PrologNa południowych krańcach Polski, u stóp Beskidów, leży w dolinie Popradu niewielkie miasteczko Stary Sącz. Już z daleka widać zabudowania klasztoru z kościołem św. Trójcy, nad którym góruje wieża dzwonnicy i mała wieżyczka sygnaturki. Przed klasztorem, u podnóża wzniesienia, rozpościera się ogrodzony wysokim, kamiennym parkanem rozległy ogród klasztorny - wspina się po skarpie aż do samych zabudowań. Z szosy widać w nim owocowe drzewa, grządki i rzędy wysokich tyczek z wijącą się na nich fasolą, a pomiędzy nimi kapliczki... |
Pierwsze zabytki muzyki polskiej - pierwsi polscy kompozytorzyJednak profesjonalna muzyka zachodnioeuropejska była w Polsce już wcześniej. Dotarła tu wraz z chrześcijaństwem, które potwierdzone zostało chrztem pierwszego historycznego władcy Polski - Mieszka I w roku 966. Najstarszą polską pieśnią zachowaną wraz z melodią jest Bogurodzica, swoisty hymn narodowy. Pochodzi w z końca XIII wieku, ale fragment melodii zaczerpnięty został ze znanego już w X wieku hymnu procesyjnego. Nie znamy jej autora czy też autorów.Najstarszym znanym z imienia kompozytorm polskim był dominikanin, Wincenty z Kielc, autor officium Dies adest celebris napisanego około roku 1255 na cześć biskupa Stanisława, polskiego świętego z XI wieku. |
Barok w muzyce polskiejOkres baroku w muzyce polskiej otwiera Mikołaj Zieleński, autor opublikowanego w 1611 roku w Wenecji monumentalnego zbioru Offertoria et Communiones totius anni przeznaczonego na cały rok kościelny. W swoich kompozycjach stosuje Zieleński technikę polichóralną, charakterystyczną dla szkoły weneckiej, której głównym przedstawicielem był Giovanni Gabrieli. Z barokiem włoskim wiązała się twórczość mszalna innych wybitnych kompozytorów tego okresu, Marcina Mielczewskiego i Bartłomieja Pękiela. |
Opera polska Opera - nowy, barokowy gatunek muzyczny - pojawiła się w Polsce za sprawą królewicza Władysława Wazy już w 1628 roku. Na dworze króla Zygmunta III wystawiono wówczas "idyllę rybacką" nieznanych dzisiaj autorów, zatytułowaną Galatea. W 1635 zainaugurował działalność teatr króla Władysława IV Wazy - z okazji podpisania traktatu pokojowego z Moskwą wystawiono utwór pod tytułem Giuditta. Nie zachowała się żadna opera z tamtych czasach, wiemy jednak, że do śmierci Władysława IV w roku 1648 wystawiono ich na dworze królewskim kilkanaście. Autorem librett był przeważnie sekretarz królewski Virgilio Puccitelli, muzykę pisali członkowie królewskiej kapeli - między innymi słynny kompozytor włoski Marco Scacchi - partie wokalne wykonywali znakomici włoscy śpiewacy. Warszawa była po Florencji, Rzymie, Mantui i Bolonii piątym miastem w Europie kultywującym ten nowy gatunek muzyczny.Po śmierci Władysława IV, wielkiego mecenasa teatru, zainteresowanie operą zmalało. Dopiero August III Sas przywrócił operowy blask Warszawie. Na jego dworze działał w latach 1730-63 jeden z najbardziej cenionych wówczas kompozytorów europejskich, Johann Adolf Hasse. |
Kompozytorzy polscy przed Chopinem i jemu współcześniRomantyzm w muzyce polskiej poprzedzała działalność kompozytorów rozwijających klasyczne formy pieśniarskie, fortepianowe i symfoniczne. Pierwszą polską symfonię napisał około roku 1740 Jacek Szczurowski. Twórcami symfonii byli również tacy kompozytorzy, jak uczeń Haydna - Franciszek Lessel i nauczyciel Chopina - Józef Elsner.Współcześni Chopinowi twórcy polscy pozostawali w cieniu jego geniuszu, dużą sławą cieszyli się natomiast kompozytorzy-wirtuozi: pianistka Maria Szymanowska oraz skrzypkowie - Karol Lipiński, z powodzeniem rywalizujący z Paganinim, i Henryk Wieniawski. |
