kompozytor, organista, dyrygent oper, orkiestr symfonicznych i chórów oraz pedagog; ur. 5 maja 1819, Ubiel k. Mińska; zm. 4 czerwca 1872, Warszawa. Po krótkim okresie nauki domowej pod kierunkiem matki Elżbiety, kształcił się w grze na fortepianie od 1827 roku u Augusta Freyera w Warszawie, zaś od 1830 – u Dominika Stefanowicza w Mińsku. W 1836 roku, podczas pobytu w Wilnie, poznał swoją przyszłą żonę – Aleksnadrę Müllerównę. W 1837 roku wyjechał na studia do Berlina, gdzie uczył się prywatnie harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, dyrektora Towarzystwa Muzycznego „Singakademie”. Odbywał także praktykę, prowadząc chóry i akompaniując śpiewakom, poznawał wielki repertuar operowy, oratoryjny i symfoniczny oraz proces przygotowywania dzieł do wystawienia i technikę dyrygowania, biorąc udział w próbach prowadzonych przez Rungenhagena oraz goszczącego wówczas w Berlinie Gaspara Spontiniego.

Po trzyletnim pobycie w Berlinie w 1840 roku Moniuszko powrócił do kraju. Ożenił się z Aleksandrą Müllerówną i zamieszkał z nią w Wilnie, gdzie został prywatnym nauczycielem gry na fortepianie oraz objął stanowisko organisty w tamtejszym kościele Św. Jana. Jego działalność przyczyniła się wybitnie do ożywienia muzycznego środowiska wileńskiego. Przy kościele Św. Jana zorganizował amatorski zespół chóralny, z którym podczas kilku miesięcy jego istnienia wykonał z towarzyszeniem doraźnie zorganizowanej orkiestry Requiem Wolfganga Amadeusa Mozarta oraz fragmenty oratoriów Stworzenie świata Josepha Haydna i Św. Paweł Felixa Mendelssohna. Na jednym z koncertów orkiestra wykonała pod jego batutą dzieła Gaspara Spontiniego, Felixa Mendelssohna-Bartholdy i Ludwiga van Beethovena. Odbywał także podróże artystyczne do Petersburga. Zapoznawał tamtejszą publiczność ze swoją twórczością, która zyskała duże powodzenie i przychylną prasę. W czasie podróży nawiązał bliską znajomość z wybitnymi muzykami rosyjskimi, m.in. Michaiłem Glinką, Aleksandrem Dargomyżskim, Cezarem Cui, Aleksandrem Sierowem.

W 1848 roku w Wilnie przygotował i osobiście poprowadził prawykonanie na estradzie pierwszej, dwuaktowej wersji opery Halka. W 1854 roku przy współudziale Achillesa Bonoldiego założył Towarzystwo im. św. Cecylii, którego członkowie-amatorzy dawali pod jego batutą dwa razy do roku publiczne koncerty. Po triumfie, jaki odniosła 1 stycznia 1858 warszawska premiera nowej, czteroaktowej wersji Halki, odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji, a po powrocie 1 sierpnia 1858 został powołany na stanowisko pierwszego dyrygenta Opery Polskiej w Teatrze Wielkim w Warszawie. Pierwszym dziełem, jakie jeszcze w 1858 wystawił, była jego własna jednoaktowa opera Flis. Podczas piętnastu niemal lat pracy na tym stanowisku przygotował i wystawił kolejno wszystkie swoje następne opery. Ograniczał się prawie wyłącznie, z niewielkimi wyjątkami (jak np. opery Haydée i Koń spiżowy Daniela François Esprit Aubera) do dyrygowania własnymi dziełami. Prowadził ponadto sporadycznie chóry w kościołach warszawskich, m.in. w kościele ewangelickim wystawił oratorium Eliasz Felixa Mendelssohna. Występował także corocznie jako dyrygent na koncertach kompozytorskich. W 1862 ponownie wyjechał do Paryża, licząc na wystawienie którejś ze swoich oper, co jednak nie doszło do skutku. Okres Powstania Styczniowego zahamował prace kompozytora, ciężkie warunki polityczne nie sprzyjały twórczości. W 1865 wystawienie opery Straszny dwór wywołało jednak entuzjazm. Nowa opera odniosła sukces podobny do sukcesu Halki.

Jeszcze w 1864 Moniuszko rozpoczął wykłady z zakresu harmonii, kontrapunktu i kompozycji oraz prowadził zespół chóralny w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Jego uczniami byli m.in. Zygmunt Noskowski i Henryk Jarecki. Muzyka Moniuszki zyskała szerokie uznanie w społeczeństwie polskim. Uważa się ją powszechnie za wzór muzyki "słowiańskiej". Stanisław Moniuszko zmarł nagle na atak serca. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego pogrzeb stał się manifestacją narodową.

