Lasoń Aleksander
-
kompozytor, wykonawca
kompozytor, pianista, dyrygent i pedagog; ur. 10 listopada 1951, Siemianowice Śląskie. Urodził się w rodzinie muzycznej - ojciec kompozytora, Zygmunt Lasoń, był skrzypkiem. W roku 1979 ukończył z wyróżnieniem studia kompozytorskie w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach pod kierunkiem prof. Józefa Świdra. Swoje umiejętności uzupełniał podczas kursów, m.in. w Burgas u Tona de Leeuw, Marina Goleminova i Andreya Eshpay’a. W 1984 i 1988 brał udział w Międzynarodowych Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmstadt. W 1981 roku nadano mu stopień naukowy doktora na podstawie pracy I Kwartet smyczkowy (promotor: prof. Józef Świder, recenzent: prof. Marek Stachowski, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach). W 1991 otrzymał stopień naukowy doktora habilitowanego na podstawie pracy II Kwartet smyczkowy (recenzenci: prof. Zbigniew Bujarski, prof. Florian Dąbrowski, prof. Eugeniusz Knapik, Akademia Muzyczna w Krakowie).
Dwukrotnie przyznano mu stypendium Witolda Lutosławskiego (1987 i 1989). Otrzymał również stypendium "Exklusiv” wydawnictwa TONOS International Music Editions (Darmstadt, 1988-1991).
Jest laureatem IV Konkursu Improwizacji Fortepianowej w Gdańsku (1972). Niejednokrotnie zdobywał nagrody konkursów kompozytorskich: II Nagroda na XVIII Konkursie Kompozytorskim im. Grzegorza Fitelberga w Katowicach za I Symfonię (1976), Wyróżnienie na Konkursie Kompozytorskim w Stalowej Woli za Muzykę kameralną nr 1 (1978), Nagroda im. Beethovena Miasta Bonn za II Symfonię „Koncertującą” (1980), II Nagroda na XXIII Konkursie Młodych Związku Kompozytorów Polskich w Warszawie za utwór Góry (1980), Nagroda "Śląskiej Polihymnii” za cykl Muzyki kameralne i Trzy pieśni do słów K. Iłłakowiczówny (1985), Nagroda Burmistrza Miasta Mikołów za skomponowanie i wykonanie APOKALYPSIS III Symfonia "1999” (1999), Nagroda Miasta Tarnowskie Góry w dziedzinie kultury za IV Kwartet smyczkowy (2001).
Na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu uzyskał trzykrotnie wysokie nagrody. W 1980 otrzymał najwyższą punktację i I lokatę za I Symfonię. Dwie jego kompozycje zostały wyróżnione: w 1988 – II Kwartet smyczkowy, w 1997 – Concerto festivo.
Początkowo Aleksander Lasoń działał jako pianista-improwizator, następnie poświęcił się komponowaniu oraz dyrygowaniu. W latach 1996-2006 był dyrygentem Orkiestry Muzyki Nowej, założonej z jego inicjatywy przy Akademii Muzycznej w Katowicach, której celem jest popularyzacja muzyki najnowszej i klasyki XX w.
Obok pracy twórczej prowadzi od 1975 działalność pedagogiczną. Wykłada na Wydziale Artystycznym Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie i w Akademii Muzycznej w Katowicach. W styczniu 2000 otrzymał tytuł naukowy profesora sztuk muzycznych.
Od 1979 roku należy do ZKP. W latach 1986-89 był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej (polskiej sekcji ISCM), a w latach 1990-93 – prezesem Oddziału Związku Kompozytorów Polskich w Katowicach, przez wiele kadencji był przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej Związku Kompozytorów Polskich.
Jego utwory ukazały się nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego, Wydawnictwa Muzycznego "Euterpe", TONOS Music Publishers w Darmstadt i Edition Modern w Monachium. Za osiągnięcia twórcze otrzymał Nagrodę "Exclusiv” wydawnictwa Muzycznego Tonos w Darmstadt (1988-89).
W 1999 roku płytę Polska muzyka współczesna: kwartety smyczkowe (DUX/PWM 0142), zawierającą utwór Lasonia Relief dla Andrzeja uhonorowano nagrodą Akademii Fonograficznej "Fryderyk" w kategorii "Muzyka współczesna".
