kompozytor, pianista; ur. 29 czerwca 1888, Lwów; zm. 16 października 1963, Lwów. W 1905 roku jako siedemnastolatek został przyjęty do Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego do klasy fortepianu Ludomira Różyckiego. Dyplom Konserwatorium otrzymał w 1911. Po ukończeniu studiów we Lwowie przez następne dwa lata doskonalił swój kunszt pianistyczny w Lipsku, pracując pod kierunkiem znakomitego austriackiego pianisty i kompozytora Josepha Pembaura.

Po powrocie z Niemiec rozpoczął działalność pedagogiczną. Początkowo udzielał prywatnych lekcji fortepianu, a od roku 1920, kiedy otrzymał posadę nauczyciela Lwowskiego Konserwatorium, pozostał na tym stanowisku do końca swych dni. Od pozyskania nominacji profesorskiej Tadeusz Majerski zajmował się oprócz pracy pedagogicznej działalnością koncertową, publicystyczną i w późniejszym okresie pracą twórczą, która okaże się najważniejszą dziedziną jego działalności. We wszystkich obszarach swojej działalności przejawiał ogromny entuzjazm i zaangażowanie.

W latach 1920-1930 Majerski był wyjątkowo aktywny koncertowo. W tym czasie występował regularnie jako pianista i kameralista w różnych miastach Polski oraz za granicą. Zaraz po objęciu stanowiska we Lwowskim Konserwatorium odbył wspólnie z bratem Janem Majerskim – tenorem Opery Paryskiej – zagraniczne tournée artystyczne. Bracia koncertowali wtenczas w Belgradzie, Wiedniu i Budapeszcie. W 1923 roku Majerski wystąpił ze znaną wówczas śpiewaczką Adą Janowską w cyklu koncertów, podczas których wykonywali m.in. pieśni Karola Szymanowskiego. W 1927 roku powołał zespół kameralny pod nazwą Lwowskie Trio Fortepianowe, z którym występował w wielu polskich miastach, zyskując znakomite recenzje. Majerski koncertował również z Dezyderiuszem Danczowskim, prywatnie, mężem swojej rodzonej siostry Jadwigi, wykonując wspólnie m.in. utwory Danczowskiemu dedykowane.

W 1927 roku Majerski otrzymał nominację profesorską Konserwatorium Lwowskiego. Oprócz klasy fortepianu specjalnego prowadził zajęcia z „gry koncertowej”, a także metodyki gry na fortepianie. W tym czasie powstały również jego prace teoretyczne w zakresie gry na fortepianie. Majerski zawarł w nich rezultaty swych poszukiwań i przemyśleń, związanych z ciężkimi przeżyciami spowodowanymi chorobą rąk, jaką przeszedł. Prace te zawierają wiele cennych myśli dotyczących najważniejszych problemów pianistycznych.

W 1931 zainicjował założenie Towarzystwa Miłośników Muzyki i Opery. W tym samym czasie, równolegle z działalnością koncertową i pedagogiczną, T. Majerski zasłynął również jako recenzent teatralny i koncertowy. Opublikowano wtedy wiele jego recenzji z przedstawień i koncertów m.in. w „Słowie Polskim”, codziennej gazecie Lwowskiej. Jako recenzenta ceniono go za wrodzone zdolności językowe i piękną polszczyznę, jaką Majerski się posługiwał.

Najważniejszą jednak dziedziną działalności Tadeusza Majerskiego była twórczość kompozytorska. Wespół z Józefem Kofflerem należał w latach 30-ych do pierwszych polskich dodekafonistów. Z wyżej wymienionym wybitnym kompozytorem, prekursorem dodekafonii w Polsce łączyły go więzi twórczo-artystycznej przyjaźni. Pracowali wówczas obaj we Lwowskim Konserwatorium i niejednokrotnie wymieniali się poglądami i przemyśleniami nad nowymi trendami muzycznymi w Polsce i na świecie. Majerski korespondował również z Arnoldem Schönbergiem, austriackim kompozytorem, pionierem dodekafonii i atonalności. Do tej wówczas nowej techniki kompozytorskiej podchodził Majerski indywidualnie i nie wahał się poddać krytyce nowych, wtedy już istniejących zjawisk muzycznych. Nie zadowalały go na przykład niektóre cechy dodekafonii Schönbergowskiej i nie powstrzymywał się przed poddawaniem ich w swoich utworach pewnym przemianom, wynikającym z własnych przekonań. Dążył do tego, aby jego muzyka nie była tylko eksperymentalna, ale niosła przede wszystkim to, co w sztuce jest najistotniejsze, czyli przekaz emocjonalny. Dlatego też w późniejszym okresie twórczości niejednokrotnie wracał do tradycyjnych środków przekazu, uważając je za niezbędne w swoich zamierzeniach.

