Kamieński Łucjan
-
kompozytor, muzykolog
W 1939 został aresztowany przez Gestapo pod zarzutem działalności antyniemieckiej, a fragmenty jego publikacji (w których dowodził polskości Pomorza i Kaszub) znalazły się na zorganizowanej w Poznaniu wystawie Wrogowie Rzeszy. Zwolniono go dzięki interwencji żony (niemieckiej śpiewaczki). Pozostawał pod nadzorem policji. Pracował jako archiwista w Bibliotece im. Raczyńskich w Poznaniu. W 1941 podpisał niemiecką listę narodową.
Po wojnie oskarżono go o współpracę z hitlerowcami i działanie na szkodę Polski. Po głośnym procesie i stwierdzeniu braku dowodów współpracy, za podpisanie Volkslisty otrzymał wyrok 3 lat więzienia, utraty mienia i praw obywatelskich. Po złagodzeniu wyroku uzyskał ułaskawienie, a ostatecznie w 1960 sąd zarządził zatarcie wcześniejszego skazania. Kamieński został jednak odsunięty od pracy w środowisku akademickim. Zamieszkał w Toruniu, gdzie uczył w latach 1949-57 w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej. W latach pięćdziesiątych prowadził indywidualne badania nad muzyką ludową Kaszub i zarejestrował 150 płyt miękkich.
Twórczość
Kamieński wypracował nowoczesne metody badań etnograficznych i dokumentowania polskiego folkloru. Stworzył model pracy terenowej, ustanawiając przy tym zasadę bardzo uszczegółowionego opisu zbieranych materiałów (Pieśni z Kaszub Południowych, 1936). Wykształcił model pracy badawczej dla kolejnych pokoleń polskich etnomuzykologów. W badaniach pieśni ludowej (Monografia pieśni zmówinowej z Kaszub Południowych, 1935) na równi traktował jej warstwę muzyczną i słowną, za podstawę klasyfikacji biorąc całość logomeliczną, a nie tylko melodię (jak na przykład Bela Bartók). W prowadzonych badaniach interesował go problem genezy i ewolucji gatunków muzycznych oraz całych regionów kulturowych.
Spośród hipotez badawczych Kamieńskiego niektóre utraciły już aktualność. Kamieński opierał się na teorii dyfuzji kulturowej, zakładającej, że wytwory kultury rozprzestrzeniają się poza jej granice zarówno w przestrzeni geograficznej, jak i społecznej. Sugerował istnienie w kulturze pomorskiej i kaszubskiej wpływów szwedzkich. Przemiany pierwotnej polskiej pentatoniki w skalę durową łączył z wpływem skandynawskiej „kultury bazunowej”.
W postawie Kamieńskiego i w prowadzonych przez niego badaniach zaznaczał się kult polskości. Rekonstruowanie rozwoju pieśni ludowej na terenach Pomorza, Kaszub i Wielkopolski służyło udowodnieniu istnienia w tych regionach źródeł polskiej kultury. Prace z zakresu muzykologii historycznej (jak badania postaci Jana Stobeusza z Grudziądza) ukazywały powiązania kompozytorów działających w niemieckim obszarze kulturowym z kulturą polską. Zajął się historią tańców polskich, analizując rozwój poloneza w II połowie XVIII wieku.
Łucjan Kamieński był inicjatorem powstania oraz - w latach 1928-31 - prezesem pierwszej organizacji zrzeszającej polskich muzykologów - Polskiego Towarzystwa Muzykologicznego (funkcje wiceprezesów sprawowali Adolf Chybiński oraz Zdzisław Jachimecki). PTM miało wspierać rozwój naukowy polskiej muzykologii, reprezentować ją w międzynarodowych organizacjach muzykologicznych. Zakładano wydawanie zabytków muzyki polskiej oraz prac naukowych. Wobec braku zgodnej współpracy środowiska naukowego i w obliczu zbyt ambitnie zakreślonych celów stowarzyszenia, ogromne zaangażowanie Kamieńskiego nie wystarczyło dla zrealizowania żadnej znaczącej inicjatywy w ramach stowarzyszenia. Nie powiodło się przeprowadzenie w środowisku muzykologicznym ankiety na temat głównych zadań polskiej muzykologii. W planach pozostało zorganizowanie I Zjazdu Muzykologów Polskich w Poznaniu w 1931 roku. Działalność stowarzyszenia została zawieszona.