Za swoją twórczość otrzymał szereg odznaczeń i nagród: Nagroda "Śląskiej Polihymnii” (1985), Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego I stopnia za osiągnięcia kompozytorskie (1986), Nagroda Rektora Uniwersytetu Śląskiego za osiągnięcia artystyczne (1991), Nagroda Rektora Uniwersytetu Śląskiego za działalność pedagogiczną i artystyczną (1997), Złoty Krzyż Zasługi (1999), Medal Komisji Edukacji Narodowej (2000), Nagroda Prezydenta Bytomia w dziedzinie kultury "Muza 2000” (2000), Nagroda Związku Kompozytorów Polskich za wybitne osiągnięcia kompozytorskie oraz działalność wykonawczą w dziedzinie nowej muzyki (2002), Nagroda Rektora Akademii Muzycznej w Katowicach za całokształt osiągnięć twórczych oraz za utworzenie i kierowanie osiągającą międzynarodowe sukcesy Orkiestrą Muzyki Nowej (2005), Nagroda Rektora Uniwersytetu Śląskiego za całokształt osiągnięć pedagogicznych i artystycznych (2020).
Twórczość
Spośród „Pokolenia ’51” Lasoń był bodaj najmniej uwikłany w dyskusje ideowe. Komponowanie traktował zawsze przede wszystkim jako zadanie warsztatowe, muzykę zaś jako spontaniczną grę instrumentalnego żywiołu, co wiąże się zapewne z jego praktyką pianisty – improwizatora (oprócz kompozycji studiował muzykę jazzową w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach). Jego wczesne kompozycje cechuje witalność, bogata kolorystyka brzmienia i nastrój pełen optymizmu. Z upływem czasu muzyka Lasonia nabiera coraz większej głębi ekspresyjnej, brzmienie staje się ciemniejsze, dynamika potężnieje. Wciąż jednak preferuje Lasoń muzykę czystą, absolutną.
Jak pisze Elzbieta Widłak w folderze PWM-u (wybrane fragmenty): „Droga jaką obrał kompozytor (i jego rówieśnicy) stanowiła, pod wzglądem estetycznym i stylistycznym, kontrpropozycję w stosunku do założeń grupy poprzedników, zwanych nadal awangardą, mimo widocznych już odstępstw od przyjętych dogmatów. Zdecydowaną i wyraziście określoną już w pierwszych kompozycjach osobowość twórczą Lasonia cechowały: rozmach, żywiołowość i bogactwo materiału muzycznego, w którym dominującą rolę odgrywała harmonika, będąca zarazem elementem formotwórczym. Charakterystyczny typ ekspresji uzyskany za pomocą nieregularnej rytmiki, migotliwej, melizmatycznej melodyki i napięć harmonicznych, powstających w wyniku śmiałego łączenia eufonicznych współbrzmień, ulegał stopniowo coraz większej koncentracji wyrazowej. [...] Muzyka Lasonia zachowuje jednorodny charakter, a jej cechą jest raczej nadmiar, niż niedostatek inwencji twórczej – nadmiar, nad którym wszakże kompozytor doskonale panuje. To swoiste „embarras de richesse“, to nie tylko nie nużące, ale wręcz frapujące i niejednokrotnie przyjemne dla ucha muzyczne meandry, przez które kompozytor przeprowadza swych słuchaczy".
