Szeligowski Tadeusz
-
Kompozytor
kompozytor i pedagog; ur. 13 września 1896, Lwów; zm. 10 stycznia 1963, Poznań. W osiemnastym roku życia ukończył (z odznaczeniem) gimnazjum klasyczne i Galicyjskie Konserwatorium Muzycznym we Lwowie, gdzie uczył się gry na fortepianie w klasie Vilema Kurza oraz teorii muzyki u Stanisława Niewiadomskiego. W 1918 rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, wieńcząc je otrzymanym w 1922 dyplomem i tytułem doktora praw. W latach 1921-28 studiował muzykologię (jako ekstern) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jeszcze w 1923 przeniósł się do Wilna. W latach 1925-27 wykładał historię muzyki w tamtejszym konserwatorium muzycznym. W 1929 jako stypendysta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wyjechał na dalsze studia do Paryża, gdzie doskonalił swoje umiejętności w zakresie kompozycji pod kierunkiem Nadii Boulanger oraz instrumentacji u Paula Dukasa. Po powrocie w 1931 wykładał teorię i kompozycję w Poznańskim Konserwatorium Muzycznym. Lata wojny przetrwał w Wilnie, pracując jako organista w kościele Św. Kazimierza.
W 1945 pełnił funkcję dyrektora Państwowej Szkoły Średniej i Umuzykalnienia w Lublinie. W 1947 doprowadził do otwarcia Państwowej Wyższej Szkoły Operowej w Poznaniu i stanął na jej czele. Został również I dyrektorem Filharmonii Poznańskiej. W latach następnych kierował katedrami kompozycji w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie i Poznaniu. W 1950 otrzymał tytuł profesora. W latach 1951-54 sprawował funkcję prezesa Zarządu Głównego Związku Kompozytorów Polskich. W 1961 powołał do życia Festiwal „Poznańska Wiosna Muzyczna”.
Tadeusz Szeligowski był laureatem wielu konkursów kompozytorskich: w 1930 otrzymał wyróżnienie za Suitę archaiczną na orkiestrę (1930) na Konkursie Kompozytorskim im. Henryka Melcera w Warszawie, w 1932 – wyróżnienie za oratorium Psalm XVI (1931) na Konkursie Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych w Poznaniu, w 1934 – I nagrodę za pieśń Regina coeli laetare na chór (1934) na Konkursie Małopolskiego Związku Towarzystw Śpiewaczych i Muzycznych we Lwowie, w 1938 – dwie pierwsze nagrody za Psalm radosny in memoriam Guillaume Dufay na chór mieszany (1938) i Pieśń żeglarzy na chór mieszany (1938) na Konkursie Miesięcznika „Śpiewak” w Warszawie, w 1948 – II nagrodę za Kantatę o sporcie „100 m” na głos solo, chór i orkiestrę (1948) na Konkursie Olimpijskim Związku Kompozytorów Polskich, w 1949 – II nagrodę (pierwszej nie przyznano) za dialog muzyczny Panicz i dziewczyna na sopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1948-49) na Konkursie Polskiego Radia i Ministerstwa Kultury i Sztuki na pieśń do słów Adama Mickiewicza, III nagrodę za Sonatę d-moll na fortepian (1949) na Konkursie Kompozytorskim im. Fryderyka Chopina oraz wyróżnienie za pieśń Arion na tenor z fortepianem (1949) na Konkursie na pieśń do słów Aleksandra Puszkina.
Ponadto został uhonorowany: w 1950 – Nagrodą Państwową II stopnia za Wesele lubelskie na sopran, chór mieszany i małą orkiestrę symfoniczną (1948), suitę z baletu Paw i dziewczyna (1948) i pieśń Arion, w 1951 – Nagrodą Państwową I stopnia za operę Bunt żaków (1951), w 1957 – Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za operę Krakatuk (1954), zaś w 1963 – Nagrodą pośmiertną Związku Kompozytorów Polskich za całokształt twórczości oraz Nagrodą pośmiertną Polskiego Radia i Telewizji za operę-oratorium radiowe Odys płaczący na głosy recytujące, chór i orkiestrę symfoniczną (1962).
