Muzeum Fryderyka Chopina

Otworzone na nowo w 2010 roku, w związku z obchodami Roku Chopinowskiego, Muzeum Fryderyka Chopina to najważniejsza narodowa instytucja pamięci Fryderyka Chopina i jednocześnie najnowocześniejsze muzeum biograficzne w Europie. Jego misją jest kultywowanie imienia wielkiego kompozytora oraz udostępnienie wiadomości na temat jego życia i twórczości szerokiemu gronu odbiorców. Posiada największą na świecie kolekcję chopinianów. Innowacyjna forma zwiedzania Muzeum oparta jest na interakcji z odbiorcami i reakcji na indywidualne potrzeby zwiedzających.

Historia Pałacu, w którym znajduje się Muzeum Fryderyka Chopina, sięga początku XVII wieku i fundacji księcia Janusza Ostrogskiego. W latach 80. tego stulecia podkanclerzy koronny Jan Gniński zlecił Tylmanowi van Gameren zaprojektowanie rezydencji pałacowej. Architekt stworzył rysunki dużego kompleksu pałacowego, który jednak nigdy nie został zrealizowany. Dzisiejszy Pałac znajduje się w miejscu planowanych zabudowań kuchennych. W XVIII i XIX wieku pełnił on różne funkcje. W 1859 rozpoczął w nim działalność Instytut Muzyczny, przemianowany w 1919 na Konserwatorium. Instytucje te kontynuowały działalność Oddziału Muzycznego przy Wydziale Sztuk Pięknych Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, który ukończył Fryderyk Chopin. Po zniszczeniu w 1944 roku pałac odbudowano w latach 1949-54 według projektu Mieczysława Kuzmy. Podczas powojennej odbudowy starano się powrócić do postaci z końca XVII wieku, wzorując się na zachowanych planach pierwszego architekta pałacu – Tylmana van Gameren oraz rysunkach Zygmunta Vogla i dziełach Canaletta.

Początki kolekcji dzisiejszego Muzeum sięgają czasów przedwojennych i istniejącego od 1934 roku Instytutu Fryderyka Chopina. Przed II wojną zbiory liczyły trzynaście autografów muzycznych i listów, dziś jest to ponad 5 tysięcy obiektów, wśród których znajdują się autografy i pierwodruki dzieł Chopina, jego korespondencja, pamiątki, dokumenty, ważne edycje dzieł kompozytora i jemu współczesnych oraz obrazy, grafiki i rzeźby. Siedziba Muzeum w Pałacu Ostrogskich otwarta została w 1953 roku pod szyldem Towarzystwa im. Fryderyka Chopina, a dwa lata później zaczęto w niej organizować wystawy. Równocześnie Muzeum powiększało swoje zbiory, co czyni do dziś, prowadząc poszukiwania na rynkach antykwarycznych i aukcjach.

Trzon kolekcji, zarządzanej od 2005 roku przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, stanowią depozyty Towarzystwa im. Fryderyka Chopina. Pozostałe zbiory Muzeum są własnością Instytutu, Skarbu Państwa oraz innych instytucji i osób prywatnych. Część autografów ze zbiorów przechowywanych przez Muzeum i zgromadzonych w Bibliotece Narodowej zostało w 1999 roku wpisanych na listę "Pamięć Świata" ("Memory of the World Register") UNESCO.

