etnograf, folklorysta i kompozytor. Urodził się 22 lutego 1814 w Przysuchej w powiecie opoczyńskim. Był synem Juliusza – inżyniera-geodety, przybyłego w 1798 do Polski z Prus oraz Karoliny z domu Mercoeur, pochodzącej z rodziny francuskiej.
Po kilkuletnim pobycie w Opoczyńskiem, Juliusz Kolberg został powołany na stanowisko profesora Katedry Geodezji, Miernictwa i Topografii Uniwersytetu Warszawskiego. Rodzina na trwałe związała się ze środowiskiem intelektualnym i artystycznym Warszawy. Kolbergowie zamieszkali w oficynie Pałacu Kazimierzowskiego, gdzie bywali wybitni przedstawiciele świata nauki i sztuki, a najczęściej sąsiedzi: Samuel Bogumił Linde, Mikołaj Chopin i Kazimierz Brodziński. Z Fryderykiem Chopinem był w bliskiej przyjaźni starszy brat Oskara – Wilhelm.
W latach 1823-1830 Oskar Kolberg uczęszczał do Liceum Warszawskiego. Równocześnie pobierał naukę gry na fortepianie u Franciszka Vettera (1824-1830). Po przymusowym zamknięciu Liceum w 1830 (w ramach restrykcji ze strony władz carskich, spowodowanych wybuchem Powstania Listopadowego), 16-letni Oskar podjął pracę jako księgowy w kantorze bankowym Samuela Fraenkla. Pracował tu w latach 1830-1833 oraz od 1841 do 1844. Jednocześnie kontynuował studia muzyczne – od 1830 pod kierunkiem Józefa Elsnera, w latach 1832-1834 u Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, w latach 1835-1836 pod kierunkiem Karla Friedricha Girschnera i Karla Friedricha Rungenhagena w Berlinie.
Początkowo Kolberg wiązał swoją przyszłość z karierą kompozytorską, jednak jego debiut w 1836 przeszedł bez echa. Pod koniec lat 30-tych zaczął przejawiać zainteresowanie folklorem. Od 1838, podczas wypraw w gronie przyjaciół: literatów, malarzy, muzyków (m.in. Józefa Konopki, Emila Jenikego, Teofila Lenartowicza, Ignacego Marcelego Komorowskiego, Cypriana Kamila Norwida, Wojciecha Gersona), notował pieśni i melodie ludowe w okolicach Warszawy, ok. 1840 miał już ich ponad 600. W latach 1842-1845 wydał w 5-ciu zeszytach swój pierwszy zbiór – Pieśni ludu polskiego. Zawierał on 125 melodii ludowych, opracowanych na głos i fortepian. W latach 1846-1847 opublikowało 90 kolejnych (od nr 126), również w układzie na głos i fortepian. Zbiór ten spotkał się jednak z krytyką za naruszenie prostoty melodii, niewłaściwe opracowanie harmoniczne i wprowadzanie przygrywek. Mimo głosów krytycznych Kolberg nadal opracowywał melodie ludowe na głos i fortepian oraz publikował je w ramach artykułów: O pieśniach litewskich oraz Pieśni czeskie i słowackie („Dzwon Literacki”, 1846), Pieśni ludu weselne („Biblioteka Warszawska”, 1847), Pieśni ludu obrzędowe. Kogutek, gaik, okrężne („Album Literacki”, 1848). Od 1845 przez 12 lat pracował jako urzędnik w zarządzie kolei żelaznej warszawsko-wiedeńskiej. Jednocześnie podjął systematyczne badania terenowe, początkowo na Mazowszu, z czasem objął nimi cały obszar dawnej Rzeczpospolitej.
W latach 50-tych odniósł sukces w zakresie muzyki – w 1853 odbyły się, w wykonaniu amatorów, prywatnie premiery dwóch obrazów z życia ludu: Króla pasterzy i Scen w karczmie. Król pasterzy doczekał się także wystawienia siedmiu przedstawień w Teatrze Wielkim w 1859.
Jednocześnie współpracował z warszawskimi czasopismami – pisał artykuły o tematyce ludowej, jak również z zakresu historii muzyki do „Biblioteki Warszawskiej”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Kłosów”. Od 1859 do 1868 był współredaktorem Encyklopedii powszechnej Samuela Orgelbrandta, dla której opracował ok. 150 haseł.
