Start
O nas
Nasze projekty
Encyklopedia
Kalendarz wydarzeń
Nasze patronaty
Szukaj
Arbor cosmica (Drzewo kosmiczne), Panufnik Andrzej
Arbor cosmica (Drzewo kosmiczne) – 12 ewokacji na 12 instrumentów smyczkowych, dedykowane pamięci Sergiusza i Natalii Kusewickich, powstało w 1983 i częściowo w 1984 roku na zamówienie Fundacji Kusewickich w Nowym Jorku. Ta najobszerniejsza (trwa 40 minut) i najwybitniejsza kompozycja Andrzeja Panufnika przeznaczona na zespół smyczkowy, wyrosła z uwielbienia kompozytora do drzew, którym przypisywał magiczne właściwości. O genezie utworu sam tak pisał:
Prawykonanie Arbor cosmica miało miejsce 14 listopada 1984 roku w Merkin Hall w Nowym Jorku, w ramach cyklu „Music Today” w interpretacji New York Music Today Ensemble pod batutą Gerarda Schwarza. Kilka dni później kompozytor poprowadził europejską premierę dzieła – 2 grudnia w Queen Elizabeth Hall w Londynie, z udziałem słynnego zespołu Academy of St. Martin in the Fields. Polskiej publiczności po raz pierwszy zostało przedstawione 21 września 1985 roku podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w wykonaniu Polskiej Orkiestry Kameralnej pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka. Warszawskie wykonanie wzbudziło ogromne uznanie krytyków, którzy przyznali mu nagrodę „Orfeusza” za najlepszą interpretację polskiego utworu podczas festiwalu.
Arbor cosmica zaliczane jest do najpopularniejszych utworów Andrzeja Panufnika. Doczekało się także kilku rejestracji fonograficznych. W 1990 roku nakładem wytwórni Elektra Nonesuch (7559 – 79228 – 2) ukazało się nagranie New York Chamber Symphony z kompozytorem w roli dyrygenta, a pięć lat później firma DUX wydała płytę w wykonaniu zespołu Sinfonietta Cracovia pod batutą Wojciecha Michniewskiego (DUX 0254).
„Arbor cosmica to utwór, który dostarczył mi ogromnej radości i satysfakcji podczas wielu miesięcy, jakie pochłonęło mi jego komponowanie. Powstał z mojego zamiłowania do drzew, datującego się jeszcze z czasów dziecinnych, gdy z moją ukochaną babką wyprawialiśmy się do warszawskiego parku. Po dziś dzień zachwyca mnie i pokrzepia indywidualne piękno każdego drzewa, nieskończona mnogość kształtów i barw. Zawsze rozkoszuję się widokiem tańczących na wietrze gałęzi, wsłuchiwaniem się w śpiewne łkania i westchnienia albo szelestem liści szepczących swoje tajemnice. Piękno, harmonia, siła i ład to wartości estetyczne, które według mnie biorą się z kształtu i życia drzew. […] Poza doznaniem estetycznym i zmysłową rozkoszą, jaką wywołuje we mnie ich widok, dotyk czy zapach, wydaje mi się, że wyczuwam nastrój i duszę, emanujące jakąś nieodgadnioną siłą. Żeby przetransponować tego rodzaju myśli i odczucia na muzykę musiałem najpierw obmyśleć budowę utworu. Choć u podstaw mojej muzyki leżały przyziemne, ludzkie wyobrażenia i korzeniami swymi tkwiła ona w ziemi, wciąż powracałem myślą do symbolicznego obrazu drzewa kosmicznego, które w sztukach plastycznych i literaturze jest często przedstawiane z koroną skierowaną do ziemi i korzeniami ku niebu.” (Andrzej Panufnik Panufnik o sobie, Warszawa 1990, s.356)
