kompozytor, pianista, improwizator i pedagog pochodzenia węgierskiego; ur. 20 grudnia 1939, Budapeszt; zm. 29 czerwca 2024, Warszawa. W Budapeszcie ukończył średnią szkołę muzyczną w klasie fortepianu. Uczestniczył w rewolucji węgierskiej 1956 roku, co pozbawiło go możliwości zdobycia wyższego wykształcenia na Węgrzech. Od 1961 mieszkał w Polsce. Studiował grę na fortepianie w klasie Margerity Trombini-Kazuro i kompozycję u Witolda Rudzińskiego (oba dyplomy z wyróżnieniem) w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie.

Został laureatem I nagrody I Ogólnopolskiego Konkursu Improwizacji Fortepianowej (1968) i nagrody "Orfeusz” przyznanej przez Sekcję Krytyków Stowarzyszenia Polskich Muzyków za wykonanie utworów Tomasza Sikorskiego na 32. Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień” (1989).

Jako kompozytor i solista występował w kraju oraz za granicą na wielu festiwalach (m.in. na Warszawskiej Jesieni, Poznańskiej Wiośnie Muzycznej, Warszawskich Spotkaniach Muzycznych, Festiwalu „Musica Polonica Nova” we Wrocławiu, Festiwalu w Łańcucie, Forum im. Witolda Lutosławskiego, Festiwalu Pianistyki Polskiej w Słupsku, Biennale Zagreb, Budapesti Zenei Hetek, Donaueschinger Musiktage, Festiwal Pianistyczny w Bergamo-Brescia, Festival d’été de Lanaudière w Quebec, Nordiske Musikdage, Recontres Internationales de Musique Contemporaine Metz). Koncertował z szeregiem polskich i zagranicznych orkiestr (m.in.: Orkiestra Filharmonii Narodowej w Warszawie, WOSPR / NOSPR w Katowicach, Orkiestrą Radia Moskiewskiego, SWF w Baden-Baden, Filharmonii Stołecznej Sztokholmu), pod batutą wielu sławnych dyrygentów (Jerzy Maksymiuk, Witold Rowicki, Antoni Wit, Ernest Bour, Michael Andreas Gielen, Eberhard Kloke i in.).

Współpracował z wybitnymi artystami, m.in. Jerzym Artyszem, Andrzejem Hiolskim, Heinzem Holligerem, Romanem Jabłońskim, Jadwigą Kotnowską, Kwartetem Wilanów, Haliną Łukomską, Olgą Pasiecznik, Jadwigą Rappé, Warsztatem Muzycznym Zygmunta Krauze, występował w duecie fortepianowym z Jerzym Witkowskim (w latach 1970-1999), następnie z Iwoną Mironiuk (od 1997). Z zespołem Kawalerowie Błotni wykonuje m.in. partytury fotograficzne.

Prawykonywał dzieła wybitnych polskich kompozytorów (m.in. Pianophonie Kazimierza Serockiego, Wariacji na temat Paganiniego Rafała Augustyna, Dwóch Etiud Pawła Szymańskiego). Dokonał nagrań archiwalnych dla Polskiego Radia i Telewizji oraz radiostacji zagranicznych muzyki takich polskich twórców, jak Zbigniew Penherski, Andrzej Panufnik, Kazimierz Serocki, Paweł Szymański, Zbigniew Rudziński, Krzysztof Penderecki, Edward Pałłasz i in., przyczyniając się do ich międzynarodowego sukcesu. Współpracował ponadto ze Studiem Eksperymentalnym Polskiego Radia, tworząc wraz z Krzysztofem Wodiczką eksperymentalne projekty artystyczne, w tym Instrument-Laboratorium Perkusyjne, Same tranzystory.

Obok Zygmunta Krauze i Andrzeja Bieżana, był jednym z pierwszych artystów w Polsce, którzy w duchu instrumentalnej muzyki konkretnej odkrywali nowe możliwości brzmieniowe fortepianu i wykorzystywali je w improwizacji.

Od 1972 pracował jako pedagog improwizacji fortepianowej i kompozycji na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie; prowadził również zajęcia w Szkole Muzycznej II stopnia im. Fryderyka Chopina w Warszawie oraz w Akademii Muzycznej Łodzi (w latach 1989-2014). W 1998 otrzymał tytuł profesora sztuk muzycznych. W 2017 roku nadano mu tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina.

