kompozytor i organista; ur. 13 sierpnia 1929, Grudziądz; zm. 6 kwietnia 2006, Warszawa. Edukację muzyczną rozpoczynał w Gdańsku-Wrzeszczu w 1946r. w Państwowej Szkole Muzycznej I stopnia – dyplom z fortepianu. Naukę kontynuował w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w klasie organów (dyplom 1950). Studiował w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie grę na organach u Feliksa Rączkowskiego (1950- 55) oraz kompozycję u Tadeusza Szeligowskiego (1952-59). W okresie nauki pracował jako organista w wielu parafiach Gdańska (Oliwa, Wrzeszcz) i Warszawy. W trakcie studiów koncertował także we Wrocławiu. 

Został laureatem międzynarodowych konkursów kompozytorskich: 1961 - Wyróżnienie w na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskim w Vercelli za Wariacje fortepianowe "Karol Szymanowski in memoriam" (1953); 1962 – II Nagroda w Concours Musical Prince Rainier III de Monaco za Medytacje na sopran, organy i perkusję; 1963 – I Nagroda w Concours Musical Prince Rainier III de Monaco za balet Oczekiwanie; 1969 - III Nagroda na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu za Dialoghi (1964); 1989 – II Nagroda Brighton Festival za Oratorium (1982). Był również laureatem: 1960 - Nagrody Komitetu do spraw Radia i Telewizji za muzykę do programów i spektakli radiowych dla dzieci; 1962 – Nagrody Polskiego Radia; 1965 – Nagrody Komitetu do spraw Radia i Telewizji za ilustrację muzyczną do słuchowisk radiowych, a w szczególności do Pobożnej Marty Tirso de Moliny i Perły Steinbecka; 1968 - Nagrody Zespołowej Komitetu do spraw Radia i Telewizji za wkład w inaugurację sceny muzycznej TV; 1971 – Nagrody Ministra Kultury i Sztuki za Enfiando per orchestra; 1975 - Nagrody Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży w dziedzinie muzyki ze szczególnym uwzględnieniem opery-balet-pantomimy Bardzo śpiąca królewna (1973); 1981 – Nagrody Związku Kompozytorów Polskich; 1985 – Nagrody Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za wybitne osiągnięcia w dziedzinie muzyki symfonicznej; 1994 - Nagrody im. Włodzimierza Pietrzaka za wybitny dorobek kompozytorski w muzyce religijnej, ze szczególnym uwzględnieniem medytacji Du sollst nich töten!/Nie zabijaj!, poświęconych pamięci ks. Popiełuszki i pastora Bonhoeffera; 2000 - Johann-Wenzel-Stamitz Preis, nagroda Gildii Artystów w Esslingen za twórczą działalność na rzecz zbliżenia i porozumienia Niemiec ze wschodnimi sąsiadami na polu kultury.

W latach 1954-77 współpracował z Teatrem Polskiego Radia jako twórca muzyki do sztuk i słuchowisk. Był autorem muzyki do 183 słuchowisk, 78 spektakli teatralnych (m.in. dla takich scen stołecznych, jak: Teatr Powszechny, Teatr Narodowy, Teatr Dramatyczny, Teatr Polski; a także dla wielu teatrów w innych ośrodkach Olsztyn, Łódź, Kraków itd.), 12 przedstawień Teatru Telewizji i co najmniej 7 filmów (dokumentalnych, animowanych lub krótkometrażowych).

Od roku 1977 poświęcił się własnej twórczości kompozytorskiej. Współpracował z wieloma wybitnymi wykonawcami. W pierwszej kolejności tworzył dzieła dedykowane swojej żonie – Halinie Łukomskiej, wybitnej polskiej śpiewaczce (Medytacje 1961, Ajelet, córka Jeftego 1967, Salmo gioioso 1970, Taka sobie muzyka 1977, Carmen biblicum 1980). Współpracował także z Andrzejem Hiolskim (Ajelet, córka Jeftego 1967, Wordsworth Songs 1976), Wandą Wiłkomirską (Dialoghi 1964), Jerzym Maksymiukiem (Warstwy czasu1978), Eduardem Brunnerem (Clarinetto divertente 1976, Musica per clarinetto e quattro archi 1985), Gerdem Zacherem (Jubilate 1974), Janem Łukaszewskim i in.

Dzieła baletowe Blocha zawdzięczamy z kolei bliskim kontaktom z wrocławskim Teatrem Pantomimy Henryka Tomaszewskiego (Idę 1963, Sen 1963, Byk 1965, Gilgamesz 1968, film baletowy Salome1968, Zwierciadło 1975). Jako autor muzyki scenicznej komponował także z myślą o najmłodszych słuchaczach np. opera-balet-pantomima Bardzo śpiąca królewna (1973), czy musical Bajka o skrzypcowej duszy (1978).