Fryderyk Chopin (1810-1849) - Kalendarium życia i wykaz utworówFryderyk Chopin urodził się 1 marca (albo według niektórych historyków 22 lutego) 1810 roku we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu. Jego ojciec Mikołaj był Francuzem z Lotaryngii, który przywędrował do Polski w 1787 roku, wraz z wracającym do kraju Janem Adamem Weydlichem. Weydlich zarządzał dobrami hrabiego Michała Paca we wsi Marainville, skąd pochodził Mikołaj Chopin. Matka Fryderyka, Justyna z Krzyżanowskich, była powinowatą hrabiny Ludwiki Skarbkowej, właścicielki dóbr w Żelazowej Woli. Chopinowie mieszkali w oficynie jej dworu, Mikołaj był guwernerem synów hrabiego. Dnia 23 kwietnia Fryderyk Franciszek Chopin został ochrzczony w kościele św. Rocha w niedalekim Brochowie.W październiku Mikołaj Chopin zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim i rodzina Chopinów przenosi się do Warszawy... |
Stanisław Moniuszko (1819-1872)Urodził się 5 maja 1819 roku w Ubielu niedaleko Mińska. Po krótkim okresie nauki domowej pod kierunkiem matki Elżbiety, kształcił się w grze na fortepianie od 1827 roku u Augusta Freyera w Warszawie, zaś od 1830 – u Dominika Stefanowicza w Mińsku. W 1836 roku, podczas pobytu w Wilnie, poznał swoją przyszłą żonę – Aleksnadrę Müllerównę. W 1837 roku wyjechał na studia do Berlina, gdzie uczył się prywatnie harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, dyrektora Towarzystwa Muzycznego „Singakademie”. Odbywał także praktykę, prowadząc chóry i akompaniując śpiewakom, poznawał wielki repertuar operowy, oratoryjny i symfoniczny oraz proces przygotowywania dzieł do wystawienia i technikę dyrygowania, biorąc udział w próbach prowadzonych przez Rungenhagena oraz goszczącego wówczas w Berlinie Gaspara Spontiniego.Po trzyletnim pobycie w Berlinie w 1840 roku Moniuszko powrócił do kraju... |
Henryk Wieniawski (1835-1880)Urodził się 10 lipca 1835 roku w Lublinie. Jego ojciec Tadeusz był znanym chirurgiem, matka Regina, z domu Wolff, bardzo dobrze grała na fortepianie. Dom Wieniawskich był prawdziwym lubelskim salonem. Odwiedzali go wybitni artyści, tu odbywały się koncerty, spotkania literackie i dyskusje. Zaważyło to nie tylko na późniejszej drodze życiowej Henryka Wieniawskiego, ale także dwóch jego braci, z których starszy, Julian (pseudonimem Jordan), został pisarzem i publicystą, natomiast młodszy, Józef, poświęcił się karierze pianistycznej.Pierwszą nauczycielką Henryka była jego matka, potem zaś uczył się u Jana Hornziela, skrzypka Teatru Wielkiego w Warszawie i Stanisława Serwaczyńskiego, solisty i koncertmistrza Opery Budapeszteńskiej. W 1843 roku, mając osiem lat, wyjechał do Paryża... |
Muzyka polska przełomu XIX i XX wiekuEpoka pochopinowska w muzyce polskiej upłynęła pod znakiem rosnących wpływów muzyki niemieckiej, w szczególności Mendelssohna, Schumanna i Wagnera. Spadkobiercą Moniuszki w dziedzinie opery obwołano Władysława Żeleńskiego, który w operze Stara baśń nawiązuje bezpośrednio do idei dramatu Wagnera z jego „unendliche Melodie”.Międzynarodową sławę zdobył Ignacy Jan Paderewski, bardziej jednak dzięki swojej działalności pianistycznej, niż kompozytorskiej. Był również znanym politykiem, walczył o niepodległość dla Polski. W odrodzonej w roku 1918 Polsce został premierem. Spory sukces odniosła jego jedyna opera Manru napisana na zamówienie Opery Drezdeńskiej i tam wystawiona w 1901 roku, później zaś w Pradze, Zurychu, Nowym Jorku, Filadelfii, Bostonie, Chicago, Kijowie, Nicei, Monte Carlo i w Bonn. |
