podjął działalność jako pedagog, krytyk muzyczny oraz organizator życia muzycznego. Początkowo pracował jako korepetytor w Teatrze hr. Skarbka, a od 1886 do 1887 współkierował tą instytucją, pełniąc funkcję dyrektora artystycznego opery i operetki. W 1887 objął stanowisko profesora Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie, w którym pozostał do 1918. Wykładał tu teorię muzyki, harmonię, historię muzyki i prowadził klasę śpiewu chóralnego. Jednocześnie w latach 1885-92 sprawował, obok Stanisława Cetwińskiego, funkcję drugiego dyrygenta Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia-Macierz”, a w latach 1888-92 był nauczycielem śpiewu chóralnego w działającej przy tym towarzystwie szkole śpiewu. Od 1890 do 1900 pełnił funkcję członka komisji sprawującej nadzór artystyczny nad działalnością Teatru hr. Skarbka. W 1886 Stanisław Niewiadomski rozpoczął ożywioną działalność jako krytyk muzyczny, pisząc sprawozdania i recenzje do dzienników lwowskich („Gazeta Lwowska” i „Dziennik Polski”) oraz korespondencje do pism warszawskich (EMTA). W latach 1902-14 zamieszczał recenzje i felietony muzyczne wyłącznie w „Słowie Polskim”.
Lata I wojny światowej (1914-18) spędził w Wiedniu, gdzie kierował filią konserwatorium lwowskiego, zorganizowaną dla uchodźców. Kadrę pedagogiczną tej placówki stanowili przeważnie profesorowie lwowscy ewakuowani do Wiednia. Po powrocie do Lwowa w 1918 objął stanowisko kierownika opery w Teatrze Miejskim. W 1919 przeniósł się na stałe do Warszawy, gdzie w Państwowym Konserwatorium Muzycznym do 1927 uczył estetyki, historii muzyki i instrumentoznawstwa. W 1924 założył w Warszawie Stowarzyszenie Pisarzy i Krytyków Muzycznych, którego był długoletnim prezesem. Był również pierwszym przewodniczącym Sekcji Współczesnych Kompozytorów Polskich, powstałej w 1925. W latach 1927-31 sprawował funkcję dyrektora Instytutu Muzycznego im. Antoniego Grudzińskiego. W Warszawie kontynuował działalność publicystyczną – pisał do „Rzeczypospolitej”, „Warszawianki”, „Dnia Polskiego”, „Kuriera Polskiego”, „Muzyki”, „Gazety Porannej”, „Lwowskich Wiadomości Muzycznych i Literackich”, lwowskiego „Wieku Nowego”, poznańskiego „Przeglądu Muzycznego”, przemyskiej „Orkiestry” oraz katowickiego „Śpiewaka”. Ponadto wygłaszał regularnie prelekcje i odczyty w radiu oraz, sporadycznie, w filharmonii i operze. Został laureatem Nagrody Muzycznej m.st. Warszawy.

WAŻNIEJSZE KOMPOZYCJE:

– orkiestrowe:
Symfonia a-moll
Symfonia B-dur

– kameralne:
Kwartet smyczkowy d-moll

– fortepianowe:
Trzy utwory (Menuet, Barcarolle, Valse) op. 12
Dwa utwory (Romanze, Valse-Caprice) op. 16
Deux Mazureks op. 26
Liebesfeste op. 27
4 Charakterstücke op. 28
Quatre morceaux op. 30
Polonaise et Krakowiak op. 31
6 Morceaux mélodiques op. 34
Trois danses polonaises
Thème et variations d-moll

– na chór męski:
Trzy pieśni op. 5, słowa Adam Asnyk (ok. 1888)
Grób wikinga op. 22, słowa Or-Ot (ok. 1897)
Zaszumiał las op. 32, słowa Maria Konopnicka (ok. 1885)
Górskie dzwony op. 32, słowa Maria Konopnicka (przed 1907)
Siostrzane dole op. 32, słowa anonimowe (przed 1907)
Siedzi ptaszek na drzewie op. 32, słowa Adam Asnyk (przed 1907)
Ave Caesar op. 35, słowa Maria Konopnicka
Hymn polskiej młodzieży, słowa kompozytor

– wokalno-instrumentalne:
Akt wiary, kantata na bas, chór męski i orkiestrę, słowa Kornel Ujejski
Pod kolumną wieszcza op. 25, kantata na chór męski i instrumenty dęte lub chór męski a cappella, słowa Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1898)
Kantata na cześć Marii Konopnickiej „Pieśń hołdu” na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę, słowa Anna Neumanowa
Modlitwa wiosenna na chór mieszany, fortepian lub orkiestrę, słowa Maria Konopnicka
Serenada ku uczczeniu Najjaśniejszego Cesarza i Króla Franciszka Józefa I na chór męski i orkiestrę, słowa Stanisław Rossowski
Na Podegrodziu na bas, chór męski, fortepian lub orkiestrę, słowa Stanisław Wyspiański

– na głos z fortepianem:
Trzy piosnki op. 1, słowa Emanuel Geibel (1873)
Abdykacja op. 4, słowa Adam Asnyk (1888)
Między nami nic nie było op. 4, słowa Adam Asnyk (1888)
Z ksiąg Genezy op. 4, słowa Adam Asnyk
Dwie pieśni op. 6, słowa Maria Konopnicka
Z wiosennych tchnień, słowa Marian Gawalewicz (ok. 1893)
Jaśkowa dola, słowa Maria Konopnicka (1894-98)
Swaty op. 14, słowa Maria Konopnicka (1895)
Menuet op. 17, słowa François Coppée
Chanson de printemps op. 17, słowa A. d’Artois
Boléro op. 17, słowa Alfred de Musset
Kurhanek Maryli, słowa Adam Mickiewicz (1897-1907)
W białym dworku op. 37, słowa Kazimierz Laskowski (przed 1903)
Astry op. 40, słowa Adam Asnyk
Paź i Poliksena, słowa Stanisław Wyspiański
Słonko op. 49, słowa Adam Asnyk
Maki op. 50, słowa Kornel Makuszyński (ok. 1916-18)
Rota, słowa Maria Konopnicka
Hymn do zgody, słowa Jan Kochanowski