W latach 1856-1857 zaczęły ukazywać się zeszyty Pieśni ludu polskiego, zawierające ponad 400 melodii ludowych w formie autentycznej, bez opracowania harmonicznego. Zostały one przyjęte entuzjastycznie i bardzo wysoko ocenione. Kolberg planował wydawanie dalszych tomów pieśni, jednak do kontynuacji serii w systematycznym układzie nie doszło. W 1865 ukazał się I tom dzieła pt. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seria I. Sandomierskie. Odtąd realizował tę nową koncepcję poprzez cykle monografii regionalnych, tworzących obraz XIX-wiecznej kultury ludowej. W 1867 wydał Kujawy jako serię III i IV Ludu..., traktując tym samym Pieśni ludu polskiego z 1857 jako serię I, a Sandomierskie jako serię II swojego dzieła. Bezskutecznie szukał pomocy finansowej dla swego przedsięwzięcia. Brak materialnego wsparcia edycji, sytuacja polityczna w Królestwie Polskim oraz obietnica subwencji ze strony Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, skłoniły go do opuszczenia na zawsze Warszawy w 1871. Zamieszkał pod Krakowem – najpierw w Mogilanach, u przyjaciela, towarzysza pierwszych wędrówek, Józefa Konopki, a następnie w Modlnicy we dworze Juliana, brata Józefa, gdzie spędził 13 lat. Bliskość Krakowa, związek z jego środowiskiem naukowym, ówczesne warunki polityczne w Galicji stwarzały znacznie lepsze możliwości pracy niż te, na które pozwalała sytuacja w zaborze rosyjskim.
W 1873 Oskar Kolberg został członkiem-korespondentem Krakowskiej Akademii Umiejętności, a w 1874 przewodniczącym sekcji etnologicznej Komisji Antropologicznej Akademii. W 1878 udał się na światową wystawę do Paryża. Za swoje wydawnictwa, eksponowane w dziale etnograficznym pawilonu austriackiego, otrzymał brązowy medal. Był jednym z patronów naukowych zorganizowanej w 1880 wystawy etnograficznej w Kołomyi.
Jesienią 1884 opuścił Modlnicę i przeniósł się do Krakowa, gdzie żył i pracował w warunkach niezwykle skromnych. Świadomy upływu czasu, wydawał pośpiesznie kolejne tomy swojego dzieła. W 1885 ukazał się tom I nowej serii Obrazy etnograficzne, którą prowadził równolegle do Ludu.... W tym samym roku odbył ostatnią podróż badawczą w Sanockie i Przemyskie. 31 maja 1889 Kolberg obchodził jubileusz 50-lecia pracy, zorganizowany przez krakowskie środowisko naukowe i artystyczne. Z okazji jubileuszu otrzymał w 1889 członkostwo honorowe Cesarskiego Towarzystwa Miłośników Przyrody, Antropologii i Etnografii w Moskwie oraz członkostwo Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i Warszawskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”. W lipcu tego samego roku zamieszkał w domu swego przyjaciela, późniejszego wykonawcy jego testamentu – Izydora Kopernickiego, który po śmierci Kolberga wydał II część Chełmskiego oraz Przemyskie.
Oskar Kolberg zmarł 3 czerwca 1890 w Krakowie.
Po II wojnie światowej Polskie Towarzystwo Ludoznawcze zainicjowało sprawę udostępnienia spuścizny Kolberga, którą uznano za najważniejszą dla polskiej etnografii muzycznej. Prace przygotowawcze rozpoczęte zostały w 1958. W 1960, uchwałą Rady Państwa, zostało zaakceptowane wydanie Dzieł wszystkich Oskara Kolberga. Przygotowanie wydania powierzano specjalistom różnych dziedzin – etnografom, etnomuzykologom, muzykologom i filologom. W 1961 rozpoczęto wznawianie wszystkich tomów Ludu....
W 1974 ustanowiono Nagrodę im. Oskara Kolberga przyznawaną twórcom ludowym, działaczom ruchu folklorystycznego oraz naukowcom.