Obchody 200. rocznicy urodzin Stanisława Moniuszki – wspólnej dla Polski, Litwy i Białorusi – patronatem objęło UNESCO. Sejm Polski ustanowił 2019 rok Rokiem Stanisława Moniuszki. W tym czasie udało się zorganizować 1770 inicjatyw, 10 konkursów, 50 wystaw, 60 konferencji i spotkań, 70 wydarzeń plenerowych, 200 działań edukacyjnych, ponad 200 spektakli operowych, teatralnych, baletowych, 550 koncertów i festiwali. Międzynarodowy Konkurs Kompozytorski im. Stanisława Moniuszki na mikrooperę zorganizowany został przez Związek Kompozytorów Polskich oraz Teatr Wielki – Operę Narodową. Wydarzenia moniuszkowskie odbyły się w ponad 170 miastach w Polsce i 60 miastach na całym świecie. Łącznie ukazało 570 publikacji, m.in. nutowych, książkowych i fonograficznych. Zwieńczeniem Roku Moniuszkowskiego była wielka premiera w Theater an der Wien opery Halka w reżyserii Mariusza Trelińskiego z Piotrem Beczałą w roli Jontka.

Informacja o wydarzeniach dostępna jest na stronie https://moniuszko200.pl/ 

aktualizacja: 2020 (wa)

WAŻNIEJSZE KOMPOZYCJE:

Nocleg w Apeninach, operetka w 1 akcie (1837-39)
Kwartet smyczkowy nr 1 d-moll (1839)
Kwartet smyczkowy nr 2 F-dur (przed 1840)
Ideał, operetka w 2 aktach (1840 lub 1841)
Nowy Don Kiszot czyli Sto szaleństw, operetka w 3 aktach (1841)
Loteria, „fraszka” w 1 akcie (1842 lub 1843)
Litania ostrobramska nr 1 na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1843)
Fraszki na fortepian, 2 zeszyty (1843)
Halka [wersja I], opera w 2 aktach (1846-47)
Bajka [wersja I], uwertura fantastyczna na orkiestrę (1848)
Bajka [wersja II] na kwintet smyczkowy (1848)
Milda, kantata na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry (1848)
Nijoła (Wundyny), kantata na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę (po 1848)
Litania ostrobramska nr 2 na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1849)
Jawnuta (Cyganie), sielanka w 2 aktach (1850)
Msza żałobna d-moll na 4-głosowy chór mieszany i instrumenty dęte z towarzyszeniem organów (1850)
Bettly, opera komiczna w 2 aktach (1852)
Litania ostrobramska nr 3 na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (przed 1854)
Litania ostrobramska nr 4 na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę lub fortepian (1855)
Kain, uwertura na orkiestrę (1856)
Halka [wersja II], opera w 4 aktach (1857)
Uwertura wojenna na orkiestrę (1857)
Flis, opera w 1 akcie (1858)
Widma, kantata na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry (przed 1859)
Hrabina, opera w 3 aktach (1859)
Verbum nobile, opera w 1 akcie (1860)
Straszny dwór, opera w 4 aktach (1861-64)
Polonez koncertowy na wielką orkiestrę (ok. 1866)
Monte Christo, balet w 5 aktach (1866)
Sonety krymskie, kantata na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem orkiestry (1867)
Na kwaterunku, balet w 1 akcie (1868)
Paria, opera w 3 aktach z prologiem (1859-69)
Pani Twardowska, ballada na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę (1869)
Figle szatana, balet w 6 obrazach (1870)
Beata, operetka w 1 akcie (1870 lub 1871)
Msza piotrowińska B-dur na głosy solowe i chór mieszany z towarzyszeniem organów (1872)
a także:
278 pieśni, w tym 268 zawartych w 12 zbiorach zatytułowanych Śpiewnik domowy

I Śpiewnik domowy, m.in.:
Świtezianka na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1841)
Morel na głos i fortepian, słowa Aleksander Chodźko (1842)
Pieśń żeglarzy na głos i fortepian, słowa Edmund Wasilewski (1842)
Triolet na głos i fortepian, słowa Tomasz Zan (1842)
Panicz i dziewczyna na głos i fortepian, słowa Antoni Edward Odyniec (1842)
Dziad i baba na głos i fortepian, słowa Józef Ignacy Kraszewski (1842)