Twórczość
Dziwne wydawać się mogą te sformułowania w zestawieniu z egzystującym dzisiaj w polskim środowisku muzycznym przekonaniem o konserwatyzmie Szeligowskiego. Jeżeli jest ono nawet do pewnego stopnia prawdziwe, to nie może dotyczyć wcześniejszego okresu twórczości Szeligowskiego. Tadeusz Szeligowski był w swoim czasie entuzjastą nowej muzyki. Podczas I wojny światowej zafascynowała go muzyka Debussy’ego i pod jej wpływem uznał się za „wiecznego niewolnika nowej muzyki”. Na muzyczne nowości pozostał zawsze otwarty, choć sam w swojej twórczości przeszedł na pozycje istotnie konserwatywne, a przynajmniej eklektyczne. Jeszcze przed II wojną światową głosił pogląd, że muzyka – także współczesna – powinna być przeznaczona dla wszystkich, wobec czego nowatorstwo i eksperyment powinny mieć granice określone możliwościami percepcyjnymi zwykłych słuchaczy. „Dzieło powstające w oderwaniu od tradycji jest dzieckiem już od chwili poczęcia martwym” – mawiał swoim studentom w latach czterdziestych i pięćdziesiątych. Ale w roku 1961 powołał do życia Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej „Poznańska Wiosna Muzyczna”, gdzie miała być prezentowana muzyka nowa we wszystkich jej przejawach, również tych całkiem awangardowych.
Kompozycje
Z chłopa król, uwertura do komedii Piotra Baryki na orkiestrę (1926)
Wariacje na temat pieśni ludowej na fortepian (1927)
Wanda, pieśń na głos i fortepian (1927)
Pieśni ludowe litewskie na głos z fortepianem (1927)
Pieśń litewska na skrzypce i fortepian (1928)
Kwartet smyczkowy nr 1 (1928-29)
Kaziuki, suita na orkiestrę (1928-29)
Pieśni zielone na głos z fortepianem (1929)
Lilie, ballada na głos z fortepianem (1929)
Dęby, elegia na głos z fortepianem (1929)
W olszynie, idylla na głos z fortepianem (1929)
Chmiel, pieśń weselna na głos z fortepianem (1929)
Nos qui sumus, motet na 2 głosy męskie (1929)
O vos omnes, motet na 3 głosy żeńskie (1929)
Timor et tremor, motet na kontralt i tenor (1929)
Koncert na orkiestrę (1930)
Suita archaiczna na orkiestrę (1930)
Dwie pieśni białoruskie na chór mieszany (1930)
Mała suita na orkiestrę (1931)
Psalm XVI, oratorium (1931)
Ricercar na 4 głosy instrumentalne lub wokalne (1931)
Msza łacińska na chór mieszany i organy (1932)
Koncert klarnetowy (1933)
Andante na klarnet i orkiestrę (1933)
Pod okapem śniegu, kolęda na chór mieszany (1933-34)
Wiśnia blues na głos, wiolonczelę i fortepian (1934)
Alegorie kwietne na głos z fortepianem (1934)
Angeli słodko śpiewali, motet na chór mieszany (1934)
Przepióreczka, białoruska pieśń ludowa na chór męski (1934)
Regina coeli laetare, pieśń na chór (1934)
Kwartet smyczkowy nr 2 (1934-35)
Trio na obój, altówkę i wiolonczelę (1935)
Już nam czas, pieśń na chór męski (1935)
Niebieski ptak, suita na orkiestrę (1936)
Epitaphium na śmierć Karola Szymanowskiego na orkiestrę smyczkową (1937)
Rybi bal, pieśń na zespół dziecięcy (1937)
Pieśń żeglarzy na chór mieszany (1938)
Psalm radosny in memoriam Guillaume Dufay na chór mieszany (1938)
Gitary z Zalamei na fortepian (1938-39)
Suita kolędowa na orkiestrę smyczkową (1939)
Air grave et air gai na rożek angielski i fortepian (1940)
Sonatina na fortepian (1940-41)
Koncert fortepianowy (1941)
Taniec rosyjski na fortepian (1942)
Missa de Angelis na 3 głosy żeńskie (1942)
Msza na chór żeński (1942)
Ave Maria na sopran, chór żeński i organy (1943)
Aria na sopran i organy (1943)
Ave Maria na 3 głosy żeńskie (1943)
Stabat Mater na chór mieszany (1943)
Pange lingua na chór mieszany (1943)
Regina coeli laetare na 3 głosy żeńskie (1943)
Popule meus na 3 głosy żeńskie (1943)
Veni Creator na 3 głosy żeńskie (1943)
Nokturn na wiolonczelę i fortepian (1943)