WAŻNIEJSZE KOMPOZYCJE:

– na fortepian:
Valse
Dwa mazury
Mazur
Six polonoises
Kujawiak według znanego tematu
Kujawiaki w stylu gminnym
Six contredanses
Fantaisie sur un thème polonais
Kujawiaki
Deux valses
Mazourkas et autres danses
Deux études
Trois études
Dwa mazury
Sześć kujawiaków
Grande marche
Polka
Grande valse brillante
Mazur
Nasze sioła
Mazur
Polka
Mazourkas et autres danses polonaises
Mazurka d’après un thème populaire

– pieśni na chór:
Psalm LXXXV na chór mieszany i fortepian lub organy
Do smutnego przyjaciela na 4-głosowy chór męski, słowa Stefan Witwicki

– pieśni na głos z fortepianem:
Talizman, autor tekstu nieznany
Pod twym okienkiem, słowa Julian Heppen
Młodo zaswatana, słowa Józef Bohdan Zaleski
Rojenia wiosenne, słowa Józef Bohdan Zaleski
Śpiew poety, słowa Józef Bohdan Zaleski
Do dziewczyny, słowa Gustaw Zieliński
Ułan polski, słowa Edmund Wasilewski
Gdy na górach świta dzionek, słowa Józef Bohdan Zaleski
Dumny Kochanek, słowa Konstanty Zakrzewski
Krakowiak, autor tekstu nieznany
Dumka, słowa Teofil Lenartowicz
Co mi tam, słowa Józef Bohdan Zaleski
Jaskółka, słowa Seweryna Duchińska-Pruszakowa
Kochanka do gwiazdy, słowa Stefan Witwicki
On zginął, słowa Julian Heppen
Przyczyna, słowa Stefan Witwicki
Westchnienie za rodzinną chatką, słowa Józef Bohdan Zaleski
Wiosna, słowa Stefan Witwicki
Wyjazd, słowa Stefan Witwicki
Zakochana, słowa Józef Bohdan Zaleski
Piszczałeczko jedyna, autor tekstu nieznany
Kukułeczko moja siwa, autor tekstu nieznany

– sceniczne:
Król pasterzy, opera sielska w 1 akcie, libretto Teofil Lenartowicz
Scena w karczmie czyli Powrót Janka, obrazek wiejski ze śpiewami, libretto według Janek spod Ojcowa Jana Kantego Gregorowicza
Pielgrzymka do Częstochowy, libretto kompozytor według Seweryny Duchińskiej-Pruszakowej [nieukończone]


WYDANIA DZIEŁ KOLBERGA: (Dzieła wszystkie Oskara Kolberga / pierwodruk)

Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce:
T. 1. Pieśni ludu polskiego (1961 / 1857)
T. 2. Sandomierskie (1962 / 1865)
T. 3. Kujawy I (1962 / 1867)
T. 4. Kujawy II (1962 / 1867)
T. 5. Krakowskie I (1962 / 1871)
T. 6. Krakowskie II (1963 / 1873)
T. 7. Krakowskie III (1963 / 1874)
T. 8. Krakowskie IV (1962 / 1875)
T. 9. Wielkie Księstwo Poznańskie I (centralne) (1963 / 1875)
T. 10. Wielkie Księstwo Poznańskie II (południowo-zachodnie) (1963 / 1876)
T. 11. Wielkie Księstwo Poznańskie III (północne) (1963 / 1877)
T. 12. Wielkie Księstwo Poznańskie IV (całe) (1963 / 1879)
T. 13. Wielkie Księstwo Poznańskie V (1963 / 1880)
T. 14. Wielkie Księstwo Poznańskie VI (1962 / 1881)
T. 15. Wielkie Księstwo Poznańskie VII (1962 / 1882)
T. 16. Lubelskie I (1962 / 1883)
T. 17. Lubelskie II (1962 / 1884)
T. 18. Kieleckie I (1963 / 1885)
T. 19. Kieleckie II (1963 / 1886)
T. 20. Radomskie I (1964 / 1887)
T. 21. Radomskie II (1964 / 1888)
T. 22. Łęczyckie (1964 / 1889)
T. 23. Kaliskie i Sieradzkie I (1964 / 1890)
T. 24. Mazowsze I (Polne) (1963 / 1885)
T. 25. Mazowsze II (Polne) (1963 / 1886)
T. 26. Mazowsze III (Leśne) (1963 / 1887)
T. 27. Mazowsze IV (Stare) (1964 / 1888)
T. 28. Mazowsze V (Stare) (1964 / 1890)
T. 29. Pokucie I (1962 / 1882)
T. 30. Pokucie II (1963 / 1883)
T. 31. Pokucie III (1963 / 1888)
T. 32. Pokucie IV (1962 / 1889)
T. 33. Chełmskie I (1964 / 1890)
T. 34. Chełmskie II (1964)
T. 35. Przemyskie (1964)
T. 36. Wołyń (1964)
T. 37-38. Miscellanea (w przygotowaniu)
T. 39. Pomorze (1965)
T. 40. Mazury Pruskie (1966)
T. 41. Mazowsze VI (Polne, Leśne) (1969)
T. 42. Mazowsze VII (Stare, uzupełnienia) (1970)
T. 43. Śląsk (1965)
T. 44. Góry i Pogórze I (1968)
T. 45. Góry i Pogórze II (1968)
T. 46. Kaliskie i Sieradzkie II (1967)
T. 47. Podole (1994)
T. 48. Tarnowskie-Rzeszowskie (1967)
T. 49. Sanockie-Krośnieńskie I (1974)
T. 50. Sanockie-Krośnieńskie II (1972)
T. 51. Sanockie-Krośnieńskie III (1973)
T. 52. Białoruś-Polesie (1968)
T. 53. Litwa (1966)
T. 54. Ruś Karpacka I (1970)
T. 55. Ruś Karpacka II (1971)
T. 56. Ruś Czerwona I (1976)
T. 57/1. Ruś Czerwona II/1 (1978)
T. 57/2. Ruś Czerwona II/2 (1979)
T. 58. Materiały do etnografii Słowian wschodnich (w przygotowaniu)
T. 59/1. Materiały do etnografii Słowian zachodnich i południowych. Łużyce (1985)
T. 59/2. Materiały do etnografii Słowian zachodnich i południowych. Czechy, Słowacja (2001)
T. 59/3. Materiały do etnografii Słowian zachodnich i południowych. Słowiańszczyzna południowa (2001)
T. 60. Przysłowia (1967)
T. 61. Pisma muzyczne I (1975)
T. 62. Pisma muzyczne II (1981)
T. 63. Studia, rozprawy i artykuły etnograficzne (1971)
T. 67/1. Pieśni i melodie ludowe w opracowaniu fortepianowym I (1986)
T. 67/2. Pieśni i melodie ludowe w opracowaniu fortepianowym II (1989)
T. 70. Pieśni ludu polskiego. Suplement do T. 1 (2003)
T. 71. Sandomierskie. Suplement do T. 2 (2001)
T. 72. Kujawy. Suplement do T. 3-4 (2009)
T. 73. Krakowskie. Suplement do T. 5-8 (2005)
T. 74. Wielkie Księstwo Poznańskie. Suplement do T. 9-15 (w przygotowaniu)
T. 75. Lubelskie. Suplement do T. 16-17 (1998)
T. 76. Kieleckie. Suplement do T. 18-19 (w przygotowaniu)
T. 77. Radomskie. Suplement do T. 20-21 (2005)
T. 78. Łęczyckie. Suplement do T. 22 (w przygotowaniu)
T. 79. Kaliskie. Suplement do T. 23 (w przygotowaniu)
T. 80. Mazowsze. Suplement do T. 24-28 (w przygotowaniu)
T. 81. Pokucie. Suplement do T. 29-32 (2008)
T. 82. Chełmskie. Suplement do T. 33-34 (2004)
T. 83. Przemyskie. Suplement do T. 35 (w przygotowaniu)
T. 84. Wołyń. Suplement do T. 36 (2002)