II Śpiewnik domowy, m.in.:
Dziadek i babka na głos i fortepian, słowa Placyd Jankowski (między 1843 a 1844)
Piosnka żołnierza na głos i fortepian, słowa Józef Korzeniowski (1844)
Kum i kuma na głos i fortepian, słowa Jan Czeczot (1844)
Skowronek na głos i fortepian, słowa Franciszek Kowalski (1844)
Do oddalonej na głos i fortepian, słowa Johann Wolfgang Goethe (1844)
Niech się panie stroją w pasy, krakowiak na głos i fortepian, słowa Julian Korsak (1844)
Sprawiedliwość, Zosiu śmiała, mazurek na głos i fortepian, słowa Kazimierz Brodziński (1844)
Moje bogactwa na głos i fortepian, słowa Jan Nepomucen Jaśkowski (1844)
Magda karczmarka, ballada na głos i fortepian, słowa Ludwik Sztyrmer (1844)
Pieśń wieczorna na głos i fortepian, słowa Władysław Syrokomla (między 1845 a 1858)

III Śpiewnik domowy, m.in.:
Tren dziesiąty na głos i fortepian, słowa Jan Kochanowski (między 1843 a 1846)
Księżyc i rzeczka na głos i fortepian, słowa Edward Żeligowski (1846)
Prząśniczka na głos i fortepian, słowa Jan Czeczot (1846)
Duettino na sopran i alt z towarzyszeniem fortepianu, słowa Adam Mickiewicz (1850)
Krakowiaczek na głos i fortepian, słowa Edmund Wasilewski (1850)

IV Śpiewnik domowy, m.in.:
Znaszli ten kraj na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1846)
Zosia na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1850 lub 1852)
Nad rzeką na głos i fortepian, słowa Włodzimierz Wolski (1850 lub 1852)
Groźna dziewczyna na głos i fortepian (1850 lub 1852)
Wędrowna ptaszyna na głos i fortepian, słowa Jan Czeczot (1850 lub 1852)
Dary na głos i fortepian, słowa Wincenty Pol (1852)
Czary na głos i fortepian, słowa Stefan Witwicki (1852)

V Śpiewnik domowy, m.in.:
Wiosna na głos i fortepian, słowa Stefan Witwicki (1852 lub 1854)
Nad Nidą na głos i fortepian, słowa Włodzimierz Wolski (1852 lub 1854)
Dumka na głos i fortepian, słowa Jan Czeczot (1852 lub 1870)
Postój, piękna gołąbeczko na 4-głosowy chór mieszany i fortepian, słowa Jan Czeczot (1855)
Przylecieli sokołowie na 4-głosowy chór mieszany i fortepian, słowa Jan Czeczot (1855)
U naszego pana piękny, biały dwór na 4-głosowy chór mieszany i fortepian, słowa Jan Czeczot (1855)
Wróżba znachora na głos i fortepian, słowa Jan Prusinowski (między 1856 a 1858)
O Matko moja na głos i fortepian, słowa Jan Prusinowski (między 1856 a 1858)
Stary hulaka na głos i fortepian, słowa Jan Prusinowski (między 1856 a 1858)

VI Śpiewnik domowy, m.in.:
Sen na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1837)
Pieszczotka na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1838)
Wilija na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1846 lub 1851)
Powrót taty na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1857)
Do Niemna na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1857)
Pieśń z wieży na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1857)
Rybka na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1859)

VII Śpiewnik domowy, m.in.:
Niepewność na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1837)
Grajek na głos i fortepian, słowa Antoni Kolankowski

VIII Śiewnik domowy, m.in.:
Pieśń Nai na głos i fortepian, słowa Józef Korzeniowski (1857)
O Zosi sierotce na głos i fortepian, słowa Józef Szujski (1865)
Polna różyczka na głos i fortepian, słowa Józef Grajnert (1866)
Dziewczę i ptak na głos i fortepian, słowa Aleksander Michaux (Miron) (1868)
Jaskółeczka na głos i fortepian, słowa Wincenty Pol (1869)

IX Śpiewnik domowy, m.in.:
Kotek się myje na głos i fortepian, słowa Józef Korzeniowski (1851)
Kwiatek na głos i fortepian, słowa Antoni Kolankowski (1860)
Złota rybka na głos i fortepian, słowa Jan Zachariasiewicz (1860)

X Śpiewnik domowy, m.in.:
Dziewczyna na głos i fortepian, słowa Teofil Lenartowicz

XI Śpiewnik domowy, m.in.:
Rozmowa na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1839)
Koszykarz na głos i fortepian, Antoni Pietkiewicz (pseud. Adam Pług) (1866)
Pieśń wojenna na głos i fortepian, słowa Józef Teodor Stanisław Kościelski

XII Śpiewnik domowy, m.in.:
Trzech Budrysów na głos i fortepian, słowa Adam Mickiewicz (1840)
Kozak na głos i fortepian, słowa Jan Czeczot (?) (1849)
Maciek na głos i fortepian, słowa Teofil Lenartowicz (1849)
Lirnik wioskowy na głos i fortepian, słowa Władysław Syrokomla (1855)
Stary kapral na głos i fortepian, słowa Pierre-Jean de Béranger (1857)
Sołtys na głos i fortepian, słowa Włodzimierz Wolski (1858)