Wielokrotnie zapraszany był przez krajowe ośrodki akademickie (Białystok, Bydgoszcz, Cieszyn, Gdańsk, Katowice, Kraków, Poznań, Wrocław), a także instytucje węgierskie (Liszt Ferenc Zeneművészeti Egyetem w Budapeszcie, Debreceni Egyetem Zeneművészeti Kar, Pécsi Tudományegyetem) w celu wygłoszenia ilustrowanych wykładów na temat kreatywnej pedagogiki i nauczania improwizacji. Prowadził kursy improwizacji fortepianowej dla uczniów i nauczycieli szkół artystycznych I i II stopnia, wykłady i warsztaty improwizacji fortepianowej na letnich Mistrzowskich Kursach Współczesnej Muzyki Fortepianowej i Wokalnej w Bystrzycy Kłodzkiej i Świdnicy (od 1996). Współpracował ponadto z Ferencem Lantosem i Márią Apagyi, twórcami kreatywnej pedagogiki muzyczno-wizualnej i założycielami Wolnej Szkoły Artystycznej w Pécs na Węgrzech.

Szabolcs Esztényi w 1988 otrzymał medal Związku Kompozytorów Polskich za popularyzację polskiej muzyki współczesnej, a w 1993 – doroczną Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich. W 2009 został odznaczony przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. Na Walnym Zjeździe ZKP w 2023 roku nadano mu godność członka honorowego Związku.

aktualizacja: 2003, 2008 (Małgorzata Kosińska), 2014 (Anna Iwanicka), 2023, 2024 (Wiktoria Antonczyk)

Umiejętność improwizowania to szczególna zdolność muzyczna. Kiedyś była wśród muzyków umiejętnością powszechną. Wspaniałymi improwizatorami byli Bach i Beethoven, wiele utworów Liszta to zapisane improwizacje. Liszt reprezentuje zresztą przypadek wyjątkowo harmonijnego zespolenia talentu kompozytora i wykonawcy, a to jest właśnie charakterystyczna cecha improwizatora. Dzisiaj umiejętność prawdziwego improwizowania należy wśród muzyków „poważnych” do rzadkości, muzykę i życie muzyczne zdominowała partytura, która ulotne dźwięki zamienia w trwałe i niezmienne znaki. Improwizacja kwitnie natomiast w jazzie i jest podstawą muzyki jazzowej. Praktykę improwizacji można jeszcze spotkać w kościołach, ale tylko wśród zdolniejszych i bardziej ambitnych organistów, a tych jest już niewielu.

Na tym tle Szábolcs Esztényi – pianista, kompozytor i pedagoa – stanowił wyjątkowe zjawisko. Uprawiał improwizacje w kilku muzycznych dziedzinach: improwizował na fortepianie, komponował utwory „improwizowane”, wreszcie uczył improwizacji w Akademii Muzycznej i w średniej szkole w Warszawie. To właśnie nauczanie improwizacji wyróżniało Szábolcsa Esztényi’ego w sposób szczególny. Czy jednak można umiejętności improwizacji nauczyć?

"Ależ tak – odpowiadał w wywiadzie udzielonym miesięcznikowi «Studio» – przecież każdy z nas niemal bez przerwy improwizuje w życiu. Przecież prowadząc rozmowę, właśnie improwizujemy. Oczywiście – pewne ramy zakreśla temat rozmowy. Improwizacja w muzyce polega dokładnie na tym samym. Skąd się bierze łatwość, z jaką improwizujemy rozmawiając? Ponieważ robimy to niemal od urodzenia, najpierw naśladując słowa «mama», «tata», potem ucząc się na coraz wyższych stopniach abstrakcji. W końcu osiągamy poziom, kiedy nie myślimy już o języku, o odmianie wyrazów, deklinacji. To samo trzeba zrobić z improwizacją w muzyce, muzyka to przecież mowa dźwięków, żywy język. Trzeba więc spowodować, żeby dźwięki były środkiem swobodnej wypowiedzi. To można uzyskać przez naukę improwizacji od przedszkola po akademię muzyczną. Jeszcze w XIX wieku improwizacja była sztuką powszechną. Wystarczy wymienić Liszta, Chopina – oni byli równocześnie pianistami, znakomicie improwizowali, każdy aranżował, transkrybował, wykonywał utwory przyjaciół. To byli muzycy w najpełniejszym tego słowa znaczeniu. (...) A muzyka to tworzenie i odtwarzanie. Zarówno kompozytor, jak i wykonawca powinni czuć obie te dziedziny. Chciałbym, żeby kompozytor miał radość wykonawczą, a wykonawca – poczucie tworzenia. Improwizacja jest takim aktem twórczo-odtwórczym, dzięki któremu muzyk może się harmonijnie rozwijać. I o to mi chodzi w mojej pedagogice. Chciałbym, żeby moi adepci rozwijali się harmonijnie, żeby byli w sensie muzycznym, artystycznym mądrzy, spokojni. Spokój jest nam przecież w tej epoce ogromnie potrzebny. To era brutalnej konkurencji, materializmu i barbarzyństwa. Ogromna gonitwa, brak czasu, brak cierpliwości. Aż boli. Ja uprawiam pedagogikę – tak mniemam – humanistyczną, nie chcę nikogo kreować, idzie mi tylko o harmonijną edukację przyszłego muzyka zawodowca. Chcę wyzwolić z każdego pełnię człowieczeństwa, ono tkwi w każdym z nas, nie wolno tylko poddać się straszliwej presji naszych okrutnych czasów”.

