III Sonata na fortepian op. 36, Szymanowski Karol

W ukończonej w sierpniu 1917 roku trzeciej Sonacie fortepianowej op. 36 Karol Szymanowski powrócił do koncepcji formalnej, znanej już z jego wcześniejszych dzieł – II Sonaty op. 21, II Symfonii op. 19, I Koncertu skrzypcowego op. 35, III Symfonii „Pieśni o nocy” op. 27. W ramy jednej zapisanej części wkomponował zasady tradycyjnej formy cyklicznej: allegro sonatowe z dwoma tematami skontrastowanymi pod względem wyrazu i przetworzeniem (ale bez repryzy), następnie dwa ogniwa środkowe – powolne (Adagio) i o charakterze scherza (Scherzando), a jako finał mistrzowską fugę, której „toccatowy” temat wywiedziony został z wcześniejszych myśli muzycznych. Ową koncepcję architektoniczną wypełnił Szymanowski muzyką odpowiadającą jego indywidualnemu stylowi, stąd w III Sonacie odnajdziemy ogromną siłę ekspresji, motoryczność i witalizm (spotęgowany w finale) obok momentów lirycznych, romantycznych (drugi temat pierwszego ogniwa oraz główna myśl Adagia), skomplikowaną harmonikę, graniczącą z atonalnością (np. we fragmencie powolnym) oraz ornamentalne, fantazyjne efekty kolorystyczne (zakończenie allegra).
III Sonatę fortepianową zadedykował kompozytor Aleksandrowi Silotiemu, pianiście i dyrygentowi, miłośnikowi muzyki Szymanowskiego, który w 1916 roku w Petersburgu miał dyrygować (niedoszłym) prawykonaniem III Symfonii „Pieśni o nocy” oraz I Koncertu skrzypcowego. Pierwsza jej edycja nutowa ukazała się w 1919 roku nakładem wiedeńskiego Universal Edition.
Niezwykle trudna pod względem technicznym i skomplikowana w zakresie interpretacji muzycznej trzecia Sonata Szymanowskiego obecna jest w repertuarze tylko nielicznych pianistów najwyższej klasy, m.in. Andrzeja Stefańskiego, Karola Radziwonowicza, Światosława Richtera, Jerzego Godziszewskiego, Zygmunta Krauze, Martina Roscoe, czy ostatnio Piotra Anderszewskiego, który w 2005 roku nagrał swoją interpretację na płytę zatytułowaną Anderszewski. Szymanowski (Virgin Classics / CD Accord).