Archikatedra św. Jana w Warszawie

Bazylika Archikatedralna św. Jana Chrzciciela powstała w XIV w. jako kościół parafialny małej osady mazowieckiej. Podniesiona do godności kolegiaty na początku XV w., nabierała coraz większego znaczenia, by pod koniec XVI w. stać się pierwszym kościołem stolicy Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Związała się wtedy kolegiata z Zamkiem Królewskim w Warszawie i była świadkiem wielu wydarzeń historycznych, m.in. koronacji krółów i zaprzesiężenia Konstytucji Trzeciego Maja.
Od XVII w. gotycki dotychczas gmach świątyni uległ wpływom baroku. Był to wówczas jeden z najbogatszych kościołów rzeczypospolitej, a jego wnętrze wypełniały dzieła sztuki powstałe pod wpływem mecenatu patrycjatu miejskiego, szlachty i królów. Z upadkiem państwa chyli się świetność Kolegiaty Piastowskiej. Wprawdzie zostaje ona podniesiona do godności katedry, a wkrótce potem archikatedry (przełom XVIII i XIX w.), ale brak konserwacji powoduje niemal jej ruinę.
W pierwszej połowie XIX w. świątynia zostaje przebudowana w pseudogotyku angielskim. W tej formie architektonicznej przetrwała do II wojny światowej, kiedy to ulegnie całkowitemu zniszczeniu w 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego. Odbudowana została z wielkim pietyzmem w pierwotnej formie gotyku mazowieckiego. Umieszczono na niej ocalałe zabytki, wśród nich arcydzieło rzeźby gotyckiej – figurę Chrystusa Ukrzyżowanego, otoczoną kultem ludu Warszawy.
W podziemiach Archikatedry spoczywają arcybiskupi warszawscy, pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Gabriel Narutowicz, Premier Rzeczypospolitej Polskiej oraz kompozytor i pianista Ignacy Jan Paderewski, laureat nagrody Nobla Henryk Sienkiewicz. W kaplicy-mauzoleum złożono zwłoki Prymasa Tysiąclecia, kardynała Stefana Wyszyńskiego, ktory poświęcił odbudowaną świątynię w 1960 r. W 1961 r. papież Jan XXIII nadał Archikatedrze tytuł Bazyliki.
Archikatedra Warszawska stała się po przeniesieniu stolicy z Krakowa do Warszawy głównym ośrodkiem życia muzycznego w Polsce. Prawdopodobnie w roku 1595 członkiem kapeli królewskiej został bardzo wysokiej miary mistrz muzyki wokalnej, kompozytor włoski Luca Marenzio, który przebywał w Warszawie okoł dwóch i pół roku (zmarł w 1599 roku w Rzymie). Od 1603 roku aż do swojej śmierci w roku 1623 dyrygentem kapeli był wybitny kompozytor Asprillio Pacelli, który dla tego stanowiska opuścił posadę kapelmistrza przy kościele św. Piotra w Rzymie. Asprilio Pacelli był w prostej linii przodkiem papieża Piusa XII. W Archikatedrze istniał jego wspaniały pomnik, zniszczony w powstaniu warszawskim w 1944 r.
W latach 1628 -1648 kapelmistrzem kapeli królewskiej był Rzymianin Marek Scacchi. Doskonały kompozytor, przyczynił się do spolonizowania kapeli, obsadzonej przedtem głównie przez cudzoziemców. Bartłomiej Pękiel, ostatni wybitny polski twórca wielkiej epoki muzycznej trwającej od XVI wieku (zmarły ca 1670), był następcą Marka Scacchiego. Marcin Mielczewski, zmarły w 1651 roku, należy do najwybitniejszych polskich osobistości muzycznych w pierwszej połowie XVII wieku.
W Archikatedrze Warszawskiej był organistą polski kompozytor i wirtuoz gry na organach Mieczysław Surzyński (1866 - 1924). Cieszył się on międzynarodową sławą, jego kompozycje były wydawane w Niemczech, znany by też jako improwizator. Nazwisko Surzyńskiego związane jest na trwałę z tradycją muzyczną Archikatedry.
Obecnie przy Archikatedrze działają dwa chóry: Chór Archikatedry Warszawskiej założony i przez wiele lat prowadzony przez prof. ks. dr Andrzeja Filabera oraz Archikatedralny Chór Chłopięco-Męski „Cantores Minores” kierowany przez Josepha A. Hertera. W Archikatedrze organizowane są cykle koncertów: Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej „Organy Archikatedry”, Muzyka Religijna w Archikatedrze Warszawskiej, które stanowią kontynuację i rozwinięcie tradycji muzycznej Archikatedry Warszawskiej.