kompozytor; ur. 26 stycznia 1935, Warszawa; zm. 4 lutego 2019, Warszawa. W latach 1955-56 studiował kompozycję u Stefana Bolesława Poradowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu, a od 1956 do 1959 również kompozycję w klasie Tadeusza Szeligowskiego w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Warszawie. W latach 1960-63 odbywał studia dyrygenckie u Bohdana Wodiczki w warszawskiej uczelni. W 1969 jako stypendysta Rządu Holenderskiego studiował w Instytucie Sonologii w Utrechcie.

Jego muzyka wykonywana była w kraju i za granicą, m.in. w Austrii, Belgii, Danii, Francji, Holandii, Korei, Meksyku, Niemczech, Norwegii, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Włoszech, byłym Związku Radzieckim.

Zbigniew Penherski otrzymał wiele nagród podczas konkursów kompozytorskich: Konkursu Młodych ZKP (1960) za Ostinata na chór mieszany i orkiestrę, Konkursu im. Grzegorza Fitelberga (1964) za Musica humana na baryton solo, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną do łacińskich tekstów biblijnych, Konkursu im. Artura Malawskiego (1976) za Kroniki mazurskie II na orkiestrę symfoniczną i taśmę, Konkursu Kompozytorskiego w Gdańsku (1992) za Cantus na chór mieszany do tekstów biblijnych, Konkursu Polskiego Radia na radiowy utwór muzyczny (1995) za Genesis na bas solo, zespoły wokalne, głosy recytujące, wybrane instrumenty oraz dźwięki konkretne i elektroniczne. Jego Muzyka na koniec wieku otrzymała rekomendację Międzynarodowej Trybuny Kompozytorów w Paryżu (2001).

Był członkiem Stowarzyszenia Autorów ZAIKS (od 1961), Związku Kompozytorów Polskich (od 1959), Polskiego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, członkiem honorowym Związku Kompozytorów Szkockich (1987) oraz honorowym obywatelem miast: Kragujevac w Serbii, Russe w Bułgarii i Ho-Chi-Minh w Wietnamie.

W roku 2013, w serii „Muzyka Polska Dzisiaj – Portrety Współczesnych Kompozytorów Polskich”, wydanej przez Związek Kompozytorów Polskich / Polskie Centrum Informacji Muzycznej POLMIC we współpracy z Polskim Radiem i przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ukazała się jego autorska płyta CD.

aktualizacja: 2002 (mk), 2014 (iz), 2019 (wa)

Ciężar twórczości kompozytora spoczywa na dziełach orkiestrowych, kameralnych, radiowych oraz operach. Do najważniejszych kompozycji należy zaliczyć: Musica humana (1963), Muzyka uliczna (1966), operę Zmierzch Peryna (1972), Kroniki mazurskie II na orkiestrę symfoniczną i taśmę magnetofonową (1973), String Play na okiestrę smyczkową (1980), operę Edgar – syn Wałpora (1982), Kroniki szkockie na orkiestrę symfoniczną (1987), Muzyczkę na koniec wieku (1999).

Osobowość niezwykle wyrazista, silna. Postrzeganie świata, zjawisk, sztuki – wysoce indywidualne, naturalne i skromne, zabarwione głęboką emocjonalnością i wrażliwością, ale jednocześnie znaczone rysami dystansu, sarkazmu i ironii wobec napuszania się, sztuczności i pozy. Cechy te tłumaczą niechęć do powielania we własnej twórczości wszelkich modnych kierunków i tendencji estetycznych i skupienie uwagi na poszukiwaniu autentycznie własnych rozwiązań estetycznych i technicznych, pozostających w zgodzie z własnym artystycznym credo i filozofią życia. Stąd też m.in. płynie zainteresowania egzotyką jako potencjalnym źródłem inspiracji ułatwiającym oderwanie się od działań eklektycznych. W konsekwencji – pewna izolacja od głównego nurtu życia muzycznego, nie zabieganie o rozgłos i popularność, skupienie się na sprawach, które kompozytor uznaje za ważne dla samego siebie i dla swojej twórczości. Penherski pisze muzykę pełną kontrastów, nasyconą ekspresyjnie, bogatą kolorystycznie. Jedną z typowych cech tej muzyki jest eksponowanie „czystej formy”.

Cytat (z wywiadu):

Myślę, że w żadnym ze swoich utworów nie nawiązywałem do form, które obowiązywały kiedyś, czy to do formy sonatowej, ronda, czy innych. Forma jest dla mnie niezwykle ważna, ale jest to zawsze moja własna forma. Jeżeli szukałbym odniesień, to do architektury i matematyki.