Pierwsze swoje kompozycje Tadeusz Majerski napisał jeszcze w okresie młodzieńczym, kiedy to powstały, prawdopodobnie pod wpływem fascynacji operowej jego brata Jana, kilka pieśni na głos i fortepian. Z tego czasu nie pozostały jednak poza tym żadne bardziej znaczące utwory. Pełna dojrzałość twórcza Majerskiego przypada na lata dwudzieste. Stworzył on w tym czasie m.in. Miss Ellis – trzyaktową komedię muzyczną według własnego libretta – oraz utwór teatralny Daleka Księżniczka do tekstu znanego poety francuskiego Edmonta Rostanda.

Wedle dostępnych materiałów źródłowych okres fascynacji techniką dodekafoniczną przypada u Majerskiego na lata 1934-1938. Powstały wtedy cykle drobnych utworów fortepianowych, takich jak np. 4 Preludia fortepianowe, 3 utwory na fortepian, Suita na wiolonczelę i fortepian oraz Etiudy Symfoniczne na wielką orkiestrę. Utwór ten jest główną pozycją tego okresu. Zyskał ogromne uznanie krytyki oraz po dziś dzień stanowi przedmiot badań i analiz muzykologicznych. Utwory Majerskiego zabrzmiały w wielu miastach Polski oraz w Kijowie, Moskwie i Bazylei. Wykonywali je wybitni artyści m.in.: Leopold Münzer, Mihail Brandorf, Waleria Jędrzejewska, Dezyderiusz Danczowski, Jascha Horenstein i Hermann Scherchen.

Z chwilą wybuchu wojny rozpoczął się najtrudniejszy okres w artystycznym życiu kompozytora. W tamtych latach warunki życia stały się zbyt trudne, by w ogóle myśleć o pracy twórczej. W tym czasie nie są datowane żadne kompozycje Majerskiego.

W latach powojennych wraz z nadejściem roku 1948, zwanego często „socrealistycznym”, Majerski został uznany za formalistę. Oznaczało to odsunięcie go na dalszy artystyczny tor, przez co kompozytor był bezustannie narażany na krytykę o wydźwięku politycznym. W powojennym konserwatorium rządziła już władza radziecka. Nie idąc na żadne ideowe kompromisy, Tadeusz Majerski komponował dalej, wracając w swoich dziełach do tonalności, zachowując jednakowoż wierność swoim wartościom estetycznym. Powstały w tym okresie m.in. Suita fortepianowa, Kwintet fortepianowy, Koncert-poemat na fortepian i orkiestrę, Muzyka zapomniana na fortepian. Tadeusz Majerski, będąc silną indywidualnością, nie był podatny na żadne polityczne presje i w ostatnich latach życia naznaczonych chorobą serca i po zawale, który przeszedł, komponował dalej, zupełnie niezależnie, utwory o bardzo osobistej wymowie. Powstały m.in. 2 etiudy na fortepian i Koncert skrzypcowy, pisany z myślą o jego niezwykle utalentowanej, młodziutkiej wówczas, siostrzenicy Kai Danczowskiej. W dziele tym wrócił Majerski do dodekafonii. Koncertu, niestety, nie zdążył dokończyć i pozostał on niezinstrumentowany.

Tadeusz Majerski zmarł w 1963 roku wskutek ciężkiej choroby serca. Został pochowany na Lwowskim Cmentarzu Łyczakowskim, na którym spoczywa wielu wybitnych polskich twórców.