W latach 80. XX wieku nawiązał ścisłą współpracę z artystami i zespołami kręgu niemieckojęzycznego: m.in. Wolfgangiem i Marianne Boettcher, Ursulą Trede-Boetcher, Peterem Schwarzem, Ulfem Hoelscher, zespołem Meissner Kantorei 1961 i in. Pisał muzykę na zamówienia krajowe: Polskie Radio, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień”, Filharmonia Narodowa, Komitet Obchodów Tysiąclecia Miasta Gdańsk, PWM, Ministerstwo Kultury i Sztuki oraz zagraniczne: miasto Bonn, Berliner Festwochen, Salzburger Festspiele, Wittener Tage für neue Kammermusik, Bolzano Festival Bozen, Sommerliche Musiktage Hitzacker, Schleswig-Holstein Musik Festival, Magyar Radio i in. Od roku 1987 współpracował z malarką Ingeborg zu Schleswig-Holstein. Do cykli jej obrazów powstały monumentalne utwory wokalno-instrumentalne: Denn Dein Licht kommt/Albowiem nadejdzie światłość Twoja (1987), Du sollst nich töten!/Nie zabijaj! (1991) oraz orkiestrowy Empor/Wzwyż (1993).

W latach 1977-79 oraz 1983-87 pełnił funkcję wiceprezesa Związku Kompozytorów Polskich, a w 1979-87 był przewodniczącym Komisji Programowej Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień”.

Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1969) i Krzyżem Oficerskim (1979) Orderu Odrodzenia Polski. W 2006, pośmiertnie, został odznaczony Złotym Medalem "Zasłużony Kulturze - Gloria Artis".

aktualizacja: 2001, 2006 (Małgorzata Kosińska), 2024 Joanna Schiller-Rydzewska

Na charakter twórczości i formy artystycznej działalności Blocha w dużej mierze wpłynęły doświadczenia domu rodzinnego. Ojciec kompozytora- Julian był organistą kościoła Farnego w Grudziądzu, prowadził tam chór parafialny, tworzył również muzykę na potrzeby tego zespołu. Już jako dziecko miał więc Bloch możliwość obcowania z muzyką organową, improwizowaną, chóralną.

"Wcześnie znalazłem się w samym środku muzykowania. Ojciec zabierał mnie codziennie pod rękę, a na spotkaniach chóru pozwalał mi śpiewać sopranem”- wspominał.

Trudny okres okupacji spędził Bloch w Grudziądzu, ale tuż po wojnie w roku 1945, po krótkim pobycie we wsi Lipinki, wyjechał do Gdańska, gdzie uzupełniał wykształcenie ogólne i muzyczne.

"Gdy patrzę z perspektywy lat myślę, że Gdańsk był dla mnie najcudowniejszy. Wszyscy byli życzliwi. Często wracam do Gdańska , bo lubię chodzić po tych zaułkach”.

Po przenosinach do Warszawy w 1950 zasłynął jako organista-improwizator grając m.in. w kościele pallotynów. W okresie studiów domeną jego twórczości była muzyka organowa. W roku 1954 rozpoczął wieloletnią (trwającą do 1977) współpracę z Polskim Radiem, jako autor muzyki do słuchowisk i przedstawień Teatru Polskiego Radia.

"Praca w radiu była niezwykle nerwowa. Ciągle trzeba było pisać na wczoraj, ale bardzo ją lubiłem”.

W latach 1977-1999 odbył szereg ważnych zagranicznych podróży koncertowych, podczas których dyrygował swoimi dziełami, prowadził wykłady i spotkania ze studentami.

Bogatą i różnorodną twórczość Blocha charakteryzuje fazowość rozwoju. W swoich wczesnych dziełach (Wariacje na fortepian 1953, Fantazja 1953, Sonata 1954, Concertino 1958) niezależnie od swobodnie stosowanej chromatyki Bloch pozostawał pod wpływem neoklasycyzmu, a w jego utworach organowych pobrzmiewają echa improwizatorskich zdolności kompozytora. Pierwszym zwiastunem poszukiwań w sferze warsztatowej była VII wariacja z cyklu Wariacji na fortepian, w której pojawiają się elementy dodekafonii. Kontynuacja tych zabiegów po roku 1959 stała się istotnym elementem techniki kompozytorskiej. Można je zaobserwować lokalnie w Espressioni (1959), Medytacjach (1961). Najbardziej jednoznacznie jednak dodekafonia eksponowana jest w balecie Oczekiwanie (1963), gdzie seria porządkuje w znacznej mierze układy horyzontalne i wertykalne utworu. Charakterystycznym zabiegiem jest u Blocha traktowanie materiału serii na wzór tradycyjnego motywu melodycznego, lub tematu (Oczekiwanie 1963). W nurcie silnie awangardowym sytuuje się także napisane dla Haliny Łukomskiej Salmo gioioso (1970), gdzie spotykają się elementy dodekafonii, aleatoryzmu i poszukiwań sonorystycznych zarówno w partii wokalnej, jak i towarzyszącego jej zespołu instrumentów.