W kształtowaniu formy szczególnego znaczenia nabiera zasada gradacji – rozwijania akcji nieomalże od stanu niebytu aż do kulminacji poprzez stopniowe narastanie brzmienia,. kulminacji często gwałtownie załamanej. Widoczne są więc preferencje dla formy łukowej, często budowanej z matematyczną nieomalże precyzją (Symfonia radiowa, Sygnały, Mała litania smyczkowa). Bywa, że forma zostaje wzbogacona o elementy happeningu, które jednakże nie tyle mają bawić słuchacza, co służyć uwydatnieniu struktury samej muzyki. (Incantationi I, Kwartet instrumentalny). Np. w Incantantioni I najpierw pojawia się tylko jeden wykonawca, potem dochodzą pozostali. Podobnie kończy się utwór;: muzycy opuszczają scenę, wszystko zamiera, a ostatni wykonawca rzuca na podłogę ping-pongową piłeczkę, która odbijając się wystukuje rytm naturalnego „morendo”. W wielu utworach kompozytor używa programowych tytułów, ale traktuje tytuł jako rodzaj dodatku do muzycznych treści. Dla przykładu, tytuł String Play można rozumieć jako pojęcie czysto muzyczne, albo też jako określenie o rozlicznych znaczeniach, jakie ewokuje sens słowa „play” w mowie potocznej. String Play (1980) zasługuje dodatkowo na uwagę jako przykład indywidualnego spojrzenia na odbiegającą od ujęć tradycyjnych organizację ruchu. Wprowadzenie metronomów służy tu sterowaniu tempem kilku różnych, zestawionych ze sobą planów brzmieniowych. Jak się wyraził kompozytor: „to jest mój sposób na rodzaj aleatoryzmu, absolutnie kontrolowanego”. Tak rozumiany aleatoryzm pojawia się już wcześniej, po raz pierwszy w operze radiowej Sąd nad Samsonem (1968), a następnie w Kwartecie instrumentalnym (1970), Symfonii radiowej (1975), operze kameralnej Wyspa róż (1989), Introdukcji (1994), Genesis (1995).

Cytat (z wywiadu):

Nie bardzo wierzę w aleatoryzm. Myślę, że pozostawienie wykonawcy zbyt dużej swobody, jaką daje mu niekiedy aleatoryzm (w skrajnym przypadku, dla realizacji zapisu graficznego!), może prowadzić zarówno do rezultatów bardzo dobrych, jak i – niestety, najczęściej – nie mających nic, lub bardzo mało z zamysłem kompozytora. Ten ostatni przypadek wynika zazwyczaj albo z braku umiejętności, albo też z braku dobrej woli wykonawcy. Aby uniknąć takich przykrych nieporozumień, wolę stosować stosunkowo proste nakładania różnych temp.

Cechą muzyki Penherskiego jest sonorystyczna odkrywczość i wyrafinowanie. Rozszerza strefy szmerów nie tyle na drodze preparacji instrumentów lecz przez wykorzystywanie specjalnych chwytów technicznych i artykulacyjnych. Wielokierunkowe, sonorystyczne penetracje przejawiają się w specjalnym upodobaniu do perkusji (Kroniki szkockie, Trzy recytatywy na sopran, fortepian i perkusję). Język, którym operuje kompozytor jest zawsze konsekwentnie nowoczesny, wolny od postmodernistycznych odniesień.

Cytat (z wywiadu):

Wszystkie te nurty – neoklasycyzm, neoromantyzm - nigdy mnie właściwie nie interesowały. Myślę, że moje pierwsze utwory są stylistycznie prawie takie same, jak te ostatnie. Staram się o własny język i chyba jestem mu wierny.

Odrębny grupę utworów tworzą kompozycje radiowe związane z wieloletnią współpracą kompozytora z Polskim Radiem (opera Sąd nad Samsonem, Symfonia radiowa na dwóch wykonawców, Etiuda operowa, Genesis). Pozwalają one na wykorzystywanie różnych technik, odmiennych od typowo studyjnych z wykorzystaniem zdobyczy elektroniki.

Cytat (z wywiadu):

Atrakcyjne w technice radiowej jest to, że mogę się posługiwać sposobami realizacji, które w warunkach estradowych bywają kłopotliwe, a nawet dla wykonawców bardzo trudne. Bo o ile użycie czterech metronomów w Kwartecie instrumentalnym było stosunkowo proste, o tyle trzy metronomy w String Play wymagały takiego ich ustawienia, żeby wyznacznikiem tempa był widoczny ruch wahadła, a nie tykający dźwięk (w nowszych metronomach elektronicznych musiałby to być sygnał świetlny). Stąd moja skłonność do uciekania się do technik radiowo-studyjnych, umożliwiających operowanie dźwiękiem wprawdzie konwencjonalnym (tzn. nie elektronicznym), ale w sposób odbiegający od tradycji „obiegowo” – europejskich, i to zarówno w zakresie rytmiki, jak i samej faktury.

Muzyka Penherskiego nie sili się na wielkość, patos, na rozbudzanie maksymalnych emocji. Kompozytor nie sięga po tematy wielkie, bogate w różnorodne odniesienia pozamuzyczne – odsyłające do wartości narodowych czy ogólnoludzkich. Stawia sobie prostsze zadnia. Chce przede wszystkim budzić ciekawość słuchacza i to środkami czysto muzycznymi, za pomocą oryginalnych sposobów organizacji tworzywa dźwiękowego i formy sugerującej pewną fabułę. Przedstawia świat widziany oczyma bezkompromisowego artysty, który użyte środki dokładnie bada, mierzy i ocenia tak, aby pozostały w zgodzie z jego własną wizją tajemnicy bytu i sztuki.

