II Koncert skrzypcowy op. 61, Szymanowski Karol

Drugi Koncert na skrzypce i orkiestrę op. 61 napisał Karol Szymanowski na prośbę Pawła Kochańskiego w latach 1932-33. Kompozytor i tym razem, podobnie jak w przypadku innych utworów skrzypcowych (m.in. słynnych Mitów oraz I Koncertu skrzypcowego) korzystał ze wskazówek wybitnego skrzypka (Kochański ułożył nawet sam kadencję do nowego koncertu).

Koncert op. 61 różni się zdecydowanie od pierwszego. Muzykę charakteryzuje przede wszystkim oszczędność w doborze środków. Kompozytor zrezygnował ze skomplikowanej harmoniki i chromatyzmów na rzecz diatoniki i przejrzystości modalnej. Dominującą rolę pełnią zmiany kolorystyki – ewolucje brzmienia akordów, wirtuozowskich figuracji i motywów melodycznych. Proste, wręcz lapidarne tematy stały się jednak podstawą bogatej narracji muzycznej. Pod względem architektonicznym Szymanowski powrócił do znanej już z I Koncertu skrzypcowego, III Symfonii, czy III Sonaty fortepianowej formy jednoczęściowej, złożonej z dwóch odrębnych sekcji przedzielonych kadencją skrzypcową. Pierwsze ogniwo utrzymane zostało w formie allegra sonatowego, zwieńczonego dwoma epizodami o charakterze części powolnej i scherza. Drugie natomiast zbudowane zostało na zasadzie ronda, którego główny temat – rytmiczny, wesoły i taneczny – przywołuje skojarzenia z melodiami kurpiowskimi, a pod względem nastroju – z charakterem folkloru podhalańskiego. W zakończeniu tej sekcji powraca początkowy temat pierwszego ogniwa.

II Koncert skrzypcowy został po raz pierwszy wykonany dnia 6 października 1933 roku w Filharmonii Warszawskiej przez Pawła Kochańskiego i orkiestrę pod batutą Grzegorza Fitelberga. Był to ostatni występ sławnego skrzypka (zmarł 12 stycznia 1934 roku). Szymanowski, głęboko poruszony śmiercią przyjaciela, oddając partyturę dzieła do wydania opatrzył ją dedykacją: „A la memoire du Grand Musicien, mon cher et inoubliable Ami, Paul Kochański” [Pamięci Wielkiego Muzyka, mojego drogiego i niezapomnianego Przyjaciela, Pawła Kochańskiego].

Koncert szybko zyskał sobie kolejnych interpretatorów, godnych następców wybitnego skrzypka. Jeszcze w 1934 roku kompozycję przedstawił bostońskiej publiczności Albert Spalding i Sergiusz Kusewicki w roli dyrygenta, a w 1936 roku podczas Festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Barcelonie wykonał ją Stefan Frenkiel i orkiestra pod batutą Ernesta Ansermeta. Po II wojnie światowej w swoim repertuarze II Koncert Szymanowskiego posiadali tak wybitni wirtuozi skrzypiec, jak Eugenia Umińska (jej interpretacja została utrwalona na kilku płytach długogrających, m.in. Polskich Nagrań, Muza w 1955 roku), Henryk Szeryng, Vadim Brodski, a współcześnie – Konstanty Andrzej Kulka, Wanda Wiłkomirska, Roman Lasocki, Kaja Danczowska.

Anna Iwanicka-Nijakowska