Dział Zbiorów Specjalnych obejmuje rękopisy (ok. 800 pozycji inwentarzowych), druki (ok. 300 pozycji inwentarzowych), zbiory ikonograficzne i pamiątki (ok. 4000 pozycji inwentarzowych). Kolekcję uzupełniają fotokopie i faksymilia oprawione w ramy (ok. 150) oraz zestawy wystaw złożone z fotografii czarno-białych i sepiowych (13 zestawów tematycznych). Wśród rękopisów najcenniejszą grupę stanowią autografy Fryderyka Chopina, m.in. szkice, fragmenty i dzieła kompletne, listy, notatki i rysunki w kalendarzykach, podpisy na książce i paszporcie. Na zbiory ikonograficzne składają się: obrazy olejne, akwarele, rysunki, miniatury portretowe, rzeźby, płaskorzeźby, medale, medaliony i plakiety, grafika, fotografie i fotokopie, druki artystyczne i okolicznościowe w małych nakładach, a także plakaty. Do najcenniejszych eksponatów należą portrety wykonane za życia Chopina, m.in. pierwsze znane, datowane wizerunki młodego kompozytora, wykonane przez Elizę Radziwiłłównę, medal z wizerunkiem Chopina J.-F. Bovy'ego, rysunek Franza-Xavera Winterhaltera z 1847 roku, prace Teofila Kwiatkowskiego oraz rzeźby Jean-Baptiste’a Auguste’a Clésingera (biust i maska pośmiertna). Słynne portrety Chopina, wykonane przez Eugène’a Delacroix i Ary Scheffera, obecne są w Muzeum w dobrych kopiach. Ponadto gromadzone są prace późniejszych autorów, m.in. Xawerego Dunikowskiego, Ludwiki Nitschowej, Konstantego Laszczki, Tomka Sikory, Wojciecha Weissa, Leona Wyczółkowskiego oraz wielu artystów młodszego pokolenia. Grupa pamiątek obejmuje osobiste przedmioty należące niegdyś do Fryderyka Chopina (fortepian, złoty zegarek, kalendarzyki-notatniki, ołówek, breloczek, spinki do gorsu, pudełeczko na cukierki, chusteczka z monogramem), a także kosmyk włosów i zasuszone kwiaty z łoża śmierci.

Znaczna część obiektów, prócz wartości artystycznych, posiada znaczenie dokumentacyjne, są to przede wszystkim medale, fotografie, plakaty (gromadzone m.in. w związku z obchodami rocznic kompozytora, a także festiwalami, koncertami, wystawami, Międzynarodowym Konkursem Pianistycznym im. Fryderyka Chopina). Oprócz zbiorów związanych z Chopinem w Muzeum gromadzone są i przechowywane dokumenty związane z jego otoczeniem, np. uczniami, pianistami, przyjaciółmi, a także epoką, w której żył i tworzył.

W dniu 1 marca 2010 roku – dokładnie w 200. rocznicę urodzin Fryderyka Chopina, po kilkuletniej przebudowie, nastąpiło otwarcie nowej ekspozycji w Muzeum, które uznane zostało za jeden z najnowocześniejszych obiektów muzealnych nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Projekt autorstwa zespołu Migliore+Servetto z Mediolanu zakładał nowatorski sposób odczytania eksponatu muzealnego we wnętrzu o charakterze historycznym. Przede wszystkim realizuje założenie „muzeum otwartego”, w którym widz może indywidualnie doświadczać Chopina – zgłębiać jego proces twórczy jako kompozytora i pianisty, wybierając samodzielnie ścieżkę zwiedzania. Zakłada również dostosowanie do wieku i preferencji odwiedzających. Dzięki biletowi-karcie zbliżeniowej (wyposażonej w technologię RFID) niezależnie dla każdego zwiedzającego uruchamiana jest warstwa audiowizualna, uwzględniająca cztery poziomy narracji: podstawowy, zaawansowany, dla dzieci i osób niedowidzących (każdy w ośmiu wersjach językowych).

Ekspozycja została rozmieszczona na czterech poziomach Pałacu Ostrogskich, włącznie z piwnicą. Na każdej kondygnacji czeka zwiedzających zestaw różnorodnie sprofilowanych informacji na temat życia i twórczości Fryderyka Chopina, np. okresu warszawskiego czy działalności w Paryżu. Muzeum pobudza przy tym różne zmysły - muzyką, obrazem, zapachem i światłem. Wiele zastosowanych rozwiązań zakłada również interakcję ze zwiedzającym (np. wysunięcie gabloty uruchamia projekcję audiowizualną, a przerzucenie kartek nutowych umożliwia usłyszenie utworu). Poszczególne elementy ekspozycji zostały skonstruowane w taki sposób, aby w Muzeum każdy odnalazł coś dla siebie, zarówno szkolne wycieczki, artyści, studenci poszukujący pogłębionej wiedzy, jak i osoby zainteresowane epoką, w której żył Chopin. Oddzielny pokój dla dzieci blisko wejścia stanowi istotną przestrzeń edukacyjną dla najmłodszych widzów.

Obok działalności wystawienniczej i konserwatorskiej Muzeum zajmuje się naukowym opracowywaniem zbiorów - wydaje katalogi i inne publikacje naukowe. Udostępnia zbiory badaczom, prowadzi także działalność popularyzatorską.

Muzeum Fryderyka Chopina ma dwa oddziały – Dom Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli oraz Salonik Chopinów w Pałacu Krasińskich w Warszawie.

Anna Iwanicka-Nijakowska (maj 2011)