W Tatrach op. 27, Żeleński Władysław

Uwertura charakterystyczna W Tatrach op. 27 (pierwotnie nosząca tytuł Fantazja pasterska) uznawana jest za najcenniejsze i najbardziej reprezentacyjne dzieło orkiestrowe Władysława Żeleńskiego. Utwór powstał w Paryżu, w okresie studiów kompozytorskich artysty u Bertolda Damckego (bliskiego przyjaciela Hectora Berlioza), jakkolwiek jego zamysł narodził się już w 1860 roku, podczas wakacji spędzonych w Tatrach, gdzie Żeleński miał okazję słuchać oryginalnych śpiewów i kapel podhalańskich.
Mimo założeń programowych, kompozycja nie posiada literackiego komentarza. Daleka jest również od ilustracyjności i obrazowania, brak w niej także nawiązań do folkloru góralskiego. Tytuł uwertury miał jedynie zasugerować słuchaczowi nastroje, których kompozytor doświadczył podczas tatrzańskich wędrówek. Znany muzykolog Zdzisław Jachimecki trafnie zauważył, że Żeleński w swej kompozycji „nie usiłował tworzyć realistycznego obrazu granitowej przyrody góralskiej, uroków roztaczającej się w niej pogody czy też grozy przewalającej się nad Tatrami burzy. Własną inwencją wypełnił karty tej partytury, własnym wyłącznie językiem opowiedział to wszystko, z czym chciał się zwrócić do słuchacza, nie sięgając po tematy do autentycznej ludowej muzyki podhalańskiej, żeby je opracować artystycznie.” (Zdzisław Jachimecki Żeleński, PWM, Kraków 1987, s. 111)
Muzykę uwertury, pozostającą w kręgu wpływów romantyzmu, wyróżnia potoczysta i przejrzysta narracja oraz śpiewne i łatwo wpadające w ucho tematy. Motywy o charakterze pogodnym, idyllicznym wprowadzane są przemiennie z bardziej dynamicznymi, tanecznymi. Mimo, iż zarzucano Żeleńskiemu pewną akademickość w podejściu do koncepcji dzieła, a także brak nowatorskich rozwiązań w zakresie orkiestracji, utwór lubiany jest przez słuchaczy, którzy doceniają klarowność budowy oraz lekkość instrumentacji, w której przeważają jasne, czyste barwy.
Prawykonanie uwertury pod batutą samego kompozytora miało miejsce 30 stycznia 1871 roku w Krakowie. Rok później Żeleński przedstawił dzieło warszawskiej publiczności, podczas pierwszego swojego koncertu monograficznego – 19 kwietnia. Choć pozostająca w cieniu wielkich kompozycji operowych jej twórcy – Konrada Wallenroda, Goplany, czy Starej baśni – często pojawia się w programach koncertów, a także w nagraniach płytowych. Jednej z pierwszych rejestracji utworu, jeszcze na trzech 78-obrotowych płytach długogrających, dokonała Orkiestra Filharmonii Poznańskiej pod batutą Stanisława Wisłockiego (Muza 1197-1198-1199). W późniejszym okresie uwerturę nagrała także Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Witolda Rowickiego (w wersji na LP – Muza XL0259, wznowione na CD w 1999 roku przez Polskie Nagrania – PNCD 473 A/B). W 1994 roku ukazało się również nagranie orkiestry Sinfonia Varsovia pod kierownictwem Grzegorza Nowaka, zrealizowane dla firmy CD Accord (ACD 019).