(Mieczysław [Moishe, Moisiej Samuiłowicz]  Weinberg [Wajnberg, Vainberg]), kompozytor i pianista; ur. 8 grudnia 1919, Warszawa; zm. 26 lutego 1996, Moskwa. Pochodził z rodziny o tradycjach muzycznych; jego ojciec był kompozytorem i skrzypkiem: kierował zespołem muzycznym w teatrze żydowskim Scala w Warszawie oraz działem muzyki żydowskiej w firmie fonograficznej „Syrena”. W wieku 10 lub 11 lat Mieczysław zadebiutował w teatrze Scala jako pianista. W 1931 roku rozpoczął studia w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie. Kształcił się w zakresie gry na fortepianie pod kierunkiem Józefa Turczyńskiego. Podczas studiów, w 1937 roku, skomponował Kwartet smyczkowy op. 1 nr 1, który zadedykował Turczyńskiemu.

Po wybuchu II wojny światowej wyemigrował do Związku Radzieckiego. Jego rodzina zginęła w 1943 roku w obozie w Trawnikach. Wajnberg początkowo osiedlił się w Mińsku, gdzie w latach 1939-41 studiował kompozycję u Wasilija Zołotariowa. W 1941 roku przeniósł się do Taszkientu w Uzbekistanie, aby pracować w tamtejszym teatrze opery i baletu. Tam poślubił Natalię Wowsi-Mochoels, córkę aktora i reżysera teatru żydowskiego Salomona Mikhoelsa, wówczas dyrektora uzbekistańskiego teatru opery i baletu.

W dwa lata później, w 1943 roku, wysłał rękopis swojej Symfonii nr 1 do Dmitrija Szostakowicza, co zapoczątkowało długoletnią przyjaźń pomiędzy obydwoma kompozytorami. Szostakowicz podjął starania o to, by Wajnbergowi pozwolono zamieszkać w stolicy ówczesnego Związku Radzieckiego. Tam mieszkał do końca życia, zajmując się głównie komponowaniem oraz koncertując jako pianista. W 1948 roku wskutek nasilenia ruchów antysemickich zamordowany został jego teść, a pięć lat później z tego samego powodu jego samego zaaresztowano i na prawie trzy miesiące osadzono w więzieniu. Zwolniono go dopiero dzięki wstawiennictwu Szostakowicza, już po śmierci Stalina. Głęboką przyjaźń obu artystów potwierdzają również ich utwory – Szostakowicz dedykował Wajnbergowi swój Kwartet smyczkowy nr 10, a ten zrewanżował mu się dedykacją Symfonii nr 12. W 1975 roku autor Kwartetu był też obecny na premierze opery przyjaciela pt. Madonna i żołnierz. Powrót do rodzinnego miasta nastąpił dopiero po 27 latach: Wajnberg został wydelegowany w 1966 roku na festiwal „Warszawska Jesień”.

W 1971 roku Wajnberg otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty ZSRR, następnie tytuł Narodowego Artysty ZSRR (1980), zaś w 1990 wyróżniono go Nagrodą Państwową ZSRR.

Dorobek kompozytorski Wajnberga jest niezwykle bogaty. Obejmuje m.in. 26 symfonii, 7 koncertów, 17 kwartetów smyczkowych, 22 sonaty na fortepian i inne instrumenty, około 30 cyklów pieśni oraz 7 oper i 2 balety, a także muzykę do 65 filmów, sztuk teatralnych i słuchowisk radiowych.

aktualizacja: 2018 (wa)

Twórczość Wajnberga reprezentuje w większości kierunek neoklasyczny. Najczęściej uprawianą przez niego formą był cykl sonatowy, obecny w symfoniach, koncertach, kwartetach smyczkowych oraz sonatach. Jego styl kompozytorski cechuje jasność i klarowność, a także zachowanie proporcji między formą a treścią. W wielu kompozycjach zauważalny jest też wpływ muzyki Prokofiewa, Bartóka, Mahlera, Hindemitha i – przede wszystkim – Szostakowicza.