Podjęcie przez Majerskiego działalności kompozytorskiej w dojrzałym wieku jest jasnym sygnałem, że przez długie lata wypracowywał swój własny, styl który w głównej mierze opierał na wykorzystywaniu materiału dwunastodźwiękowego. Najbardziej rozpoznawalną cechą jego twórczości jest balansowanie pomiędzy dodekafonią, atonalizmem, a całkowitą tonalnością, przy użyciu bardzo głębokiej emocjonalnie linii melodycznej i wyrafinowanej harmonii. Powoduje to, że jego sztuka nie jest jedynie pustym eksperymentem, ale stawia jednocześnie ogromne trudności w koncepcji interpretacyjnej wykonawcy.

Tadeusz Majerski jako jedyny kompozytor lwowski pierwszej połowy dwudziestego wieku zerwał z większością dziewiętnastowiecznych lwowskich tradycji muzycznych. Nie kultywował muzyki chóralnej, jego twórczość nie przejawiała też cech narodowo-patriotycznych. W jego dziełach nie znajdziemy nawiązań do folkloru, sporadycznie robi odstęp od tej reguły (np. w IV wariacji Kwintetu fortepianowego).

Z punktu widzenia teoretycznego Majerski stosował dodekafoniczną technikę zupełnie nieortodoksyjnie. Jednym z objawów owej „nieortodoksyjności” była fascynacja nieseryjnym szeregiem dwunastotonowym, którą zaprezentował choćby w 3 Utworach fortepianowych (Etiuda, Walc niesentymentalny, Preludium). Był daleki od surowego trzymania się zasad niepowtarzalności tonów i używał wielu atawizmów: sekwencje, fermaty, repetowane dźwięki, powroty do początkowych nut serii, tremola itp. Kompozytor stosował jednak w swoich seriach nie tylko figuracje charakterystyczne dla dodekafonii, ale i również dopuszczalne w muzyce tonalnej sposoby rozwoju formalnego: transpozycje, wariacyjne przetwarzanie serii czy wykorzystywanie fragmentów serii jako ostinato. W 4 Preludiach fortepianowych, które pisane były w kwiecie zamysłów dodekafonicznych kompozytora, odnajdujemy wyraźnie chwyty nietypowe dla ortodoksyjnych dodekafonistów – podwójne dźwięki, tremola, figuracje, sekwencje oktawowe. Wysunąć można wniosek, że T. Majerski w latach 30- tych, choć przyjął zarodek techniki dodekafonicznej – powtarzalnego wykorzystania dwunasto-tonowego porządku – zawsze podporządkowywał seryjną technikę tematycznemu zamysłowi oraz fakturalno-frazowemu rozwojowi w utworze.

Dodekafonia Majerskiego wyrasta zdecydowanie z podłoża ekspresjonistycznego, a środki techniczne służą mu jedynie do uzewnętrznienia wszystkich swoich doznań, nacechowanych ogromnym ładunkiem emocjonalnym.

W okresie powojennym język muzyczny T. Majerskiego uległ istotnym przemianom. Nie zwraca się już raczej w kierunku seryjnej techniki, ale w stronę wyrazistej tonalności, faktura i ekspresja muzyki ulegają wzbogaceniu. Majerski zwracał wielką uwagę na kolorystykę brzmienia. Kwartowe akordy, trytonowe współbrzmienia w figuracjach czy chromatyczne ciągi tworzyły arsenał kolorystycznych zasobów jego harmonii.

Muzyka Majerskiego jest uderzająca głównie z dwóch powodów: „niewypowiedzianego” nastroju, jakim emanuje, i aspektu emocjonalnego. Jest to muzyka niezwykle kontrastowa: gwałtowna z jednej strony, z drugiej zaś statyczna i regularna. Niezwykle istotny w dziełach tego kompozytora jest właśnie nastrój panujący w utworach; w zagłębieniu różnorodnych myśli będzie ekspresyjny, patetyczny, niespokojny. Dla Tadeusza Majerskiego muzyka była przede wszystkim uzewnętrznieniem głęboko osobistych przeżyć. Kompozytora nie zachwycały tematy epiczne ani bohaterskie, przeważała tematyka liryczno-dramatyczna. Emocjonalna treść i stylistyka muzyki T. Majerskiego odtwarza w jego kompozycjach oryginalny, duchowy świat lwowskiego intelektualisty drugiej połowy XX stulecia.

(Michał Drewnowski)