kompozytor i dyrygent; ur. 25 stycznia 1913, Warszawa; zm. 7 lutego 1994, tamże. Naukę gry na fortepianie rozpoczął już jako 6-letnie dziecko; był uczniem Heleny Hoffman, po 1924 roku Józefa Śmidowicza, a następnie Artura Taubego. W latach 1926-32 pobierał również lekcje gry na skrzypcach u Lidii Kmitowej. Od 1928 roku przez cztery lata uczęszczał na prywatne lekcje teorii i kompozycji do Witolda Maliszewskiego. Pod jego kierunkiem w 1930 roku skomponował swój pierwszy utwór wykonany publicznie dwa lata później w Warszawskim Konserwatorium – Taniec Chimery na fortepian. W 1932 roku zapisał się do tej uczelni muzycznej, gdzie kontynuował studia kompozytorskie w klasie Maliszewskiego oraz uczył się grać na fortepianie u Jerzego Lefelda (dyplom pianisty uzyskał w 1936 roku, a kompozytora – za utwór Requiem na sopran, chór mieszany i orkiestrę – w 1937). W latach 1931-33 był również studentem Wydziału Matematyki Uniwersytetu Warszawskiego. Za swój debiut kompozytorski uznał prawykonanie w 1938 roku Wariacji symfonicznych (1936-38).

Dobrze zapowiadającą się karierę artystyczną Lutosławskiego przerwała jednak II wojna światowa. Lata okupacji hitlerowskiej spędził w Warszawie. Zarabiał na życie m.in. jako pianista w kawiarniach „SiM” (Sztuka i Moda) oraz „U Aktorek” grając w duecie z Andrzejem Panufnikiem. Jedynym utworem zachowanym z tych czasów są Wariacje na temat Paganiniego na dwa fortepiany (1941).

Po wojnie Lutosławski zamieszkał na stałe w Warszawie. W 1946 roku poślubił Marię Danutę Bogusławską (z domu Dygat). Zaangażował się w organizację Związku Kompozytorów Polskich. Ze stowarzyszeniem tym czynnie był związany do końca życia jako członek władz i współorganizator Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej "Warszawska Jesień". Nigdy nie związał się na stałe z żadną uczelnią muzyczną. Uczestniczył natomiast w wielu kursach kompozytorskich: w 1962 roku – w Berkshire Music Center w Tanglewood (Massachusetts), podczas których poznał m.in. Edgara Varèse’a i Miltona Babbitta; w 1963 i 1964 roku – w Summer School of Music w Darlington (Anglia); w 1966 – w Kungliga Svenska Musikaliska Akademien w Sztokholmie; w 1966 – na uniwersytecie w Austin (Texas), a w 1968 – w Århus (Dania). W latach 70-tych i 80-tych przyjmował jedynie sporadycznie zaproszenia na wykłady poświęcone własnej twórczości.

Od 1963 roku prawykonaniem swoich Trzech poematów Henri Michaux na chór i orkiestrę (1961-63) rozpoczął natomiast działalność dyrygencką. Aktywnie udzielał się w tej dziedzinie do końca życia. Jako dyrygent odbył wiele podróży artystycznych, m.in. do Francji (1964), Czechosłowacji (1965), Holandii (1969), Norwegii i Austrii (1969). Kierował Los Angeles Philharmonic Orchestra, San Francisco Symphony Orchestra, BBC Symphony Orchestra, London Sinfonietta, Orchestre de Paris i Wielką Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Telewizji.