Po okresie ekscytacji technikami awangardy Bloch konsekwentnie segregował i selekcjonował środki techniczne w udany sposób łącząc je z elementami tradycji muzycznej (obecność linii melodycznej, tradycyjna logika etapów rozwoju formy, fazowe kształtowanie środków ekspresji). Zdobycze te również charakteryzują kolejną fazę twórczości inicjowaną przez Warstwy czasu (1978), w której do głosu dochodzi tematyka religijna, mistyczna i silnie kontemplacyjna emocjonalność (Anenaiki 1979, Oratorium 1982, Bleibe bei uns, Herr 1986). Jest to wyraźny zwrot w sferze twórczych idei przy dalszej eksploatacji wcześniejszych zdobyczy warsztatowych. Ostatecznie kompozytor sięga do dzieł monumentalnych, które potęgują wyrazowo przesłanie ideowe (Denn Dein Licht kommt 1987; Du sollst nicht töten 1991; Hac festa die 1996; Oratorium Gedanense 1997).

W centrum twórczości Blocha pozostaje jej silna ekspresyjność wyrastająca wprost z kategorii sonorystycznych. Zabiegi o charakterze brzmieniowym, jak narastanie, kumulowanie, nawarstwianie i oddynamizowanie struktur dźwiękowych są znakiem rozpoznawczym twórczości kompozytora. W sposobie zagospodarowywania przestrzeni dźwiękowej pobrzmiewają tu także echa myślenia organowego (jak technika registracji). Kompozytor wykorzystuje całą gamę środków nasycania ekspresji, na które obok wysublimowanej dynamiki składają się środki harmoniczne (wielowarstwowe brzmienia mono lub polistrukturalne), fakturalne (zagęszczanie, rozrzedzanie płaszczyzn brzmieniowych) i obsadowe. Te zabiegi obserwujemy zarówno w dziełach wokalno-instrumentalnych i scenicznych o wyraźnym zakorzenieniu treściowym (Espressioni 1959, Oczekiwanie 1963, Ajelet, córka Jeftego 1967, Wordsworth’s Songs 1976, Nie zabijaj! 1991), jak i autonomicznych (Dialoghi 1964, Warstwy czasu 1978, Oratorium 1982), niezależnie od fazy twórczości. W obszarze eksperymentów sonorystycznych sytuuje się także Clarinetto divertente (1976) - swoiste studium możliwości artykulacyjno-brzmieniowych klarnetu.

Jednym z najciekawszych eksperymentów brzmieniowych Blocha są  Anenaiki (1979) - utwór napisany na 16-głosowy mieszany chór a cappella, dedykowany Janowi Pawłowi II. W książce programowej WJ kompozytor tak pisał o źródłach inspiracji utworu: "Anenaiki to w zasadzie słowiańskie określenie starego melizmatycznego śpiewu greckiego. W licznych tekstach śpiewów liturgicznych, używanych w Bizancjum, a następnie w Rosji w XI i XII wieku (później również w wieku XVI i XVII), wstawiano bizantyjskie intonacyjne formuły modalne oparte na takich sylabach, jak "ananeanes”, "neanes”, "nana”, "hagia”, "aneanes”, "neeanes”, "aanes”, "nagie”. Badania muzykologiczne wykazały istnienie zbliżonej maniery w starohebrajskim śpiewie synagogalnym, w religijnych śpiewach Manichejczyków (III i IV wiek) oraz w śpiewie tunezyjskich Beduinów” (Książka programowa WJ 1979). Osią dzieła jest nieklasyczny tekst, w który gdzieniegdzie wplecione zostały pojedyncze słowa starocerkiewnej liturgii słowiańskiej (warażajete, zwezda, pokazujete, sołnieca) oraz fraza łacińskiego Credo: Deum de Deo, lumen de lumine. Środki, jakimi Bloch buduje religijną aurę wyrastają z zespołowej techniki polifonicznej wypracowanej na gruncie takich utworów instrumentalnych, jak Warstwy czasu. Charakterystyczną cechą Anenaików jest także miksturowanie wielogłosu wokalnego z wykorzystaniem klasterów półtonowych i mikrotonów. W zakresie formy Bloch często sięgał po znane z tradycji układy wieloczęściowe, z których preferował trzyczęściową formę repryzową (Oczekiwanie 1963). Odrębne podejście do formy odnajdujemy w Dialoghach (1964) opartych na konstrukcji lustrzanej, i Enfiando (1970), gdzie formę kształtuje dynamika (trzyfazowa konstrukcja wykorzystująca narastanie, kulminację i opadanie napięć).