Łucjan Kamieński jest twórcą polskiej etnomuzykologii. Stworzył on - obok Adolfa Chybińskiego i Zdzisława Jachimeckiego - naukowe podstawy nie ukształtowanej jeszcze polskiej muzykologii.
Kompozycje
60 Arbeitslieder na głos i fortepian do słów własnych
Thamar, dramat muzyczny
Pieśni ludowe polskie na głos i fortepian op. 20
Sonata d-moll na skrzypce i fortepian op. 18
Fantaisie sur des Noëls Polonais (Kolędy Polskie) pour piano seul op. 17
Kołem, oj kołem..., pieśń na głos z fortepianem do słów Lucjana Rydla
Choćbym nie chciał, pieśń na głos z fortepianem do słów Lucjana Rydla
Pieśń o morzu naszym na głos z fortepianem
Pobudka na 4-głosowy chór męski i orkiestrę dętą
Kurdesze studenckie na głos z fortepianem do słów własnych
5 Pieśni wielkopostnych na chór męski a cappella
Kaszebście nuti (Pieśni kaszubskie), 13 pieśni na głos z fortepianem
Damy i huzary, opera komiczna do libretta kompozytora według Aleksandra Fredry
Rola, wielkopolska pieśń ludowa na chór męski a cappella
Publikacje
książki
Die Oratorien von Johann Adolf Hasse, Lipsk 1912
Z badań nad śpiewem i muzyką ludu polskiego, Wilno 1934
artykuły
Mannheim und Italien, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” X, 1908/09
Vom Fortschritt in der Musik, „Wissenschaftliche Beilage der Vossischen Zeitung”, Berlin 1911 nr 36-38
Musikhistorische Grenzforschungen, [w: księdze pamiątkowej Antona Seidla], Regensburg [Ratyzbona] 1913
Zum Tempo rubato, „Archiv für Musikwissenschaft” I, 1918/19
Musik und Musikwissenschaft, „Allgemeine Musikzeitung” 1922 nr 2-4
Misja Beethovena, „Muzyka” 1927 nr 4
Jan Stobeusz z Grudziądza, „Rocznik Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego «Pomerania»”, Poznań 1928
Zur Entwicklung der Polonaise bis Beethoven, [w: księdze kongresu Beethovenowskiego], Wiedeń 1928
O polonezie staropolskim, „Muzyka” 1928 nr 5
Z badań nad folklorem muzycznym Wielkopolski, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1932 nr 3
Diafonia ludowa w Pieninach, „Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” 1933 nr 1
Budujemy naukę o polskiej pieśni ludowej, „Muzyka” 1934 nr 11
Monografia pieśni zmówionej z Kaszub południowych,, „Polski Rocznik Muzykologiczny” I, Stowarzyszenie Miłośników Dawnej Muzyki w Warszawie, Warszawa 1935
Szlakiem pieśni kaszubskiej, „Kurier Literacko-Naukowy”, dodatek do „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, Kraków 1936 nr 69, 76, 83, 90, 97, 100
Śpiew i muzyka ludu wielkopolskiego, „Lutnia” 1939 nr 2
edycje krytyczne, redakcje naukowe
Pieśni z Kaszub południowych, w: Pieśni ludu pomorskiego, cz. I, seria I, Toruń 1936
Śpiewnik wielkopolski. Na jeden lub więcej głosów, Wielkopolski Związek Teatrów Ludowych, Poznań 1936
Śpiewnik pomorski. Na jeden lub więcej głosów, Wielkopolski Związek Teatrów Ludowych, Poznań 1938
Literatura
Michałowski Kornel, Polskie Towarzystwo Muzykologiczne w latach 1928-1931, „Muzyka” 1979 nr 3, s. 21-33
Bielawski Ludwik, Kamieński Łucjan, Encyklopedia Muzyczna PWM (część biograficzna pod red. Elżbiety Dziębowskiej), t. „klł”, PWM, Kraków 1997
Tatarska Janina, Łucjan Kamieński - twórca polskiej etnomuzykologii, w: Muzykologia na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w latach 1974-1999. Tradycje, działalność i dokumentacja (pod red. Macieja Jabłońskiego, Danuty Jasińskiej, Jana Stęszewskiego), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1999
Kamieński Łucjan, O biologii pieśni, Wstęp i wybór tekstów: Bożena Muszkalska, PoznańskieTowarzystwoPrzyjaciół Nauk, Poznań 2011
Łucjan Kamieński (1885-1964) as an Ethnomusicologist and Man in his Works and Letters, „Musicology Today”, t. 12 (2012), 94-131