Twórczość Witolda Lutosławskiego spotkała się z licznymi dowodami uznania. Otrzymał on wiele nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich (1959, 1973), Nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1962), Nagrodę Państwową I stopnia (1955, 1964, 1978), I nagrodę na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO w Paryżu (1959, 1962, 1964, 1968), Nagrodę im. Sergiusza Kusewickiego (1964, 1976, 1986), im. Gottfrieda von Herdera (1967), im. Léonie Sonninga (1967), im. Maurice’a Ravela (1971), im. Jeana Sibeliusa (1973), im. Ernsta von Siemensa (1983), im. Charlesa Grawemeyera (1985), królowej Zofii Hiszpańskiej (1985). W 1983 roku uhonorowano go Nagrodą Artystyczną Komitetu Kultury Niezależnej NSZZ „Solidarność”. W 1985 roku został odznaczony Złotym Medalem Royal Philharmonic Society w Londynie, w 1992 roku Złotym Medalem i tytułem muzyka roku 1991 nadanym przez brytyjskie Incorporated Society of Musicians oraz Medalem Stockholm Concert Hall Foundation, a w 1993 – „Polar Music Prize” i „Kyoto Prize” w dziedzinie sztuki. W 1994 roku nadano Lutosławskiemu najwyższe polskie odznaczenie: Order Orła Białego. Członkostwo honorowe przyznały mu liczne stowarzyszenia muzyczne, akademie artystyczne i naukowe, m.in. Międzynarodowe Towarzystwo Muzyki Współczesnej, Kungliga Svenska Musikaliska Akademien, Freie Akademie der Künste w Hamburgu, Deutsche Akademie der Künste w Berlinie, Akademie der Schönen Künste w Monachium, American Academy of Arts and Letters w Nowym Jorku, Royal Academy of Music w Londynie oraz Związek Kompozytorów Polskich. Wiele uniwersytetów przyznało Lutosławskiemu tytuł doktora honoris causa, m.in. uniwersytet w Warszawie, Toruniu, Chicago, Lancaster, Glasgow, Cambridge, Durham, Uniwersytet Jagielloński i McGill University w Montrealu. Od 1990 roku odbywa się w Warszawie Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Witolda Lutosławskiego organizowany przez Filharmonię Narodową.

aktualizacja: 2001 (Zespół POLMIC)

Witold Lutosławski to największy - obok Fryderyka Chopina i Karola Szymanowskiego - kompozytor polski wszystkich czasów. Jest klasykiem muzyki XX wieku, tak jak Bela Bartók, Siergiej Prokofiew czy Olivier Messiaen. Muzykolodzy wyróżniają w jego twórczości kilka okresów. Wczesne utwory, takie jak Wariacje symfoniczne (1938), I Symfonia (1947) czy Uwertura smyczkowa (1949) zalicza się do nurtu neoklasycznego. Mała suita (1950) i Koncert na orkiestrę (1954) są najwyraźniejszym przejawem zainteresowania Lutosławskiego polskim folklorem. Pięć pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny (1957) rozpoczyna okres „dodekafoniczny”, charakteryzujący się wykorzystywaniem - jak w Muzyce żałobnej (1958) - techniki serialnej. Bardzo indywidualnym wyznacznikiem techniki kompozytorskiej Lutosławskiego w następnym okresie, rozpoczętym Grami weneckimi (1961), był aleatoryzm kontrolowany, oznaczający wprowadzenie elementu przypadku w strukturę rytmiczną, przy zachowaniu ścisłej organizacji wysokości dźwięków. Podsumowanie wieloletnich prób wypracowania swoistego modelu formalnego rozpoczyna się od II Symfonii (1967) i Livre pour orchestre (1968). Polega on na następstwie dwóch faz rozwojowych, z których pierwsza ma charakter części wstępnej, w drugiej zaś następuje właściwe rozwinięcie głównej idei kompozycji. W utworze Mi-parti (1976) pojawia się jeszcze jeden swoisty dla Lutosławskiego pomysł konstrukcyjny, polegający na wprowadzeniu kilku zazębiających się wątków dźwiękowych, które tworzą „łańcuchową” strukturę. Najwyraźniej ta zasada formalna występuje w trzech kompozycjach zatytułowanych Łańcuch i oznaczonych kolejnymi numerami.
Przy wszystkich jednak różnicach pomiędzy utworami różnych okresów twórczych i ciągłym rozwoju swojego języka, Witold Lutosławski pozostaje rzadkim w naszych czasach przypadkiem kompozytora o wyraźnie określonym, bardzo indywidualnym obliczu stylistycznym w całej swej twórczości. Nie należał do żadnej „szkoły” kompozytorskiej, nie poddawał się trendom czy modom, nie podtrzymywał tradycji, ani nie brał udziału w awangardowych rewolucjach. Był jednak zarazem i awangardzistą, i kontynuatorem tradycji. Wśród rozdroży estetycznych drugiej połowy XX wieku znalazł sobie własną drogę, którą konsekwentnie podążał, wiedziony nieomylnym smakiem artystycznym. Jego muzyka jest wzorcowym przykładem idealnego wyważenia proporcji pomiędzy formą i treścią, intelektem i emocją. Jej doskonałość zapewniła Lutosławskiemu stałe miejsce wśród największych twórców XX wieku.

