Katedra Oliwska

Katedra Oliwska to długa, ceglana bazylika (107 metrów) z transeptem i obejściem wokół prezbiterium, wznoszona etapami w okresie: romańskim i romańsko-gotyckim (XIII wiek) oraz gotyckim (II połowa XIV wieku). Widocznymi elementami romańsko-gotyckiej bazyliki są m.in. filary krzyża transeptu, ostrołukowe, uskokowe arkady międzynawowe z półkolumnami o trapezowych głowicach przy filarach. Znacznie później, bo w 1582 roku, powstały piękne późnogotyckie sklepienia gwiaździste smukłej nawy głównej. Późniejsze przeróbki objęły przede wszystkim fasadę. W 1688 roku wykonano barokowy kolumnowy portal główny, a w roku 1771 – późnobarokowy szczyt ze stiukową dekoracją i strzeliste hełmy wież (zniszczone 1945 roku). Katedra głównie słynie ze swoich wspaniałych rokokowych organów, na których odbywają się w sezonie letnim koncerty organowe. Powstanie wielkich organów w kościele klasztornym wiąże się z osobą opata Jacka Rybińskiego. Za jego czasów utworzono w konwencie oliwskim chór i zespół muzyczny oraz w 1748 roku postanowiono zbudować nowe organy. W 1758 roku przybył, najpierw do Gdańska, a później do Oliwy, Jan Wilhelm Wulff z Ornety wnuk organmistrza Johanna Georga. Opat Jacek Rybiński zlecił młodemu Wulffowi przebudowę małych organów w transepcie kościoła. Praca trwała 22 tygodnie. Następnie, w 1763 roku, rozpoczął on pracę nad wielkimi organami, która trwała 25 lat. Później, w latach 1791-1793, przy organach pracował Fryderyk Rudolf Dalitz. W 1820 roku państwo pruskie wydało edykt kasacyjny, a w 1831 rzeczywiście skasowało opactwo. Kościół klasztorny stał się kościołem parafialnym, a opiekę nad organami przejął organmistrz J. B. Wiśniewski. W miarę możności dokonywał on bieżących napraw, ale brak funduszy spowodował, że niszczejące organy coraz bardziej wymagały gruntownej renowacji. Rekonstrukcję wielkich organów przeprowadził w latach 1863-1865 organmistrz ze Szczecina - Friedrich W. Kaltschmidt. Dwa lata później, w 1867 roku, pałac opacki wraz z parkiem, stał się własnością Marii Hohenzollern-Hechingen – bratanicy ostatniego opata komendatoryjnego, klasztoru oliwskiego. Nowa właścicielka pałacu utworzyła fundację na rzecz kościoła przeznaczając część pieniędzy na konserwację organów. Od 1914 roku opiekę nad organami sprawowała firma Józefa Goebla z Gdańska, która podjęła się prac renowacyjnych, ale ze względu na brak funduszy prace rozpoczęły się dopiero w 1934 roku. W 1945 roku organy zostały częściowo uszkodzone przez żołnierzy radzieckich, którzy rozbili kontuar i rozkradli część piszczałek oraz zniszczyli urządzenia elektryczne. Pierwsze naprawy, jeszcze w 1945 roku, przeprowadził Schwartz, dzięki czemu organy mogły zagrać już na święta Bożego Narodzenia. Jednak remont przeprowadziła dopiero w 1955 roku firma krakowska Wacława Biernackiego. Uzupełniono wtedy brakujące piszczałki i dodano rejestr naśladujący dźwięk dzwonów. Dzięki naprawie pojawiła się możliwość zorganizowania festiwalu muzyki organowej. Od 1958 roku międzynarodowe festiwale są przeprowadzane w Oliwie corocznie. Obecnie organy (połączone ze sobą trzy instrumenty) posiadają 110 głosów rzeczywistych, z tego 87 przypada na główny instrument, 14 – na małe organy, a 9 – na pozytyw. Na podstawowy rejestr składa się 56 piszczałek. W głosach złożonych jest ich więcej, gdyż cały głos tworzy od 3 do 8 rzędów (chórów) piszczałek. W sumie w całych organach znajduje się 7876 piszczałek, z czego 906 – w małych organach umieszczonych w transepcie.