Wajnberg często wprowadzał do swoich utworów wątki programowe o charakterze autobiograficznym, głównie związane ze wspomnieniami z czasów dzieciństwa i II wojny światowej. W wywiadzie dla czasopisma „Sowietskaja Muzyka” w 1988 r. powiedział: „Wiele moich utworów związanych jest z wojną. Ale to nie ja wybierałem ten temat. Podyktował mi go los, tragiczny os moich bliskich. Uważam za swój obowiązek moralny pisanie o wojnie, o straszliwym losie, jaki zgotował ludziom nasz wiek”. Utwory religijne przeznaczone na chór cechuje z reguły nastrój skupienia i medytacji. Z kolei Symfonia nr 21, podobnie jak ostatnia Symfonia nr 26 „Kaddish”, została napisana dla upamiętnienia zagłady Warszawskiego Getta, w którym zginęło wielu bliskich krewnych kompozytora. Natomiast Symfonie nr 17, 18 i 19 tworzą w sumie obszerną trylogię zatytułowaną U progu wojny. „Programowość” kompozycji Weineberga realizowana jest przede wszystkim przez wprowadzanie motywów nawiązujących do polskiego folkloru, do muzyki żydowskiej oraz mołdawskiej. 

Dwa utwory na fortepian (1933)

Trzy pieśni na skrzypce i fortepian (1934)

Berceuse na fortepian op.1 (1935)

Kwartet smyczkowy nr 1 op. 2/141 (1937, 1985)

Suita na orkiestrę op. 26 (1939-45)

Kwartet smyczkowy nr 2 op. 3 (1940)

Sonata na fortepian nr 1 op. 5 (1940)

Symfonia nr 9 na recytatora, chór i orkiestrę op. 93 (1940-67)

Poemat symfoniczny op. 6 (1941)

Symfonia nr 1 op. 10 (1942)

Aria na kwartet smyczkowy op. 9 (1942)

Sonata na fortepian nr 2 op. 8 (1942)

Capriccio na skrzypce i fortepian op. 11 (1943)

Sonata skrzypcowa nr 1 op. 12 (1943)

Sonata skrzypcowa nr 2 op. 15 (1944)

Kwintet fortepianowy op. 18 (1944)

Kwartet smyczkowy nr 3 op. 14 (1944)

Trzy zeszyty dla dzieci na fortepian op. 16, 19, 23 (1944/45)

Sonata wiolonczelowa op. 21 (1945)

Trio fortepianowe op. 24 (1945)

Sonata na klarnet i fortepian op. 28 (1945)

Kwartet smyczkowy nr 4 op. 20 (1945)

Kwartet smyczkowy nr 5 op. 27 (1945)

Symfonia nr 2 na smyczki op. 30 (1946)

Kwartet smyczkowy nr 6 op. 35 (1946)

Sonata na fortepian nr 3 op. 31 (1946)

21 Łatwych utworów na fortepian op. 34 (1946)

Festive Tableaux na orkiestrę op. 36 (1946/47)

Pięć pieśni na flet i fortepian (1947)

Sonata skrzypcowa nr 3 op. 37 (1947)

Sonata skrzypcowa nr 4 op. 39 (1947)

Sinfonietta nr 1 op. 41 (1948)

Concertino na skrzypce i smyczki op. 42 (1948)

Koncert wiolonczelowy op. 43 (1948)

Symfonia nr 3 op. 45 (1949)

Rapsodia mołdawska na skrzypce i orkiestrę op.47/3 (1949)

Sonatina na skrzypce i fortepian op. 46 (1949)

Melodie polskie suita na orkiestrę op.47/2 (1950)

Trio smyczkowe op.48 (1950)

Improwizacja na kwartet smyczkowy (1950)

Pieśni symfoniczne op. 68 (1951)

Sonatina na fortepian op. 49 (1951)

Fantazja na wiolonczelę i orkiestrę op. 52 (1951-53)

Serenada na orkiestrę op. 47/4 (1952)

Sonata skrzypcowa nr 5 op. 53 (1953)

Partita na fortepian op. 54 (1954)

Złoty klucz balet op. 55 (1954/55)

Sonata na fortepian nr 4 (1955)

Sonata na fortepian nr 5 op. 58 (1956)

Symfonia nr 4 op. 61 (1957)

Świt poemat symfoniczny op. 60 (1957)

Kwartet smyczkowy nr 7 op. 59 (1957)

Biała chryzantema balet op. 64 (1958)

Sonata wiolonczelowa nr 2 op. 63 (1958/59)

Sonata na dwoje skrzypiec op. 69 (1959)

Kwartet smyczkowy nr 8 op. 66 (1959)

Koncert skrzypcowy op. 67 (1960)

Sinfonietta nr 2 op. 74 (1960)

Sonata na wiolonczelę solo nr 1 op. 72 (1960)

Sonata na fortepian nr 6 op.73 (1960)