Sonata na fortepian (1934)

Wariacje symfoniczne (1936-38)

Lacrimosa na sopran i orkiestrę (z możliwością użycia czterogłosowego chóru mieszanego) (1937)

Dwie etiudy na fortepian (1940-41)

Wariacje na temat Paganiniego na 2 fortepiany (1941)

Symfonia nr 1 (1941-47)

Pieśni walki podziemnej na głos i fortepian (1942-44)

Trio na obój, klarnet i fagot (1944-45)

Melodie ludowe na fortepian (1945)

Dwadzieścia kolęd na głos i fortepian (1946)

Dwa słowiki na chór i fortepian (1947)

Sześć piosenek dziecinnych na głos i fortepian (1947)

O Panu Tralalińskim piosenka dla dzieci na głos i fortepian (1947-48)

Spóźniony słowik piosenka dla dzieci na głos i fortepian (1947-48)

Uwertura smyczkowa (1949)

Mała suita na orkiestrę kameralną (1950)

Słomkowy łańcuszek i inne utwory cykl piosenek dla dzieci na sopran i mezzosopran, flet, obój, 2 klarnety i fagot (1950-51)

Koncert na orkiestrę (1950-54)

Wiosna cykl piosenek dla dzieci na mezzosopran i orkiestrę kameralną (1951)

Recitativo e arioso na skrzypce i fortepian (1951)

Tryptyk śląski na sopran i orkiestrę symfoniczną (1951)

Mała suita [wersja II] na orkiestrę symfoniczną (1951)

Bukoliki na fortepian (1952)

Spóźniony słowik [wersja II] na głos i orkiestrę kameralną (1952)

Pięć melodii ludowych na orkiestrę smyczkową (1952)

Sześć piosenek dziecinnych [wersja II] na 3-głosowy chór dziecięcy i orkiestrę (1952-53)

Sześć piosenek dziecinnych [wersja III] na mezzosopran i orkiestrę kameralną (1952-53)

Preludia taneczne na klarnet i fortepian (1954)

Muzyka żałobna na orkiestrę smyczkową (1954-58)

Preludia taneczne [wersja II] na klarnet i orkiestrę kameralną (1955)

Pięć pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny na głos żeński i fortepian (1956-57)

Pięć pieśni do słów Kazimiery Iłłakowiczówny [wersja II] na mezzosopran i orkiestrę kameralną (1958)

Bajka iskierki i inne piosenki dla dzieci na głos i fortepian (1958)

Trzy postludia na orkiestrę (1958-60)

Preludia taneczne [wersja III] na dziewięć instrumentów (1959)

Jeux vénitiens na orkiestrę kameralną (1961)

Trois poèmes d’Henri Michaux na chór i orkiestrę (1961-63)

Bukoliki [wersja II] na altówkę i wiolonczelę (1962)

Kwartet smyczkowy (1964)

Paroles tissées na tenor i orkiestrę kameralną (1965)

Symfonia nr 2 (1965-67)

Inwencja na fortepian (1968)

Livre pour orchestre (1968)

Koncert na wiolonczelę i orkiestrę (1969-70)

Preludia i fuga na 13 instrumentów smyczkowych (1970-72)

Wariacja Sacherowska na wiolonczelę (1975)

Les espaces du sommeil na baryton i orkiestrę (1975)

Mi-parti na orkiestrę symfoniczną (1976)

Wariacje na temat Paganiniego [wersja II] na fortepian i orkiestrę (1977-78)