Graficzne wyobrażenie drzewa symbolizującego Kosmos, w którym – według definicji Słownika symboli Władysława Kopalińskiego (Warszawa 1991) – „żywotna siła Słońca i światła duchowego wysysane są przez drzewo korzeniami z nieba i rozsypywane deszczem liści po ziemi”, odzwierciedla strukturę dzieła Panufnika. Składa się ona z trzech elementów: trzydźwiękowej komórki c-d-es symbolizującej korzenie drzewa, której transpozycje tworzą jego pień, a wywiedzione z nich poziome ukształtowania dźwiękowe reprezentują koronę o kształcie półkola. Każda z dwunastu części dzieła zwanych Ewokacjami (inaczej – przedstawieniami) posiada swoją linię melodyczną, skomponowaną w innej tonacji (zawsze durowej ze zwiększoną kwartą i małą septymą), a ich porządek wyznacza koło kwintowe. Akompaniament dla melodii tworzą natomiast współbrzmienia „pnia”. Poszczególne ewokacje, zestawione ze sobą na zasadzie kontrastu tempa, faktury i kolorystyki, przynoszą różne odcienie nastrojów i emocji: I – zainicjowana w niskich rejestrach, budząc skojarzenia z korzeniami potężnego drzewa, wprowadza atmosferę powagi, II – ma charakter pogodny, taneczny, III – liryczny, melancholijny, IV – wesoły, V – dramatyczny, ekspresyjny, VI – poprzez zastosowany aleatoryzm rytmiczny, brak kresek taktowych i nieokreśloność wartości pauz, przynosi nastrój niepokoju i tajemniczości, VII ewokacja – dla kontrastu – jest spokojna, kontemplacyjna, VIII – szybka, utrzymana w rytmach żywiołowego tańca ludowego, IX – ponownie wyciszona, X – dynamiczna i motoryczna, XI to słowiańska melodia, pełna żalu i nostalgii, a w ostatniej XII ewokacji rytmika przeważa nad meliką, stąd dominują w niej szybkie repetycje pojedynczych motywów i dźwięków.
O mistrzostwie kompozycji Andrzeja Panufnika zadecydowało idealne połączenie precyzyjnie przemyślanej i skonstruowanej formy, wielości pomysłów muzycznych z niezwykle zróżnicowaną pod względem ekspresji treścią, wyrażaną brzmieniem jednorodnego zespołu smyczkowego. Barwa bowiem – obok melodyki i rytmiki – stanowi główny element, decydujący o wielości przedstawianych nastrojów i emocji. Kompozytor dopuścił przy tym możliwość, by podstawowy skład instrumentarium – troje skrzypiec I, troje skrzypiec II, trzy altówki, dwie wiolonczele i kontrabas, mógł być powiększany z zachowaniem proporcji do 24, 36, 48 lub 60 instrumentów. Podobnie pod względem formalnym utwór może być wykonywany w postaci zredukowanej do sześciu części, pod warunkiem, że zostaną wybrane kolejne numery ewokacji.Prawykonanie Arbor cosmica miało miejsce 14 listopada 1984 roku w Merkin Hall w Nowym Jorku, w ramach cyklu „Music Today” w interpretacji New York Music Today Ensemble pod batutą Gerarda Schwarza. Kilka dni później kompozytor poprowadził europejską premierę dzieła – 2 grudnia w Queen Elizabeth Hall w Londynie, z udziałem słynnego zespołu Academy of St. Martin in the Fields. Polskiej publiczności po raz pierwszy zostało przedstawione 21 września 1985 roku podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w wykonaniu Polskiej Orkiestry Kameralnej pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka. Warszawskie wykonanie wzbudziło ogromne uznanie krytyków, którzy przyznali mu nagrodę „Orfeusza” za najlepszą interpretację polskiego utworu podczas festiwalu.
Arbor cosmica zaliczane jest do najpopularniejszych utworów Andrzeja Panufnika. Doczekało się także kilku rejestracji fonograficznych. W 1990 roku nakładem wytwórni Elektra Nonesuch (7559 – 79228 – 2) ukazało się nagranie New York Chamber Symphony z kompozytorem w roli dyrygenta, a pięć lat później firma DUX wydała płytę w wykonaniu zespołu Sinfonietta Cracovia pod batutą Wojciecha Michniewskiego (DUX 0254).
Anna Iwanicka-Nijakowska