Koncert na flet i smyczki op. 75 (1961)

Symfonia nr 5 op. 76 (1962)

Symfonia nr 6 na chór chłopięcy i orkiestrę op. 79 (1962/63)

Kwartet smyczkowy nr 9 op. 80 (1963)

Symfonia nr 7 na klawesyn i smyczki op. 81 (1964)

Symfonia nr 8 „Kwiaty polskie” na tenor, chór i orkiestrę op. 83 (1964)

Sonata na skrzypce solo nr 1 op. 82 (1964)

Sonata na wiolonczelę solo nr 2 op. 86 (1964)

Kwartet smyczkowy nr 10 op. 85 (1964)

Miłosny pamiętnik na tenor, chór chłopięcy i orkiestrę kameralną op. 87 (1965)

Piotr Płaskin na alt, tenor i orkiestrę kameralną op. 91 (1965)

Requiem na sopran, chór dziecięcy, chór i orkiestrę op. 96 (1965-67)

Kwartet smyczkowy nr 11 op. 89 (1965/66)

Hiroshima Five-Line Stanzas na chór i orkiestrę op. 92 (1966)

Koncert na trąbkę op. 94 (1966/67)

Sonata na skrzypce solo nr 2 op. 95 (1967)

Pasażerka opera op. 97 (1967/68)

Tryptyk na bas i orkiestrę op. 99 (1968)

Symfonia nr 10 na orkiestrę kameralną op. 98 (1968)

24 Preludia na wiolonczelę solo op. 100 (1968)

Symfonia nr 11 "Symfonia uroczysta" na chór i orkiestrę op. 101 (1969)

Kwartet smyczkowy nr 12 op. 103 (1969/70)

Madonna i żołnierz opera op. 105 (1970)

Koncert na klarnet i smyczki op. 104 (1970)

Sonata na wiolonczelę solo nr 3 op. 106 (1971)

Sonata na altówkę solo nr 1 op. 107 (1971)

Sonata na kontrabas op. 108 (1971)

Miłość d’Artanyana opera op. 109 (1972)

Gratulacje opera op. 111 (1975)

Lady Magnesia opera op. 112 (1975)

Symfonia nr 12 op. 114 (1975/76)

Symfonia nr 13 op. 115 (1976)

Symfonia nr 14 op. 117 (1977)

Symfonia nr 15 „Wierzę w tę Ziemię” na sopran, baryton, chór żeński i orkiestrę op. 119 (1977)

Kwartet smyczkowy nr 13 op. 118 (1977)

Sonata na altówkę solo nr 2 op. 123 (1978)

Kwartet smyczkowy nr 14 op. 122 (1978)

Sonata na skrzypce solo nr 3 op. 126 (1979)

Portret - opera op. 128 (1980)

Kwartet smyczkowy nr 15 op. 124 (1980)

Symfonia nr 16 op. 131 (1981)

Kwartet smyczkowy nr 16 op. 130 (1981)

Sonata na altówkę solo nr 3 op. 135 (1982)

Symfonia nr 17 „Pamięć” op. 137 (1982-84)

Symfonia nr 18 „War, there isn’t a Crueller Word” na chór i orkiestrę op.138 (1982-84)

Sonata na altówkę solo nr 4 op. 136 (1983)

Symfonia nr 19 „Jasny Maj” op. 142 (1985)

Sonata na wiolonczelę solo nr 4 op. 110 (1985)

Kwartet smyczkowy nr 17 op. 146 (1986)

Idiota opera op. 144 (1986-89)

Symfonia kameralna nr 1 op. 145 (1987)

Symfonia kameralna nr 2 op. 147 (1987)

Koncert na flet i smyczki nr 2 op.148 (1987)

Pokój dla ludzi suita na chór i orkiestrę op. 149 (1988)

Symfonia nr 20 op. 150 (1988)

Symfonia kameralna nr 3 op. 151 (1990)

Symfonia nr 21 op. 152 (1991)

Symfonia kameralna nr 4 op. 153 (1992)

Anderson M., Obituary. Moisei Vainberg, „Tempo” Issue 197 July 1996

Dmitriyevna Nikitina L., Weinberg Moisey, w: The New Grove Dictionary of Music and Musicians. Second Edition (ed. Stanley Sadie), vol. 27, Macmillan Publishers Limited, London 2001

Gwizdalanka Danuta, Mieczysław Wajnberg: kompozytor z trzech światów, Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, Poznań 2013