II Kwartet smyczkowy op. 56, Szymanowski Karol

„kwartet ten jakoś przestał mi się podobać i mam poważne wątpliwości co do jego wartości” (Karol Szymanowski. Korespondencja, Tom III: lata 1927-1931, cz. 1, s. 191, list z 21 XII 1927 do Zofii Kochańskiej, oprac. Teresa Chylińska, PWM, Kraków 1997).

Dedykowany zaprzyjaźnionemu z Szymanowskim zakopiańskiemu lekarzowi i jego żonie – „Dr Olgierdowi i Julii Sokołowskim” – Kwartet op. 56 uznawany jest za jedną z najtrudniejszych i najbardziej awangardowych kompozycji w całej twórczości artysty, zarówno pod względem budowy, jak i techniki oraz ekspresji. Trzyczęściowy układ nawiązuje w ogólnych założeniach do tradycyjnej formy. Pierwsza część, przypominająca allegro sonatowe, ukształtowana została z dwóch tematów: śpiewnego, pogodnego oraz pełnego ekspresji i nowych, skomplikowanych współbrzmień. W pozostałych dwu ogniwach - środkowym o charakterze żywiołowego, pełnego witalizmu scherza oraz finale w postaci dwutematycznej fugi, łączącym cechy epizodu powolnego i pełnego ekspresji zakończenia – odnajdujemy wyraźne inspiracje ludową muzyką Podhala. W drugiej części oprócz czołowego, „góralskiego” motywu Szymanowski wprowadził cytat pieśni zbójnickiej Pocciez chłopcy z II obrazu Harnasiów. Podobnie główny temat finałowej fugi wywiódł z melodii Sabałowej, znanej już z zakończenia Tańca zbójnickiego z baletu, a drugi jej temat oparł na skali podhalańskiej. Skomplikowanej architektonice Kwartetu towarzyszy równie wymyślna kolorystyka, będąca efektem wprowadzenia z jednej strony wielu nowoczesnych, dysonansowych i ostrych współbrzmień, z drugiej – także niespotykanych zestawień artykulacji (np. flażolety trzech instrumentów) oraz zmiennej, ruchliwej faktury polifonicznej.