(Marek Podhajski)

Dwie kołysanki na mezzosopran i fortepian (1955)

Trzy pieśni na sopran i fortepian (1955)

Cztery preludia na fortepian (1956)

Ostinata na chór mieszany i orkiestrę (1960)

Obrazki chóralne na chór mieszany (1960)

Kolorowe etiudy na fortepian (1961)

Trzy pieśni cygańskie na 3 głosowy chór żeński (1961)

Trzy pieśni na chór mieszany do tekstów staropolskich (1961)

Kontrasty na orkiestrę smyczkową, wybrane instrumenty i zespół wokalny (1962)

Musica humana na baryton solo, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną do łacińskich tekstów biblijnych (1963)

Trzy recytatywy na sopran, fortepian i perkusję (1963)

Suita na obój i fortepian (1963)

Elementarz kameralny - 6 cyklicznych utworów na różne zespoły (1964)

Missa Abstracta na tenor solo, głos recytujący, chór mieszany i orkiestrę do tekstów łacińskich tekstów biblijnych i tekstów T. Różewicza (1966)

Muzyka uliczna (1966)

Sąd nad Samsonem opera radiowa (1967)

Trzy recytatywy na sopran, fortepian i perkusję [nowa wersja] (1968)

3M-H1 na taśmę (1969)

Improwizacje dziecięce na zespoły instrumentalne (1969)

Hymnus laudans na chór i orkiestrę kameralną do średniowiecznych łacińskich hymnów (1970)

Kwartet instrumentalny na fortepian (lub inny instrument klawiszowy) i 3 dowolne instrumenty (1970)

Incantationi I dla 6 perkusistów (1972)

Zmierzch Peryna, opera (1972)

Kroniki mazurskie II na orkiestrę symfoniczną i taśmę (1973)

Anamnesis na orkiestrę symfoniczną (1975)

Symfonia radiowa dla dwóch wykonawców na taśmę (1975)

String Play na orkiestrę smyczkową (1980)

Edgar syn Wałpora opera (1982)

Jeux parties na saksofon i perkusję (1984)

Trzy impresje na sopran, fortepian i 4 perkusistów (1985)

Scherzino na czworo skrzypiec (1985)

Kroniki szkockie na orkiestrę symfoniczną (1987)

Wyspa róż opera kameralna (1989)

Trzy pieśni dziecięce na 2- lub 3-głosowy chór (1990)

Sygnały na orkiestrę symfoniczną (1992)

Cantus na chór mieszany do tekstów biblijnych (1992)

Introdukcja i toccata na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1994)

Genesis na bas solo, zespoły wokalne, głosy recytujące, wybrane instrumenty oraz dźwięki konkretne i elektroniczne (1995)

Sygnały II na orkiestrę (1995)

Intrada na orkiestrę symfoniczną (1995)

Trzy łatwe utwory na fortepian (1997)

Liryczny walc na dzwonki uliczne, flet, 3 trąbki i 2 perkusje (1998)

Scherzino na dzwonki uliczne, flet, klarnet, 3 trąbki i 2 perkusje (1998)

Toccata na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian (1998)

Muzyczka na koniec wieku na flet prosty, organy dwie perkusje i taśmę (1999)

X-Play na orkiestrę 30 fletów (1999)

Let cellos play na 8 wiolonczel (1999)

Mała suita w staromodnym stylu na kameralną orkiestrę smyczkową (1999, 2007)

Cantus II na chór mieszany a cappella (2000)

Marszyk na fortepian na 4 ręce (2000 )

Das Wohlpentatonierte Klavier - Scherzo na fortepian (2000 )

Impressions on a Theme of B-A-C-H na fortepian (2000 )

Taniec na 3 flety proste (2001 )

Mała litania smyczkowa na kameralną orkiestrę smyczkową (2002)

Lamentacje na baryton lub sopran męski i kwartet smyczkowy do wybranych fragmentów Księgi Jeremiasza (2003)

Cztery psalmy na chór mieszany a cappella (2005)

Małe kroniki smyczkowe na orkiestrę smyczkową (2005)

Mała symfonia „Jesienna” (2006)

Lamentacje na baryton lub sopran męski i kwartet smyczkowy do wybranych fragmentów Księgi Jeremiasza (2010)

Brewiarz na sopran męski i kwartet smyczkowy do słów Zbigniewa Herberta (2012)

Cztery utwory bez słów na chór mieszany a cappella (2014)

Mała litania 2 na orkiestrę kameralną (2016)

Chomiński Józef, Muzyka Polski Ludowej, PWN, Warszawa 1968

Hanuszewska Mieczysława, Schaeffer Bogusław, Almanach polskich kompozytorów współczesnych, PWM, Kraków 1982

Polish Opera and Ballet of the Twentieth Century, PWM, Kraków 1986

Kto jest kim w Polsce, Interpress, Warszawa 1989