Kompozycje
- Ważniejsze utwory:
Sonata na skrzypce i fortepian (1970-71) - Pieśni na sopran i fortepian (1973)
- Impresje na fortepian i orkiestrę (1974)
- Muzyka kameralna nr 1 „Stalowowolska” [wersja I] na fortepian i kwartet smyczkowy (1974-78)
- Symfonia nr 1 na instrumenty dęte, perkusję i dwa fortepiany (1975)
- Sonata na skrzypce solo nr 1 (1975)
- Muzyka u Szekspira na baryton i taśmę magnetofonową (1975)
- Muzyka kameralna nr 2 na fortepian, 2 rogi, trąbkę, 2 puzony i tubę (1976)
- Koncert na fortepian i 3 taśmy magnetofonowe (1976)
- Muzyka w czterech częściach na kontrabas i fortepian (1977)
- Symfonia nr 2 „Koncertująca” na fortepian i orkiestrę (1977-79)
- Muzyka kameralna nr 3 na instrumenty dęte, perkusję i fortepian (1978)
- Góry na orkiestrę symfoniczną (1979-80)
- Kwartet smyczkowy nr 1 (1979-80)
- Kwintet dęty „Wiosenny” (1980-81)
- Muzyka kameralna nr 5 „Cztery pory roku” na klarnet, puzon, fortepian i smyczki (1981)
- Trzy pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny na alt, obój, skrzypce, wiolonczelę i fortepian (1983)
- Sonata na skrzypce solo nr 2 (1983-84)
- Concerto „Pablo Casals in memoriam” na wiolonczelę i orkiestrę (1985)
- Concertino w dwóch częściach na skrzypce i fortepian (1986)
- Kwartet smyczkowy nr 2 (1987)
- Katedra na orkiestrę symfoniczną (1987-89)
- Kwartet smyczkowy nr 3 (1992-93)
- Hymn i aria na orkiestrę smyczkową (1993)
- Concerto festivo na skrzypce i orkiestrę (1993-95)
- Relief dla Andrzeja na kwartet smyczkowy (1995)
- Symfonia nr 3 „1999” na chór i orkiestrę (1996-97)
- Credo na orkiestrę symfoniczną (1997)
- „2 plus 2” dla Witolda na skrzypce, wiolonczelę i 2 fortepiany (1997)
- „20 dla 4” na kwartet smyczkowy (1998)
- Musica Sacra – Sanctus na cztery głosy męskie, organy i orkiestrę smyczkową (1998)
- Fanfary „50” na zespół kameralny (1999-2000)
- Muzyka kameralna nr 6 „Saxophonium” na kwartet saksofonowy i perkusję (2000)
- Kwartet smyczkowy nr 4 „Tarnogórski” (2000)
- A Little Book na klarnet i smyczki (2001)
- Canto – „Dharma” [wersja I] na wiolonczelę i smyczki (2001)
- Canto – „Dharma” [wersja II] na wiolonczelę i fortepian (2002)
- Suibusium felix na dwoje skrzypiec i orkiestrę smyczkową (2002)
- La Danza aTre na klarnet, klarnet basowy, skrzypce i fortepian (2003)
- Sinfonia concertante na gitarę i orkiestrę kameralną (2004)
- Kwartet smyczkowy nr 5 (2004)
- Kwartet smyczkowy nr 6 (2005)
- Benedictus na chór mieszany a cappella (2005)
- AUKSO na orkiestrę smyczkową (2006)
- SATJA. IV Symfonia na orkiestrę (2006-2007)
- Kwartet smyczkowy nr 7 (2007)
- Decise e affettuoso na wiolonczelę solo (2007)
- CALLED BACK. Sacrificial Chanting and Playing to ANNA na głosy śpiewane i orkiestrę smyczkową (2008)
- hyMMny na orkiestrę symfoniczną (2009-2010)
- „Dla Ciebie Oni Śpiewają i Tańczą“ Kwartet smyczkowy nr 8 (2011-2012)
- „Laetatus sum – Gorczycki in memoriam“ na orkiestrę kameralną (2013-2014)
- TAO. V Symfonia – Koncert na orkiestrę (2016)
- Metta Sinfonia concertante nr 2 na rożek basetowy, klarnet basowy i orkiestrę kameralną (2018-2019)
- Nimitta Sinfonia concertante nr 3 na skrzypce amplifikowane, wiolonczelę amplifikowaną i orkiestrę smyczkową amplifikowaną (2020)
Literatura
Polony Leszek, Lasoń Aleksander, w: Encyklopedia Muzyczna PWM (część biograficzna pod red. Elżbiety Dziębowskiej), t. „klł”, PWM, Kraków 1997
Bias Iwona, Aleksnader Lasoń. Portret kompozytora, Akademia Muzyczna w Katowicach, Katowice 2001
Thomas Adrian, Lasoń Aleksander, w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. Stanley Sadie), vol. 14, Macmillan Publishers Limited, London 2001
Emocja kontrolowana. Rozmowa z Aleksandrem Lasoniem, „Ruch Muzyczny” 2004 nr 18, s. 12-13
Marcin Trzęsiok, Pełnia brzmienia i pełnia znaczenia. Rozmowa z Aleksandrem Lasoniem, „Ruch Muzyczny“ 2012 nr 7
Agnieszka Lewandowska-Kąkol, Lasoń Aleksander, w: Dźwięki, szepty, zgrzyty. Wywiady z kompozytorami, Wydawnictwo Fronda, Warszawa 2013