Taniec na wiolonczelę i fortepian (1943-45)
Poemat na wiolonczelę i fortepian (1943-45)
Pastorale, miniatura na wiolonczelę i organy (1943-45)
Sarabanda, miniatura na wiolonczelę i organy (1943-45)
Suita lubelska na małą orkiestrę (1945)
Kupałowa noc, suita na orkiestrę (1945)
Orientale, miniatura na wiolonczelę i fortepian (1945)
Piosenki do słów Jarosława Iwaszkiewicza na głos i fortepian (1945)
Pięć pieśni ludowych z Lubelszczyzny na chór żeński lub dziecięcy (1945)
Pięć pieśni ludowych z Lubelszczyzny na 3-głosowy chór mieszany (1945)
Cztery pieśni weselne z Lubelszczyzny na chór mieszany (1945)
Siadajcie wszyscy wokoło z nami, suita 12 pieśni popularnych z lat 1810-1875 na chór mieszany (lub sopran i alt) i fortepian (1945)
Tryptyk na sopran i orkiestrę (1946)
Koszałki-opałki, scherzo na chór męski (1946)
Nokturn na orkiestrę (1947)
Zielona brzózko, piosenka na głos z fortepianem (1947)
Dziewczyno moja, pieśń na głos i fortepian (1947)
Od Różana trakt, piosenka na głos z fortepianem (1947)
Paw i dziewczyna, balet w 3 obrazach (1948)
Kantata o sporcie „100 m” na głos solo, chór i orkiestrę (1948)
Suita weselna na sopran, tenor, chór żeński, chór mieszany i fortepian (1948)
Wesele lubelskie na sopran, chór mieszany i małą orkiestrę symfoniczną (1948)
A wyjrzyjcież, pacholęta, pieśń na chór mieszany (1948)
Panicz i dziewczyna, dialog muzyczny na sopran, baryton, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1948-49)
Rapsod na sopran i orkiestrę (1949)
Sonata d-moll na fortepian (1949)
Arion, pieśń na tenor z fortepianem (1949)
Demon, pieśń na tenor z fortepianem (1949)
Gołębie, pieśń na sopran i fortepian (1949)
Bunt żaków, opera w 4 aktach (1951)
Ballada o Kostce Napierskim na głos z fortepianem (1951)
Uwertura komediowa na małą orkiestrę symfoniczną (1952)
Dwie etiudy na podwójne dźwięki na fortepian (1952)
Drobne utwory na fortepian (1952)
Drobiazgi na 4 ręce na fortepian (1952)
Karta serc, kantata na sopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1952)
Zosia, suita na chór z towarzyszeniem orkiestry (1952)
Paw i dziewczyna, suita baletowa na orkiestrę (1953)
Renegat, ballada na bas i orkiestrę lub fortepian (1953)
Kwintet na instrumenty dęte (1953)
Sonata na flet i fortepian (1953)
Piosenka o trzech Mauretankach na głos z fortepianem (1953)
Cztery tańce polskie na orkiestrę symfoniczną (1954)
Krakatuk, opera w 3 aktach z prologiem (1954)
Na łące, suita na 2 fortepiany (1955)
Pieśń 10-lecia [wersja I] na chór mieszany z fortepianem (1955)
Pieśń 10-lecia [wersja II] na chór mieszany a cappella (1955)
Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1955-56)
Mazepa, balet w 3 aktach (1957)
Polskie piosenki miłosne na flety proste (1959)
Teodor Gentleman, opera w 2 aktach (1960)
Soledad, pieśń na głos i fortepian (1960)
Psalm CXVI „Laudate Dominum” na chór mieszany lub chłopięcy (1960)
Odys płaczący i opuszczony, opera-oratorium radiowe na głosy recytujące, chór i orkiestrę symfoniczną (1962)
Rex inclitus (Rex gloriosus) [utwór niedokończony], kantata na głosy solowe, chór i orkiestrę symfoniczną (1962)
Publikacje
artykuły
Szeligowski Stanisław, Szeligowski Tadeusz, Lekcje słuchania muzyki. Zarys metodyki dla szkół umuzykalniających, PWM, Kraków 1947
Tadeusz Szeligowski. Studia i wspomnienia, (pod red. Franciszka Woźniaka), Pomorze, Bydgoszcz 1987
Szantruczek Tadeusz, Tadeusz Szeligowski, Ars Nova, Poznań 1995
Szantruczek Tadeusz, Komponować... i umrzeć. Rzecz o Tadeuszu Szeligowskim, Ars Nova, Poznań 1997
Tadeusz Szeligowski. Wokół twórcy i jego dzieła, (pod red. Teresy Brodniewicz, Janusza Kempińskiego, Janiny Tatarskiej), Ars Nova, Poznań 1998