Mieczysław Karłowicz i Młoda PolskaZachowawczemu charakterowi muzyki polskiej reprezentowanej przez twórczość takich kompozytorów, jak Żeleński i Paderewski, przeciwstawiła się na przełomie wieków grupa twórców zwana "Młodą Polską". Najwybitniejszym jej przedstawicielem był Karol Szymanowski, największy polski kompozytor po Chopinie. Po okresie zainteresowania ekspresjonizmem Skriabina oraz impresjonizmem Debussy'ego ukształtował Szymanowski na bazie najnowszych zdobyczy muzyki europejskiej własny styl, przeniknięty duchem polskiej tradycji. |
Mieczysław Karłowicz (1876-1909)Urodził się 11 grudnia 1876 roku w Wiszniewie. Dzieciństwo, do szóstego roku życia, spędził w rodzinnym majątku na Litwie. Po sprzedaży majątku w 1882 rodzina Karłowiczów osiedliła się w Heidelbergu, następnie w 1885 przeniosła się do Pragi, w 1886 – do Drezna, a w 1887 zamieszkała na stałe w Warszawie. W Heidelbergu i Dreźnie Mieczysław Karłowicz uczęszczał do szkół ogólnokształcących, od 1888 uczył się w szkole realnej W. Górskiego w Warszawie. Wychowany od najmłodszych lat w atmosferze miłości do muzyki, podczas pobytu za granicą poznał muzykę operową i symfoniczną, m.in. dzieła Bizeta, Webera, Brahmsa, Smetany. Od siódmego roku życia uczył się prywatnie gry na skrzypcach, w Dreźnie i Pradze, a następnie w Warszawie u Jana Jakowskiego. W latach 1889-95 był uczniem Stanisława Barcewicza, równocześnie uczył się harmonii u Zygmunta Noskowskiego i Piotra Maszyńskiego, następnie zaś kontrapunktu i form muzycznych u Gustawa Roguskiego. W tych latach zaczął także komponować... |
Karol Szymanowski (1882-1937)Urodził się 3 października 1882 roku w Tymoszówce na Ukrainie. Dzieciństwo spędził w rodzinnej miejscowości. W 1889 roku rozpoczął naukę gry na fortepianie najpierw pod kierunkiem ojca, potem w szkole muzycznej u Gustawa Neuhausa w Elizawetgradzie. W latach 1901-05 studiował u Marka Zawirskiego (harmonia) i Zygmunta Noskowskiego (kontrapunkt i kompozycja) w Warszawie. W tym czasie poznał Pawła Kochańskiego, Artura Rubinsteina, Grzegorza Fitelberga, Stanisława Ignacego Witkiewicza „Witkacego” i Stefana Żeromskiego. W 1905 roku odbył, wspólnie z Witkacym, pierwszą podróż do Włoch. W tym samym roku wraz z Grzegorzem Fitelbergiem, Ludomirem Różyckim i Apolinarym Szeluto założył Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich, działającą pod mecenatem Władysława Lubomirskiego i promującą twórczość polskich kompozytorów współczesnych... |
Polska muzyka współczesnaW okresie międzywojennym większość kompozytorów polskich związana była z powstałym w 1926 roku w Paryżu Association des Jeunes Musiciens Polonais i studiowała u Vincenta d'Indy'ego, Paula Ducasa, Alberta Roussela oraz Nadii Boulanger. Dominował wówczas w muzyce polskiej styl neoklasyczny. Najwybitniejszą jego przedstawicielką była Grażyna Bacewicz. Tuż przed II wojną światową powstały pierwsze utwory Witolda Lutosławskiego, Romana Palestra i Andrzeja Panufnika. Odbywający się w kwietniu 1939 roku w Warszawie i Krakowie XVII Festiwal International Society for Contemporary Music otwierał muzyce polskiej szerokie perspektywy, które unicestwił wybuch wojny. Muzyka polska była przez okupantów tępiona jako przejaw ducha narodowego, wykonywania muzyki Chopina zakazano. Odbywały się jedynie konspiracyjne koncerty... |