Novelette na orkiestrę (1978-79)

Epitaphium na obój i fortepian (1979)

Koncert podwójny na obój, harfę i orkiestrę kameralną (1979-80)

Grave Metamorfozy na wiolonczelę i fortepian (1981)

Grave [wersja II] Metamorfozy na wiolonczelę i orkiestrę smyczkową (1981-82)

Symfonia nr 3 (1981-83)

Mini-uwertura na kwintet dęty (1982)

Łańcuch 1 na 14 wykonawców (1983)

Łańcuch 2 Dialog na skrzypce i orkiestrę (1983-85)

Partita na skrzypce i fortepian (1984)

Dwadzieścia kolęd [wersja II] na sopran, chór żeński i orkiestrę kameralną (1984-89)

Łańcuch 3 na orkiestrę (1985-86)

Fanfare for Louisville na instrumenty dęte i perkusję (1986)

Fanfare for CUBE na kwintet dęty (1987)

Koncert na fortepian i orkiestrę (1987-88)

Przeźrocza dla 11 solistów (1988)

Partita [wersja II] na skrzypce i orkiestrę (1988)

Symfonia nr 4 (1988-92)

Fanfare for Lancaster na zespół instrumentów dętych blaszanych i werbel (1989)

Prelude for G.S.M.D na orkiestrę (1989)

Lullaby for Anne-Sophie na skrzypce i fortepian (1989)

Chantefleurs et Chantefables cykl pieśni na sopran i orkiestrę (1989-90)

Interludium na orkiestrę (1989-90)

Tarantella na baryton i fortepian (1990)

Subito na skrzypce i fortepian (1992)

Fanfare for Los Angeles Philharmonic na instrumenty dęte blaszane i perkusję (1993)

książki

Postscriptum, (opr. i wybór tekstów Danuta Gwizdalanka i Krzysztof Meyer), Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 1999

Zapiski, (opr. Zbigniew Skowron), Towarzystwo im. W. Lutosławskiego, Warszawa 2008

O muzyce. Pisma i wypowiedzi, (opr. Zbigniew Skowron), słowo/obraz, terytoria, Gdańsk 2011

Kaczyński Tadeusz, Lutosławski nieznany

"Muzyka" 1995, nr 1-2, [Numer monograficzny Kwartalnika Instytutu Sztuki PAN poświęcony twórczości Witolda Lutosławskiego]

Nordwall Ove (ed.), Lutosławski, Hansen, Stockholm 1968 (c.)

Maciejewski Bogusław M., Twelve Polish Composers, Allegro Press, London 1976

Pociej Bohdan, Lutosławski a wartość muzyki, PWM, Kraków 1976

Kaczyński Tadeusz, Varga Bálint András, Gespräche mit Witold Lutosławski, Verlag Philipp Reclam jun, Leipzig 1976

Rappoport Lidia, Витольд Лютославский, Muzika, Moskwa 1976

Stucky Steven , Lutosławski and his Music, Cambridge 1981

Couchoud Jean Paul, La musique polonaise et Witold Lutosławski, Stock, Paris 1981

Tarnawska-Kaczorowska Krystyna (red.), Witold Lutosławski - prezentacje, interpretacje, konfrontacje, Materiały sesji muzykologów ZKP, ZKP, Warszawa 1984

Kaczyński Tadeusz, Conversations with Witold Lutosławski, Chester, London 1984

Polony Leszek (red.), Witold Lutosławski. Sesja naukowa poświęcona twórczości Kompozytora, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 1985

"Musik-Konzepte" 71/72/73 , (Hg. Heinz-Klaus Metzger, Reiner Riehn), edition text + kritik, München 1991

Petersen Peter, Lutosławski Witold, w: Komponisten der Gegenwart (Hg. Hanns-Werner Heister, Walter-Wolfgang Sparrer), edition text + kritik, München 1992-