Mieczysław Kominek

Sześć utworów na fortepian (1967)

Kwartet smyczkowy (1967)

Quartetto per batteria (1968)

Concerto per orchestra sinfonica e pianoforte (1969)

Andante na dwóch statycznych i trzech ruchomych wykonawców [współautor: Krzysztof Wodiczko] (1969)

Instrument Laboratorium Perkusyjne na aktora i media elektroniczne [współautor: Krzysztof Wodiczko] (1969)

Intermezzo nr 2 na flet, puzon, perkusję, fortepian i kartonowe pudła do gry dla publiczności (1970)

Same tranzystory na 8 do 20 pełnozakresowych odbiorników tranzystorowych z użytkownikami [współautor: Krzysztof Wodiczko] (1970)

Concerto na taśmę i fortepian (1971)

Znak jakości: 1, muzyka konceptualna [współautor: Krzysztof Wodiczko] (1972)

Duo na dwa fortepiany (1972)

Concertino per due pianoforti (1973)

Motet na 3 recytatorów polskich (z amplifikacją) (1973-74)

Sześć etiud na dwa fortepiany (1979)

Muzyka kreowana nr 1 in memoriam Andrzej Bieżan na fortepian (1987)

Muzyka kreowana nr 3 in memoriam Tomasz Sikorski na fortepian (1989)

Muzyka kreowana nr 4 in memoriam 1956 na fortepian i taśmę (1990)

Wanderer-Phantasy na fortepian (1994)

Cykadiana na fortepian preparowany (1994)

All Ungarese collage na fortepian - muzyka improwizowana z uwzględnieniem utworów Zoltana Kodálya i Béli Bartóka (1994)

Muzyka kreowana nr 5 na fortepian (1995)

Bramy ogrodu na dwa fortepiany (1999)

Dedykacja na dwa fortepiany (2002)

Trzy nowe etiudy na dwa fortepiany (2003)

Muzyka do przedstawienia poetycko-literackiego O ćwierć wyżej na fortepian totalny (2003)

Bez tytułu na fortepian (2005)

Toccata na 2 fortepiany (2006)

Muzyka kreowana pamięci prof. A. Karużasa na fortepian (2007)

Spojrzenie z oddali na alt i 2 fortepiany (2007)

Metamorfozy na głos i fortepian totalny (2009)

Dzwony na fortepian totalny z komputerowym przekształceniem dźwięku [współautor: Tadeusz Sudnik] (2010)

Torus z projektu Chopout na interaktywny komputer i Disklavier [współtwórcy projektu Chopout: Krzysztof Czaja, Andrzej Kopeć] (2010)

Kamienie niepamięci z cyklu Partytury fotograficzne wersja na fotografie i dwa fortepiany – muzyka improwizowana do fotografii Mariusza Wideryńskiego [współautor: Jerzy Kornowicz, autorzy koncepcji cyklu: Ryszard Latecki i Mariusz Wideryński] (2011)

ENIGMA? muzyka kreowana na fortepian solo (2012)

Introduzione e Toccatina per pianoforte (2015)

Gronau-Osińska Alicja, Esztényi Szabolcs László, w: Almanach Kompozytorów Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie, t. I, Akademia Muzyczna w Warszawie, Warszawa 2004

Borys Klaudia, Improwizacja fortepianowa Szabolcs Esztényiego, wydanie II poprawione, Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, Warszawa 2009