Obszerna twórczość sceniczna kompozytora wyrasta z fascynacji sztuką teatru. W swoich pięciu baletach Bloch dość swobodnie traktuje związki z librettem. Dwa z nich funkcjonują jako suity orkiestrowe (Oczekiwanie 1963, Gilgamesz 1968), a balet Oczekiwanie wystawiano pod wieloma innymi tytułami, jako muzykę do innego libretta baletowego. Znacznie silniej Bloch podkreśla związki znaczeniowe muzyki ze słowem w operze radiowej Ajelet, córka Jeftego (1967). Podobnie dzieje się w innych dziełach wokalno- instrumentalnych wykorzystujących tekst słowny, zwłaszcza w wielkich dziełach oratoryjnych o religijnym przesłaniu (Denn Dein Licht kommt 1987, Nie zabijaj! 1991, Hac festa die 1996). Z kolei w Carmen biblicum (1980) kompozytor naśladuje barokową technikę figur retorycznych.

Wyjątkowe miejsce zajmują w twórczości Blocha kompozycje dla najmłodszych słuchaczy. Tu w pełni ujawnia się mistrzostwo w operowaniu kolorystyką brzmieniową (Bardzo Śpiąca Królewna 1973), elementami ilustracyjnymi (Depesza 1963) i groteskowymi. Oprócz wymienionych pozycji kompozytor napisał wiele piosenek dla dzieci i utwory na dziecięce zespoły instrumentalne: Chodzenie po klawiszach na cztery małe ręce i perkusję też niedużą na fortepian i perkusję (1981), Jazda na gapę przez Europę na cztery małe ręce i perkusję też niedużą na fortepian i perkusję (1982). Wykorzystał w nich współczesne techniki wykonawcze w sposób w pełni przystępny dla kilkuletnich dzieci.

W swej twórczości łączył Bloch doskonałe operowanie kompozytorskim warsztatem z niekonwencjonalnymi efektami kolorystycznymi i silną emanacją środkami wyrazu. Kompozytor w sposób niebanalny przełamywał stylistyczne konwencje zarówno te, wypracowane przez wielowiekową tradycję, jak i stojące u podstaw muzycznej awangardy. Konsekwencja w stosowaniu wyrafinowanych środków ekspresyjnych i brzmieniowych decyduje o wyraźnej odrębności stylu Blocha podczas całej jego twórczej drogi.