Kaczyński Tadeusz, Rozmowy z Witoldem Lutosławskim, TAU, Wrocław 1993

Kaczyński Tadeusz, Lutosławski. Życie i muzyka, Sutkowski Edition, Warszawa 1994

Meyer Krzysztof, Witold Lutosławski, Ars Nova, Poznań 1994

Nikolska Irina, Conversations with Witold Lutosławski (1987-92), melos: En Musiktidskrift, Stockholm 1994

Rae Charles Bodman, The Music of Lutosławski, Faber and Faber, London 1994

Nikolska Irina, Статьи, беседы, воспоминания, Tantra, Moskwa 1995

Rust Douglas, Conversation with Witold Lutosławski, "Musical Quarterly" 1995 nr 1, s. 207-223

Homma Martina, Zwölfton-Harmonik - Formbildung „aleatorischer Kontrapunkt”, Bela Verlag, Köln 1996

Lutosławski. Homagium, Wydawnictwo Galerii Zachęta, Warszawa 1996

Paja-Stach Jadwiga, Witold Lutosławski, Musica Iagellonica, Kraków 1996

Rae Charles Bodman, Muzyka Lutosławskiego, PWN, Warszawa 1996

Paja-Stach Jadwiga, Lutosławski i jego styl muzyczny, Musica Iagellonica, Kraków 1997

Paja-Stach Jadwiga, Lutosławski Witold, w: Encyklopedia Muzyczna PWM (część biograficzna pod red. Elżbiety Dziębowskiej), t. „klł”, PWM, Kraków 1997

"Res Facta Nova" nr 2 /11, (red. Bristiger Michał), Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 1997

Astriab Jan, Jabłoński Maciej, Jan Stęszewski (red.), Witold Lutosławski. Człowiek i dzieło w perspektywie kultury muzycznej XX wieku, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 1999

Skowron Zbigniew (red.), Estetyka i styl w twórczości Witolda Lutosławskiego, Musica Iagellonica, Kraków 2000

Będkowski Stanisław, Hrabia Stanisław, Witold Lutosławski. A Bio-Bibliography, Greenwood Press, Westport - London 2001 (c.)

www.lutoslawski.org.pl, Strona Towarzystwa im. Witolda Lutosławskiego zawiera informacje o działalności Towarzystwa oraz materiały poświęcone Witoldowi Lutosławskiemu - życiorys, dokładne kalendarium, zdjęcia, opisy utworów, mp3, katalog dzieł, dyskografię, eseje o kompozytorze., 2003

Nikolska Irina, Muzyka to nie tylko dźwięki. Rozmowy z Witoldem Lutosławskim, PWM, Kraków 2003

Gwizdalanka Danuta, Meyer Krzysztof, Lutosławski. Droga do dojrzałości (tom I), PWM, Kraków 2003

Cyz Tomasz (red.), Witold Lutosławski. Portret w 10-lecie śmierci, w: Kontrapunkt, dodatek specjalny do „Tygodnika Powszechnego” 2004 nr 7 z dn. 15 lutego 2004

Gwizdalanka Danuta, Meyer Krzysztof, Lutosławski. Droga do mistrzostwa (tom II), PWM, Kraków 2004

Paja-Stach Jadwiga (red.), Witold Lutosławski i jego wkład do kultury muzycznej XX wieku, Musica Iagellonica, Kraków 2005

Skowron Zbigniew, Zeszyt myśli Witolda Lutosławskiego jako dokument jego drogi twórczej, "Ruch Muzyczny" 2007 nr 25, s. 11-13

Michalski Grzegorz, Lutosławski w pamięci. 20 rozmów o kompozytorze, słowo/obraz, terytoria, Gdańsk 2007

Owińska Zofia, Lutosławski o sobie, słowo/obraz, terytoria, Gdańsk 2010

Smoleńska-Zielińska Barbara, Zieliński Tadeusz A., Witold Lutosławski. Przewodnik po arcydziełach, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego , Warszawa 2011

Markowska Elżbieta (red.), Lutosławski 1913-2013, Towarzystwo im. Witolda Lutosławskiego, Warszawa 2012

Chłopecki Andrzej, Postsłowie. Przewodnik po muzyce Witolda Lutosławskiego, Towarzystwo im. Witolda Lutosławskiego, Warszawa 2012