 Joanna Schiller-Rydzewska

• Fantasia per organo (1953)
• Wariacje fortepianowe „Karol Szymanowski in memoriam” (1953)
• Elegia na skrzypce i fortepian (1954)
• Sonata per organo (1954)
• Piosenki dla dzieci na głosy i zespół instrumentalny (1956-79)
• Concertino na skrzypce solo, orkiestrę smyczkową, fortepian i perkusję (1958)
• Espressioni per soprano ed orchestra (1959)
• Impressioni poetiche na chór męski i orkiestrę do tekstu Jana Kasprowicza (1959)
• Medytacje na sopran, organy i perkusję (1961)
• Voci balet w jednym akcie na sopran, baryton i orkiestrę kameralną (1962)
• Depesza na chór dziecięcy, dwa fortepiany i perkusję (1963)
• Oczekiwanie balet w jednym akcie (1963)
• Dialoghi per violino ed orchestra (1964)
• Byk balet w jednym akcie (1965)
• Ajelet, córka Jeftego opera-misterium w jednym akcie (1967)
• Gilgamesz balet-pantomima w jednym akcie (1968)
• Gilgamesz muzyka baletowa w wersji koncertowej (1969)
• Enfiando per orchestra (1970)
• Salmo gioioso per soprano e cinque fiati (1970)
• Pan Zagłoba musical (1971)
• Bardzo śpiąca królewna opera-balet-pantomima w jednym akcie (1973)
• Jubilate per organo (1973-74)
• Poemat o Warszawie na recytatora, chór mieszany i orkiestrę (1974)
• Z gwiazdą w Cudobudzie pastorałka mazowiecka na 18 solistów-wokalistów oraz zespół instrumentalny (1974)
• Zwierciadło balet-pantomima na taśmę (1975)
• Wordsworth Songs na baryton i orkiestrę kameralną (1976)
• Clarinetto divertente miniature per clarinetto solo (1976)
• Taka sobie muzyka cykl pieśni na sopran i orkiestrę (1976-77)
• Głos milczenia balet-pantomima na taśmę (1977)
• Piosenki dla dzieci na głos i fortepian (1977)
• Filigranki na fortepian (1978)
• Warstwy czasu na 15 instrumentów smyczkowych (1978)
• Bajka o skrzypcowej duszy musical dla dzieci (1979)
• Anenaiki na 16-osobowy chór mieszany a cappella (1979)
• Carmen biblicum na sopran i dziewięć instrumentów (1980)
• Chodzenie po klawiszach na cztery małe ręce i perkusję też niedużą na fortepian i perkusję (1981)
• Notes for alto saxophone (1981)
• Jazda na gapę przez Europę na cztery małe ręce i perkusję też niedużą na fortepian i perkusję (1982)
• Oratorium na organy, smyczki i perkusję (1982)
• Supplicazioni per violoncello e pianoforte (1983)
• Canti per coro ed organo (1984)
• A Due per saxofono, clarinetto basso, vibrafono e marimbafono (1984)
• Musica per clarinetto e quattro archi (1984-85)
• Forte, piano e forte per organo solo (1985)
• Zostań Panie z nami muzyka o zmierzchu na orkiestrę (1986)
• Duetto per violino e violoncello (1986)
• Albowiem nadejdzie światłość Twoja psalmodia na recytatora, organy, chór i orkiestrę (1987)
• Skrzypce i organy (1988)
• Exaltabo Te, Domino per coro misto (1988)
• Lauda per soprano, alto, percussione e quattro archi (1988)
• Musica per tredici ottoni (1988)
• Litania Ostrobramska na chór mieszany i orkiestrę (1989)
• Nie zabijaj! medytacje na baryton, wiolonczelę, chór i orkiestrę (1989-90)
• Fanfare Hochzeitsgeschenk für Blechbläser (1991)
• Trio per violino, violoncello e pianoforte (1992)
• Wzwyż na orkiestrę (1993)
• Wypłoszona pieśń na baryton, altówkę, wiolonczelę i fortepian do słów Else Lasker-Schüler (1994)
• Infiltrazioni per due violini Béla Bartók in memoriam (1995)
• Hac festa die per organo, coro ed orchestra (1996)
• Oratorium Gedanense 1997 per organo, coro misto ed orchestra (1996-97)
• Drei Stücke fűr Saxophon-Kammer-Orchester (1998)
• Pieśń przed zaśnięciem na sopran, chór 4 sopranów i zespół instrumentalny (2002)
• W Górze nad nami, medytacje na 4 soprany, 4 alty, 4 tenory, 4 basy i organy (2003)

Kompozytorzy mówią – Augustyn Bloch, "Ruch Muzyczny” 1971 nr 11, s. 5-8.

Perkowska Małgorzata, Bloch Augustyn, w: Encyklopedia Muzyczna PWM (część biograficzna pod red. Elżbiety Dziębowskiej), t. "ab”, PWM, Kraków 1979.

"Niebyt określa moją świadomość". Z Augustynem Blochem rozmawia Mieczysław Kominek, "Ruch Muzyczny” 1989 nr 15, s. 3-5, 26-27.

Homma Martina, Augustyn Bloch, w: Komponisten der Gegenwart (Hg. Hanns-Werner Heister, Walter-Wolfgang Sparren), edition text + kritik, München 1992–

Widłak Elżbieta, Bloch Augustyn, w: Encyklopedia Muzyczna PWM (część biograficzna pod red. Elżbiety Dziębowskiej), t. "ab – suplement”, PWM, Kraków 1998.

Gojowy Detlef, Augustyn Bloch. Ein Komponistenleben in Polen, Bela Verlag, Köln 1999.

Homma Martina, Bloch Augustyn (Hipolit), w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. Stanley Sadie), vol. 3, Macmillan Publishers Limited, London 2001.

Łukaszewski Marcin T., Augustyn Bloch nie żyje, "Muzyka21" 2006 nr 5, s. 11.

Schiller-Rydzewska Joanna, Augustyn Bloch – twórca, dzieło, osobowość artystyczna, Warszawa, UMFC, 2016.